Саба›тыЈ та›ырыбы : Халы› ауыз Щдебиеті Саба›тыЈ ма›саты

Щ) білімділік танымын,шы“армашылы› ›абілетін,тілдік ›орын,ізденістерін арттыру;

б) еЈбексЇйгіштікке,маманды› таЈдай білуге,адамгершілікке,±›ыптылы››а тЩрбиелеу.

Саба›тыЈ тЇрі: аралас саба›

Саба›тыЈ Щдісі: сын т±р“ысынан ойлау (ой ›оз“ау,топтастыру)

Саба›тыЈ кйрнекілігі:, бЇктемелер,кітаптар т.б.

ПЩнаралы› байланыс: тарих , еЈбек

Саба›тыЈ барысы :

а) °йымдастыру кезеЈі :

О›ушылармен амандасу,тЇгелдеу,о›у ›±ралдарын тексеру.СыныптыЈ тазалы“ына кйЈіл бйлу.О›ушылардыЈ зейінін саба››а аудару.

®йге берілген тапсырманы с±раймын . О›ушылар“а йткен тапсырма бойынша бірнеше с±ра›тар ›оямын.

Ыбырай Алтынсарин ЩЈгімелерініЈ мазм±ны адамгершілікке, кісілікке,талаптылы››а, йнерге,еЈбекке о›у-білімге,досты››а т.б жа›сы ›асиеттерге ша›ырады. Жа›сылы››а жа›ын болып,жаманды›тан ада болу“а Їйретеді. «љаза› хрестоматиясына» кірген ша“ын ЩЈгімі-новеллаларыныЈ та›ырыбын еЈбек, тЩрбие, йнер деп шартты тЇрде бйлуге болады

.

ШЈгімелері: «љыпша› сейіт›±л», «Атымтай Жомарт», «Шділдік», «Шке мен бала», «А›ыма› дос», « Жамандос,» « Таза б±ла›», «Шдеп», « Алтын айдар» т.б

Кітаппен ж±мыс: «љаза› хрестоматиясында“ы» шы“армаларын о›ып,талдау жасайды.

Іnsert : Таблицаны толтырады.
Не білетін едім Не ЇйрендімНені білгім келеді

Білімді бекіту: итілген та›ырып›а байланысты бірнеше с±ра›тар ›оямын. ТЇсінбеген с±ра›тарына жауап беремін.

1. 
   «љаза› хрестоматиясы» ›аза› білімі Їшін не берді?
   
2. 
   Ыбырай АлтынсаринніЈ ›аза› даласында а“артушы “алым болып ›алыптасуына не себеп болды деп ойлайсыЈ?
   
3. 
   Ы.Алтынсарин шы“армаларында таби“ат лирикасыныЈ ерекшелігі ›андай?
   
4. 
   Ы.Алтынсарин еЈбегініЈ мЩні,›аза› Щдебиетіндегі алар орны,ба“асы ›андай деп ойлайсыЈдар?
   

КЇні: ПЩні: ›аза› Щдебиеті Сыныбы: 9

(АбайдыЈ йлеЈдер жина“ы); Свет›али Н±ржанов «ТаЈ ›ауызын жар“анда» йлеЈдер жина“ы. «љаза›тыЈ би-шешендері» жина“ы.

Свет›али а›ынныЈ жаЈа жыр жина“ында“ы Абай ±лылы“ын паш ететін т±старын атап кйрсетемін.

Б±л та›ырып ±лтымыздыЈ Щр заман тал›ысынан йтіп,›азір Щйел-аналарымыз ›о“амды› дамуда йз биік орын алып отыр“анын естеріне сала кетемін.Ауыз ЩдебиетініЈ де небір Їлгілері ᱓ан со›пай йтпейді.

Бірде Орта жЇздегі аржас Шорман тйреніЈ баласы М±са бір топ кісімен ата›ты Са››±ла› бимен амандас›алы келе жатып,жанында“ыларды сынау Їшін мынадай бір с±ра› ›ойыпты:

А“ат деген немене?

Са“ат деген немене?

љанат деген немене?

Жанат деген немене?

Ханым деген немене?

љасында“ылар ананы айтып,мынаны айтып,бидіЈ кйЈілін таба алмапты.ОлардыЈ жауаптарына кйЈілі толмай келе жат›ан М±са осыныЈ мЩнісін йздері амандаса келген ата›ты би Са››±ла›тан с±рапты Сонда «Ар“ынныЈ а“асы» атан“ан ›арт би былай деген екен:

Екі кісі ±рысса –

А“ат емей немене?! То›тыша›тыЈ терісі

Екі жа›сы сййлессе – ТоЈдырмаса суы››а -

Са“ат емей немене?! Жанат емей немене?!

