Саба›тыЈ та›ырыбы : Халы› ауыз Щдебиеті Саба›тыЈ ма›саты

О›ушылармен амандасу,тЇгелдеу,о›у ›±ралдарын тексеру.СыныптыЈ тазалы“ына кйЈіл бйлу.О›ушылардыЈ зейінін саба››а аудару.

®йге берілген тапсырманы с±раймын. О›ушылар“а бірнеше с±ра›тар ›оямын

Сан ›ырлы талант иесі ЖЇсіпбек АймауытовтыЈ артында ›ал“ан шы“армашылы› м±расы аса бай. ОныЈ ішінде кйптеген йлеЈдер, "љарт›ожа", "А›білек" романдары, "КЇнікейдіЈ жазы“ы" хикаяты мен "Шнші" секілді бір›атар кйркем ЩЈгімелері, "РЩби“а", "Мансап›орлар", "љанапия мен ШЩрбану", "Ел ›ор“аны", "Шернияз" пьесалары, "Н±р кЇйі" поэмасы, сондай-а› бірсыпыра сын ма›алалар мен аудармалары бар. Газет беттерінде жариялан“ан публицистикалы› ма›алаларыныЈ йзі бір тйбе.

ЖЇсіпбек шы“армашылы“ы Щуел баста йлеЈ жазудан басталады. изініЈ деректері бойынша ол т±Ј“ыш йлеЈін 13 жасында жаз“ан. ОныЈ а›ынды› жЇрегінен ту“ан "Жазушылар“а", "Не“ып отыр?", "Ах-ха-ха-хау", "°ран", "ЕЈбекшілер ±раны" секілді йлеЈдері мен "Н±р кЇйі" поэмасында а›ын б±рын“ы ймірдіЈ келеЈсіз жа›тары мен йз дЩуірініЈ кйріністерін а›ынды› сезімталды›пен жырлайды. Ол ›±былыстарды жанды да нанымды суреттер ар›ылы кйрсетуге ±мтылады. МЩселен, "Кйшу" йлеЈінде ›аза› ауылында“ы кйш суреттері, кйштіЈ сЩн-салтанаты кйрінсе, "°ршы›" йлеЈіндегі ±ршы› иірген кемпірдіЈ монологы ар›ылы ›арапайым ймір кйрінісі бейнеленеді.

"Н±р кЇйі" поэмасы 1929 жылы љызылордада жеке кітап болып басылады. Онда адамныЈ кйЈіл кЇйі, ›уанышы мен м±Јы жырланады. Поэма жастарды ймірді сЇюге, ›иынды››а ›арсы т±ра білуге ша›ырады.

ЖЇсіпбек АймауытовтыЈ Щдеби м±расыныЈ еЈ салма›ты саласы — прозалы› шы“армалар. Кішігірім ЩЈгімелерден бастап жазушы ›аламынан "љарт›ожа", "А›білек" романдары туды.

Кітаппен ж±мыс: Ж.АймауытовтыЈ шы“армаларын о›ып талдайды.

Семантикалы› картаны толтырады.

романдарыЩЈгімелеріповесіпьесалары

Білімді бекіту : итілген та›ырып›а байланысты бірнеше с±ра›тар ›оямын. ТЇсінбеген с±ра›тарына жауап беремін

1. «Ж Їсіпбек Аймауытов –аудармашы» деген та›ырыпта не ойларыЈ бар?

2.Ж.Аймауытов шы“армалары кеЈестік дЩуірде жары››а шы›пады. Б±“ан не себеп болды деп ойлайсыЈдар?

3. Егемен ел Щдебиеті Їшін ЖЇсіпбектіЈ ›алдыр“ан м±расыныЈ ›±ндылы“ы ›андай?

КЇні: ПЩні: ›аза› Щдебиеті Сыныбы: 9

І. «А›білек» романын бастамас б±рын йткен та›ырыптар бойынша шегініс жасап кйрейік.Б±л романды талдау барысында ›ажет болады.

Біз б±л т±л“аларды Щдебиет саласына ›атысы бол“анды›тан шы“армашылы›тары т±р“ысынан ›арастырамыз,олар а›ын,жазушы ретінде танылумен ›атар,кйрнекті ›о“ам ›айраткерлері,саясаткерлер,йз уа›ыттарында“ы Їкімет басында ›ызмет еткендер.

«А›білек» - ›аза› Щдебиетіндегі еЈ ал“аш›ы реалистік проза талаптарына,жанрдыЈ еуропалы› шарттарына жауап беретін толы››анды кйркем,бастан-ая› сали›алы,сабырлы,±стамды проза Їлгісі ретінде жазыл“ан реалистік роман.љаза› Щдебиетінде реалистік роман ±станымдарын ал“аш меЈгерген ›аламгерлердіЈ бірі – ЖЇсіпбек.

«А›білек» романы Аймауытов шы“армашылы“ыныЈ шы››ан биігі деуге болады.жазыл“анына 60 жылдан ас›ан осы роман бЇгін “ана жазылып,Щлі сиясы да кеуіп Їлгермегендей Щсер ›алдыратынды“ына ›айран ›аласыЈ.СыЈ“ырла“ан кЇмістей тап-таза шебер тіл бірден Їйіріп Щкетіп,еріксіз тЩнті етеді.Ол стиль,композиция тЩрізді кйркемдік ›±ралдар“а ерекше кйЈіл бйлді.Еуропа,орыс Щдебиетіндегі бейне жасау,мінездерді даралау дЩстЇрлерін еркін пайдаланды.ЖазушыныЈ бар таланты биік ›ырынан кйрінеді.

Жазушы б±рын сыры ж±рт›а айтыл“ан та›ырып емес,соны,мЇлде тыЈ,тіпті сирек о›и“аларады роман“а ар›ау еткен.Та›ырыбы - Щлеуметтік тартыстар,тап кЇресі,ел мойнына тЇскен салма› жЩне адамдардыЈ та“дыры.Б±л – психологиялы› роман,м±нда тЇрлі адамдардыЈ психологиялы› ерекшеліктерін кйрсететін мінез-›±лы›,болмыс-бітім кеЈістігі бар.

Натурализм XVIII “асырдыЈ ІІ жартысында Францияда пайда бол“ан.Натурализм – талдау,анализ жасау деген сйз,м±нда адамныЈ ймірін сына›тан,эксперименттен йткізу ар›ылы оныЈ мінез-›±л›ында“ы,ой-санасында“ы ›айшылы›тарды шешу,›алтарыстарын таныту ниеті бай›алады.Б±л ба“ыттыЈ негізін сал“ан – белгілі жазушы Эмиль Золя НатурализмніЈ ерекшеліктері

1. 
   КейіпкердіЈ “±мыры тЇрлі сына›тан йтеді.Сол сына›тан йту кезіндегі кейіпкердіЈ бойында болатын психологиялы› йзгерістерді ба›ылау идеясы.
   
2. 
   имір мен йлімніЈ кЇресі немесе тіршілік Їшін кЇрес.
   
3. 
   Таби“ат аЈдылы›тары мен ›о“ам заЈдылы›тарын ›атар суреттеу.
   

1. 
   Біз осылай таби“атты тамашалап,мамыражай отыр“анымызда ойлама“ан жерден о›ыс о›и“а,А›білектіЈ Щкесі МамырбайдыЈ аулына кіріа кеттік.
   

Щ) Ш±бап келе жат›ан 4 атты кімдер болып шы›ты?

б) Келген салт аттылар бірден МамырбайдыЈ Їйіне келуінен нені аЈ“ардыЈдар?

2.А›білек ш±Ј›ырда жатыр.А›тар іздеп жЇр.АнасыныЈ йлімі.Романда кездескен бірнеше ›ай“ылы о›и“алар А›білектіЈ кйз алдынан йтті.