Мінген атыЈ болдырмай, Адал болса ал“ан жар -

МЩре жерге жеткізсе – Ханым емей немене?!

љанат емей немене?! Жайлы болса мінезі -

ЖаныЈ емей немене?!

Жесір дауында А›тайла› би ›орлы› кйрген ›ыз баланыЈ та“дырына ара тЇсіп,оныЈ бас бостанды“ын былай ›ор“а“ан екен:

Жа›сы ту“ан ›ыз бала

Батыр ту“ан ±лмен теЈ ...

Сатылса мал“а ›арындас –

Есікте жЇрген кЇЈмен теЈ.

Жабыр›ап кйЈілі ашылмай,

љараЈ“ы болар тЇнмен теЈ.

Кйз жасын кйрер пенде жо›,

љай“ыныЈ дерті умен теЈ.

Еркі йзінде болса,

Мына отыр“ан ›арындас

Болар енді кіммен теЈ?!

Осылайша шынды››а ж±рттыЈ бЩрініЈ еріксіз басын игізіп мойындат›ан бидіЈ айт›ышты“ынан ›ыз бала басына азатты› ал“ан екен.

љаза› хал›ы ›ыз с±лулы“ын Щуелден-а› жыр“а ›ос›ан.

Бет ажарын ›арасаЈ –

Жаз“ы тЇскен са“ымдай.

Ет ажарын ›арасаЈ –

Терісінен айыр“ан

Арпа- бидай а› ±ндай ...

«љал›атай отыр ма екен,жатыр ма екен

А››удай кйл шай›а“ан аппа› болып!..»

«Жа›сы ›ыз – жа“ада“ы ›±ндыз,

Жа›сы жігіт – аспанда“ы ж±лдыз».

Осылайша йткенге оралып,±лтымыздыЈ Шйел-Ана та›ырыбына Щуелден-а› бей-жай ›арама“анын дЩлел етемін.

IV. Хрестоматияда“ы АбайдыЈ То“жанмен еЈ ал“аш СЇйіндікті мекені – ТЇйейркеш жеріндегі кездесуі туралы баяндайтын т±старын тап›ызып,о›ытамын(245249-беттер).То“жан портретін йзім мЩнерлеп о›ып беремін. «Портрет», «мінездеме», «пейзаж» ±“ымдары бойынша с±ра›тар“а жауап алып,теориялы› білімдерін пысы›таймын.

V. О›ушылар“а берілген кеспе карточкалар“а жауаптар алынады.

- АбайдыЈ Абай болуына Щсер еткен ймірлік Їш «кйзі» ›андай еді?

- АбайдыЈ йз Щкесі ›±нанбай“а деген кйз›арасы ›андай болды?

- Абай Їлкендер алдында Щдепті болуды кімнен Їйренді?

(Шжесі мен анасы °лжан та“лымы.)

- Абай йз йлеЈдерінде кйп сына“ан ›аза›тыЈ бойына сіЈген мінездері.

«Абай жолы» романы бойынша йткен саба›тарды еске ала отырып,та›та“а Венн диаграммасы бойнша талдау жасатамын. (Ескерту.Тймендегі жауаптарды о›ушылар жетекші с±р›тар“а жауап бере отырып,йздері тауып талдайды.)

Осыдан барып АбайдыЈ мЩЈгілік махаббат та›ырыбы йзініЈ ›олы жетпей кеткен “ашы“ы – То“жан“а арналу себебі ашылма›.’ашы“ы мен Щке таЈдауымен ал“ан жарына деген ›арым-›атынас сыры Абай кйзімен,жазушы шеберлігімен ашылады. (БЇгінгі саба› та›ырыбына айналып отыр“ан АбайдыЈ осы аттас йлеЈін йзім Щнмен орындап беремін.)

Романда“ы бас›а да Щйелдер бейнесін ашу Їшін Щр т±стан тЇрлі іс-Щрекеттерінен Їзінділер о›ылады.Содан барып дЩптерге Щр о›ушы кейіпкер Щйел-аналар“а ›ыс›аша сипаттама жазу тапсырмасы беріледі.Мысал“а о›ушылар тапсырманы мынадай Їлгіде жазып шы“ады.

Зере – байсалды а›ыл иесі,сабырлы ел анасы,±рпа“ына мейірбан,аздап аЈ›аулау мінезі бар,АбайдыЈ сЇйікті Щжесі.