а) АнаныЈ бала“а деген махаббаты ›андай о›и“амен байланысты кйрінеді?

Щ) А›білектіЈ ш±Ј›ырда екенін кім білді?

б) «љызын бЇркітше бЇріп жат›ан 2 орысты анасы екпінмен келіп итеріп тастап,балапанын бас›ан ана ›±стай аласын бас салды» деген кйріністіЈ ая“ы немен тынды?

в) љаза›тыЈ бас аразды“ынан кек туатыны ›ай кйрініс ар›ылы сипаттал“ан?

3.А›білек а›тардыЈ ›олында.А›білекке таласып,жас жігіт мерт болады.А›білектіЈ денесі тЇршігіп кетті.Романда бірінші йлімніЈ денесі суымай жатып,екінші йлімге кездестік.

4.љарам±рт офицер 14 жасар А›білектіЈ йміріне да› тЇсірді.

а) А›білектіЈ кйрген зЩбірін,арыныЈ ая› асты болуын ›ай кйріністер ар›ылы бай›аймыз?

Щ) А›білекке екі офицердіЈ таласуы,љарам±рттыЈ жирен офицерді дуэльде атып йлтіруініЈ себебі неде?

5.љарам±рт ›оштасарда А›білекті ат›алы т±р.А›білекке йлім ›аупі тйніп т±р.

С±ра› : а) илім – суы› сйз. Шы“армада ол ›андай образбен шендестіріледі?

Щ) А›білектіЈ йлімге ›арсы Щрекеті.

б) О›и“а барысында љарам±рт офицер ›ай ›ырынан бай›алады?

А›білектіЈ азаппен йткізген тЇні.Таби“ат кйрінісі мен адам ЩрекетініЈ,кйЈіл-кЇйініЈ ›атар суреттелуі,хикаяныЈ психологиялы› саралаумен берілуі.(Магнитофоннан Їзінді)

«А›білектіЈ жанын жынныЈ ойна“ындай ойрандап кеткен озбыр омырау,йксікті кЇндер орыс мінген аттардыЈ ая“ымен бірге алыстап бара жатты.

6. А›білек тауда жал“ыз.Елестетіп кйріЈіздерші.›ою ›араЈ“ылы›.ТЇн.Су ар›ырап а“ып жатыр.Жел гуілдеп т±р.Жапыра›тар тынымсыз сыбдырлауда.Кенет ±лы“ан ›ас›ырлар даусы естілді.Олар бірте-бірте жа›ындап,А›білекті ›оршап алды.

љас›ыр неніЈ елгісі?

7. 
   А›білекті озбырлардыЈ,›атыгездердіЈ тобы ›оршап алды.Сол топпен А›білек жал“ыз кЇресуі керек.А›білекті олар талап жеп ›оюы мЇмкін еді.Егер де А›білек кенет ая› астынан жылт еткен шо›ты кйрмесе.
   

Шо› неніЈ рЩмізі деп ойлайсыз?

7. 
   А›білек жол“а шы“ады.о“ан диуана Ескендір кездеседі.Диуана Ескендір А›білекке ›андай кймек берді?
   
8. 
   А›білекті а“асы ауыл“а алып бара жатыр.А›білек неге м±Јаяды? љуану керек емес пе? ОЛ неге йз-йзіне ажал тілеп,йлім ша›ырып келе жатыр?А›білектіЈ басында“ы «б±лт» енді ›оюлана тЇсті.
   

А›білектіЈ басына тЇскен ›ай“ыныЈ мЩні неде?

10. А›білек ауыл“а барды.Шкесі арасында“ы ›арым-›атынас.Медеуі – Бенкболат,°р›ия.

ШкесініЈ йзгерісі мен сал›ынды“ы ар›ылы нені аЈ“артпа›?

Автор °р›ия мен А›білектіЈ жасырын сырын ›андай ма›сатта пайдалан“ан?

11.игей шеше.

игей шешеніЈ тепкісін ›андай суреттер ар›ылы сипатта“ан?

12.ТЇс кйру.

13.Азапты кЇндер.ЖЇкті екенін сезу.

14.ШкесініЈ ›уып шы“уы.

15.Босану сЩті.

16.љала“а келу.

17.Семей,Омбы,А›молада“ы о›у.

18.А›бала – А›білек – Балташ.

А›білектіЈ А›баламен махаббаты.ОныЈ сЩтсіздікке ±шырау себебі неде?

А›білек ауылда.

А›білектіЈ елге оралуы,а“асы мен жеЈгесініЈ ›арсы алуы ›алай суреттеледі?

А›білектіЈ Бекболат ауылына со“уы,Бекболатты пішіні А›білек ар›ылы сипатталуы неліктен?

А›білектіЈ жеЈісі, «тазару,жаЈару» кезеЈі.

Автор Щке аузына «А›білек жат,йнерлі! Ол енді а›са›алдыЈ “ана баласы емес,кйптіЈбаласы.Енді а›са›ал именеді» деген сйз салу ар›ылы нені айт›ысы келіп т±р?

Жазушы кйздеген ма›сатты дЩл табу Їшін осындай алгоритмдеу амалын ›олдану,ойландыру Щрекетін д±рыс ±йымдастыру,йз пайымдау-тЇсінігін ›алыптастырып,оны айт›ызу кйп нЩтиже берері сйзсіз.О›ушы мЩтінді тек жай “ана о›ып ›оюмен шектелмей,о“ан йз дЇниетанымы,кйз›арасы т±р“ысынан ба“а беру ар›ылы материалды игеруді жетілдіре тЇседі,Щрі йзін-йзі зияткерлік жа“ынан дамыту,белгілі бір ›±былыс›а деген субьективті ›арым-›атынасын ›алыптастыруды жЇзеге асырады.Осындай жазушы стилін меЈгергеннен соЈ о›ушылардыЈ танымдарын дамыту Їшін пікір жарыстырып,ой-тЇйіндерін ±йымдатырып,жауаптарын жина›тау орынды.

А›білек трагедиясы А›білек кйЈілініЈ тазаруы

 

Анасынан айрылуы А›білек ауылда

А›тар ›олында Балташ›а ›осылу

 

љас›ырлар ›амауында А›молада

Шке ыз“ары Омбыда

 

игей шеше Семейде

ЖЇкті болуы љала“а кетуі



Бекболаттан кЇдер Їзуі

Босануы

Роман несімен ±нады немесе неге ±намады? Б±л – ›иын сауал.Алдымен осы сауал“а жауап берер о›ырманныЈ Щдеби сауаты ›андай дЩрежеде,с±лулы› сезімі ›андай,эстетикалы› тал“амы ›андай,эстетикалы› тал“амы ›андай? Шлгі о›и“аныЈ байыбына бара ала ма? Ол Їшін мына 5 тЇрлі с±ра››а жауап іздеп табу керек.

КЇні: ПЩні: ›аза› Щдебиеті Сыныбы: 9

а) Ма“жан Ж±мабаевтыЈ ймір жолын, йлеЈініЈ негізгі идеясын таныту;

Щ) о›ушылардыЈ ойлау,есте са›тау ›абілеттерін дамыта отырып та›ырып бойынша сййлеу да“дыларын ›алыптастыру;

б) йршіл де йжет,жігерлі болуды талап ету,Їйрету;

О›ушылармен амандасу,тЇгелдеу, о›у ›±ралдарын тексеру, сыныптыЈ тазалы“ына кйЈіл бйлу. О›ушылардыЈ зейінін саба››а аудару.

®йге берілген тапсырманы с±раймын. О›ушылар“а бірнеше с±ра›тар ›оямын.