°лжан – ас›ан сабыр иесі,±стамды,љ±нанбайдыЈ адал а›ылдас ймірсерігі,Абай даналы“ыныЈ бастау б±ла“ы.

КЇЈке – љ±нанбайдыЈ бйлек ауыл отыр“ан бЩйбішесі,мінезініЈ шайпаулы“ынан ж±рт›а 汓ымсыз,тілді жан.

Ай“ыз – ›±нанбайдыЈ то›алы,тйркіні кедей бол“анды›тан ›аза›-оша› маЈында ›ал“ан.

Н±р“аным – жасы Абапйдан кіші љ±нанбайдыЈ ерке то›алы.Мінезі батымды,ірі істерге лайы›.љ±нанбайды билеп ал“ан.из теЈіне ›осылма“ан Н±р“аным та“дыр“а деген йшін,љ±нанбай“а деген ›ыжылын еш›ашан жасырмай,Щр ісіне батыл ›арсы шы“ып отыр“ан.Сол Їшін де Базаралымен жа›ын бол“ан.љаза›тыЈ кйп ба›ытсыз ›ызыныЈ бірі,›алЈмал ›±рбаны.

љаражан – ТЩЈірбергеннніЈ бЩйбішесі,АбайдыЈ жеЈгесі.Мінезі ›ытымыр,›атал,сараЈ,тек ›ара басын ойлайтын ТЩкежанныЈ йзіне сай Щйел.

МЩніке – Ыс›а›тыЈ Щйелі.А›ылды,тЩсіл›ой,айт›ыш бол“анымен йрескел сезімсіздігі бар,кЇйеуіне айт›анын істететін,йз ба“асын білетін,паЈ,еркетотай Щйел.

Еркежан,Зейнеп,Торымбала – ОспанныЈ Щйелдері.БЩрі де – мал“а сатыл“ан,та“дырына еріксіз кйнген,›аза›тыЈ ибалы да кйнбіс мінез Щйелдері.

СарыапаЈ – љ±нанбай маЈайында љ±нанбайдыЈ абыройын са›та“ан,±лжанныЈ кЇтушісі,егде Щйел.

Керімбала,®мітей – ба›ыты Їшін кЇресуге дайын,біра› арманына жете алмай кеткен ›аза›тыЈ м±Јлы› ›ыздары.

Салтанат – Абайды сЇйген,сол Їшін де ол ›амал“анда аба›ты“а жЇз сом беріп ›±т›арып,азаматы›,досты› пейіл кйрсеткен,Абай ›±рмет т±т›ан ер мінез ›ыз.

МЩкен – АбайдыЈ досы ДЩрменніЈ сЇйген жары,АбайдыЈ ара тЇсуімен ба›ытын тап›ан ›ыз.

VI. Білім бекіту кезінде «Хат» тапсырмасы беріліп,о›ушы“а ой сал“ан Абай мен Щйел-аналар“а деген тол“аныстарына уа›ыт табамын.

VII. ®йден «Абай жолы» роман-эпопеясын тияна›тап о›уды,оныЈ адам болу жолында“ы ±ла“аты мен тЩрбиесін естен шы“армауды тапсырамын.

VIII. Саба›ты ›орытындылау кезінде кйпке танымал,АбайдыЈ Шйгерімге арнал“ан «КйзімніЈ ›арасы» Щнін о›ушылармен бірге айтып шы“амын.О›ушылардан алын“ан жауаптарды ба“алап,бЇгінгі саба›ты
›орытындылаймын.

КЇні: ПЩні: ›аза› Щдебиеті Сыныбы: 9

Топ мЇшелері Ибра»им,Абай,Тел“ара деген атпен Їш топ›а бйлініп,йздері шы“ар“ан йлеЈдермен ›ор“айды.

2.АбайдыЈ ал“аш›ы йлеЈдер жина“ы ›ай жылы,›ай жерде басылып шы›ты? (1909ж. Петербург)

3.АбайдыЈ ›оЈыраулы балуан атан“ан атасы. (Ыр“ызбай)

4.Абай еЈ ал“аш дЩріс ал“ан татар молдасы.(’абитхан)

5.АбайдыЈ жеті атасын атаЈыз. (›±нанбай - искенбай – Ыр“ызбай – Айдос – Томан – Тобы›ты – Ар“ын)

6.АбайдыЈ Їш поэмасы. «Мас“±т», «Ескендір», «Шзім ЩЈгімесі».

7.АбайдыЈ ата›ты ертекшісі. (Байма“анбет)
Абай тобына.

1. 
   АбайдыЈ еЈ момын,жуас атасы (Айдос)
   
2. 
   АбайдыЈ руы. (Тобы›ты)
   
3. 
   АбайдыЈ неше кЇйі бар? ( «Май тЇні», «Желдірме», «Торжор“а»)
   
4. 
   АбайдыЈ ата›ты Щншісі.(Шлма“анбет)
   
5. 
   «Мед“ат-љасым» поэмасын АбайдыЈ ›ай баласы жаз“ан? (ма“ауия)
   
6. 
   Таби“ат лмрмкасыныЈ ішіндегі еЈ ал“аш›ы жазыл“ан йлеЈі.(«Жаз», 1886 ж.)
   
7. 
   љ±нанбай ›айда мешіт салдырды? (љар›аралы)
   

2.АбайдыЈ «›араша,желто›сан мен сол бір-екі ай» атты йлеЈі кімге арнал“ан? (ТЩкежанныЈ Щйелі ›аражан“а)

3.АбайдфЈ ал“аш›ы йлеЈдері кімніЈ атынан шы›ты? (Кйкбай)

4.АбайдыЈ «Ей сорлы заман,менен ая“ан ›ай ›асты“ыЈ ›алды... Мен ішпеген у бар ма! ...» деген тарихи сйзі ›андай о›и“а“а байланысты айтыл“ан? (ма“ауияныЈ йлімі)

5.Абай ел билеу ісіне неше жасынан бастап араласты? (13 жасынан)

6.АбайдфЈ баласы ШбдірахманныЈ ›айтыс бол“ан жылы. (1895 ж.)

7.АбайдыЈ орыс досы. (Михаэлис)
Шрифтограммаларымен ж±мыс.

1. «Шахмат атыныЈ жЇрісімен»
1›н›.4сІЈ.6›срезяысоаагыл2ждсаалным.йбзда.а±тЩ“лот±“ыабызрбЗДа.5мо

Берілген тор кйздерді шахмат атыныЈ жЇрісі бойынша асып йту керек.Бір бас›ан тор кйзді ›айталау“а болмайды.Д±рыс шешкенде Абай йлеЈдерініЈ атын о›у“а болады. («љансонарда», «Жаз“ыт±рым», «ДЇтбай“а», «Сегіз ая›», «мЩз болады болысыЈ», «љыс»).

Ромбик ішіндегі шеЈберлердегі Щріптерді белгілі бір жЇйемен ›±растыр“анда, «Абай афоризмініЈ» авторыныЈ аты-жйні шы“ады. (љ±лмат иміралиев).

Ж±мысы жо›ты›

Тама“ы то›ты›

---------------------- (Аздырар адам баласын)

------------------------------------- (Ысты› ›айрат,н±рлы а›ыл,жылы жЇрек)

ДЇниені кйздеп

--------------------- (Екі жа››а ЇЈілдім)
љайратсыз ашу – т±л

Т±рлаусыз “ашы› – т±л

------------------------------- (ШЩкіртсіз “алым - т±л)
Шуелде бір суы› м±з – а›ыл зерек

------------------------------------------- (Жылат›ан т±ла бойды ысты› жЇрек)

-------------------------- (Досы кйппен сыйлас)

--------------------------------------- (Алда – ойын,арт›ы жа“ы м±Ј“а жуы›)

БойыЈа ж±›пай сыр“анар. (Ынталы жЇрек сезген сйз------------------------ Бір тамырды ›уалар)

Щ) «’ылым таппай ма›танба»

б) «илеЈ – сйздіЈ патшасы,сйз сарасы».
2.Абай йлеЈдерініЈ жал“асын тап. (Ойдан йзі шы“ару керек)
-------------------------- Пайда ойлама,ар ойла,

-------------------------- Талап ›ыл арты› білуге.

°стазды› еткен жалы›пас, --------------------------

®йретуден бала“а. --------------------------

КЇні: ПЩні: ›аза› Щдебиеті Сыныбы: 9

а) АбайдыЈ шы“армашылы“ы туралы тЇсінік беру, йлеЈдерініЈ мазм±нын игерту,мЩнерлеп о›у да“дыларын ›алыптастыру;

Щ) О›ушылардыЈ шы“армашылы›пен ж±мыс істеуіне ы›пал жасау,ойлау шеберлігін,сййлеу мЩдениетін жетілдіру;

б) о›ушылардыЈ кйркемйнер дЇниесіне сЇйіспеншілігін арттыру,Щдемілікті тЇйсінуге,ту“ан жердіЈ таби“атына ›ам›орлы› жасау.