Ма“жан Ж±мабаев 1893 жылы СолтЇстік љаза›стан облысыныЈ бЇгінде йз есімімен аталатын ауылында орташа “ана дЩулеті бар отбасында дЇниеге келеді. Шуелі ауыл молдасынан, содан соЈ ауылда“ы 챓алімнен о›ып, сауатын ашады. 1905-1910 жылдары љызылжар (Петропавл) ›аласында“ы медреседе о›иды. Медреседе бір›атар шы“ыс тілдерінен дЩріс алады, шы“ыс а›ындарыныЈ. жырларымен танысады. изі де Щдебиетпен ш±“ылданады. 1910 жылдыЈ кЇзінде Уфа“а келіп, осында“ы ’алия медресесіне тЇсіп білімін молайтады. 1913-1917 жылдары Омбыда“ы 챓алімдер семинариясында о›иды.

Омбыдан елге ›айтып келіп, айналасында болып жат›ан ›о“амды› ж±мыстар“а араласады. 1917 жылдыЈ кйктемінде А›мола облысты› халы› а“арту бйліміне ›ызметке кіреді. Алаш партиясыныЈ ж±мысына араласады. А›мола губерниялы› "Бостанды› туы" газетінде ж±мыс істейді. 1922 жылы Ташкентке келіп, сонда“ы "А› жол" газетініЈ редакциясына кіреді.

1923-1926 жылдары МЩскеудегі Щдебиет-кйркемйнер институтында о›иды. 1927 жылы елге оралып, о›ытушылы›пен айналысады. Біра› кйп ±замай МЩскеуде о›ып жЇргенде "Ал›а" ±йымын ±йымдастыр“аны Їшін т±т›ындалып, он жыл“а сотталады. 1936 жылы т±т›ыннан босап, еЈбек жолына ›айта оралысымен, 1937 жылдыЈ ая“ында ±сталып, 1938 жылы "халы› жауы" деген жаламен ату жазасына кесіледі.

итілген та›ырып›а байланысты бірнеше с±ра›тар ›оямын. ТЇсінбеген с±ра›тарына жауап беремін

КЇні: ПЩні: ›аза› Щдебиеті Сыныбы: 9

Поэзия Щлемінде йз ойын кйркемдікпен,ас›ан шеберлікпен бере білу екініЈ бірініЈ ›олынан келе бермейді.Б±л тек шабыты йте жо“ары,йлеЈ шы“ару дарыны бр Їлкен талант иесініЈ ›олынан “ана келеді.Сондай таланттардыЈ бірі,поэзия ЩлемініЈ ас›ар шыЈы – М±›а“али Ма›атаев.

М±›а“али а“а - ймірініЈ соЈына дейін ›олынан жЇйрік ›аламы тЇспеген,›аза›тыЈ ›ара йлеЈініЈ ›±діретіне,тереЈ сырына ›аны››ан а›ын.Сйз ›±діретініЈ мЩн-ма“ынасын тереЈ тЇсініп,сйз маржанын бейнелі йрнекпен кестелейтін М±›а“алидай а›ын кемде-кем.

Балалар,сендерге саба›тыЈ та›ырыбын ›алай деп ойластырып алса› жйн болады деген едім.›ане,сол туралы айтып,онан соЈ дайында“ан леЈдерді талдаЈдар.

Бір йлеЈ жо› ›айы“ы ›алтылда“ан,

Тйрт т±я“ы тайпал“ан жор“а кілеЈ,

Астарына тысы сай алтындан“ан.

«Поэзия» атты йлЈі о›ылып,поэзия - ймірдіЈ кйркем бейнесі екені,поэзияныЈ йзі адамныЈ ймірімен т±тасып жат›анды“ын айтып,м±нда а›ынныЈ сйз ›олданысында эпифоралар басым екендігі талданады.