О›ушылармен амандасу,тЇгелдеу, о›у ›±ралдарын тексеру, сыныптыЈ тазалы“ына кйЈіл бйлу. О›ушылардыЈ зейінін саба››а аудару.

®йге берілген тапсырманы с±раймын . О›ушылар“а йткен тапсырма бойынша бірнеше с±ра›тар ›оямын.

А. љ±нанбай±лыныЈ алдына ›ой“ан ма›саты ›араЈ“ы ›аза›тыЈ кйзін ашу,кйЈілін ояту оларды мЩдениетті елдердіЈ ›атарына ›осу еді. Осы ма›сатпен ол о›ушыларды о›у-білімге ша›ыр“ан «’ылым таппай ма›танба» йлеЈі еді.

йлеЈдеріљара сйзіпоэмаларыкЇйі176 йлеЈі бар45 ›ара сйзі бар«Ескендір»

«Мас“±т»

«ШзімніЈ ЩЈгімесі»«Май тЇні»

«Тор жор“а»

«Абай желдірмесі»Топпен ж±мыс:

1. 
   АбайдыЈ таби“ат лирикасыныЈ ерекшелігі неде?
   
2. 
   Абай жырларында“ы “ылым мен білім туралы ойларына байланысты не айта аласыЈдар?
   
3. 
   «Жігіттер ,ойын –арзан, кЇлкі-›ымбат» -дегенде,нені мегзейді?
   

КЇні: ПЩні: ›аза› Щдебиеті Сыныбы: 9

Мына т±р“ан АбайдыЈ суреті ме,

илеЈ сйздіЈ ±›са“ан ›±діретіне.

А›ыл,›айрат,білімді теЈ ±ста“ан

ир АбайдыЈ тйтеген кім бетіне, - деп айт›ан екен.Абай туралы білетінімізді орта“а сап,йлеЈдерін жат›а о›ып,тереЈ ой салар ›арасйздеріне ЇЈілейік.

1. 
   Абай кім? Ол ›ай жерде ту“ан? љай жерде о›ы“ан?АбайдыЈ Щкесі кім,ол ›андай адам бол“ан?Абай ертегі,жырларды кімдерден тыЈдап йсті?Абай йлеЈ жазумен “ана ш±“ылданды ма? т.б.
   
2. 
   АбайдЈ ›андай йлеЈдерін білеміз?Сол йлеЈдерді мЩнерлеп жат›а айтып кйрейік.
   

1. Талап – 44-›арасйзі 2. ЕЈбек – 2-›арасйзі 3. ТереЈ ой – 9-›арасйзі 4. љана“ат – 10-›арасйзі 5. Рахым – 17-›арасйзі.

- Міне,б±л бесеуі адамныЈ асы› болатын,Їйренетін бес асыл іс екенін Абай ата йлеЈінде кйрсетсе,йзініЈ ›арасйздерінде ой тЇйіндеп осылар туралы та“ы да айтып йтеді.Ал кЩнеки осылар“а кйз жЇгіртелік.

44,2,9,10,17-›арасйздерін о›ушылар кезектесе о›ып,тЇйінін ашып,йз ойларын айтады.

ДЩл осылайша адам баласыныЈ аула› жЇретін бес д±шпанын санамалап,оны ›арасйздердегі айтылатын ой-тЇйіндермен жал“астырып талдайды.

исек пен йтірік – 2-›арасйзі,ма›танша› – 38-›арасйзі,еріншек – 38-›арасйзі.

љарасйздері мен йлеЈдегі ймір сЇруді Їйрететін на›ыл сйздердіЈ тЩрбиелік мЩнін о›ушылар йз ойларын айта отырып аш›аннан кейін шы“армашылы› ж±мыс›а ж±мылдырылады. «Атадан ±л туса игі» та›ырыбында ой-тол“аныс (эссе) жаз“ызу.Абай“а еліктеп ›арасйз жазуларына да болады.

IV. љорытынды. – Балалар,Абай атамыздыЈ асыл сйздерін,йлеЈдерін о›и отырып бЇгінгі саба›та не Їйрендік?Абайды біз кім дейміз?

Осы с±ра› бойынша о›ушылар дЩптерлеріне топтастыру жЇргізіп жазады.

Абай:±лы а›ын,“алым,философ,кйркем ЩдебиеттіЈ темір›азы“ы т.б.

V.Білімдерін ба“алау.