3-топ жетекшісі: Саба›тыЈ та›ырыбын «М±›а“али – ›айта ту“ан а›ын» деуді ±й“арып отырмыз.М±›а“али поэзиясы – тірі поэзия.ОныЈ йлеЈдерін білмейтіндер,Щнмен орындамайтындар кемде-кем шы“ар.Б±л туралы Роза љуна›ова «Жыр басы љарасаздан бастал“ан М.Ма›атаев бЇгінде Щн болып,аспанда ›алы›тап,жыр болып ж±лдыздармен сырласып,сонау аспан Щлемінде шыр›ап барады» дейді.

М±“алім: 3-топтыЈ да та›ырып таЈда“ндарына риза болып,д±рыс деп ба“аладым.

Ары ›арай топ-топта“ы о›ушылар йлеЈдерін о›ыды.

1-топ: М±›а“алидыЈ атаана“а,ту“ан жерге,Отанына деген сЇйіспеншілігі шексіз еді,сонды›тан «КйзіЈ н±рсыз дейсіЈ сен», «ОЈай сйз “ой Отанды сЇйем деген», Са“ынып аЈсап бар“анда» йлеЈдері о›ылып,оныЈ айры›ша сЇйіспеншіліктерін жыр йрнегінде Щсем кестелей білгендігі талданады ...

2-топтыЈ о›ушылары сйз алып,лоар махаббат,досты› та›ырыбында“ы жаз“ан йлеЈдерін о›ып,талдады.

«’ашы›пын! Шын “ашы›пын,сол адам“а», «О, махаббат, сен Щлі тірі ме едіЈ», «Дари“а,домбырамды берші ма“ан», «Бала едік, Щ», «СЩби бол“ым келеді», «Арулар», «АрмысыЈдар,адамдар» йлеЈдерініЈ ›алай ймірге келгендері айтылады.

1-топ о›ушыларды 2-топ о›ушыларына с±ра›тар ›ойды.

Махаббат – мЩЈгілік,еш›ашан йлмейтін сезім деп ±“атындарын айтты.

Шсет д±рыс айтады.А››улар бір-бірінен айырылмайды.Біреуі йлсе,екіншісіде йледі.ЖастардыЈ махаббатын осы а››улардыЈ махаббатына теЈеген “ой.

ПоэзияныЈ ас›ар шыЈы

сыршыл а›ын

›айта ту“ан а›ын

лирик а›ын

›ара йлеЈніЈ шебері

патриот а›ын

Келесі 3-топ М±›а“алидыЈ Щр тЇрлі та›ырыпта“ы йлеЈдерін о›ыды. «Сіздер», «Солдат сйзі», «Шынды› туралы» йлеЈдері о›ылып талданады.илеЈдер талданып бол“ан соЈ «Топтастыру» Щдісі бойынша «М±›а“али ›андай?» екендігі толтырылды.

М±›а“али поэзиясынан нені білемін?Нені білгім келеді? илеЈдерінде сЇйсіну,

рахаттану сезімі бай›алды ма?Нелерді білдім? љай йлеЈдерінде ›андай кйркемдік ›±ралдары ›олданыл“ан?

М±алім : М±›а“али ймірде кйп ›иыншылы›тарды басынан кешірген,ймірініЈ рахаты аз бол“ан а›ын.Біра›,шындап ±››ан адам“а ол ймірдіЈ шын рахатын сезініп кеткен ж±мба› а›ын.Балалар,М±›а“али а“аларыЈныЈ барлы› йлеЈдерін жаттап алсаЈдар да сендерге арты› болмайды.А“амыздыЈ рухани ›азынасын ±лт игілігіне асыратын ХХІ “асырдыЈ жастары – сендерсіЈдер.

Кітаптар кйрмесіне то›талып,оныЈ «Аманат» атты йлеЈдер жина“ы жары› кйргендігі,“асыр ауыс›ан кезде «’асыр а›ыны» ата“ы берілгендігі айтылды.

КЇні: ПЩні: ›аза› Щдебиеті Сыныбы: 9