ТұЛҒалық Өсу психологиясы бойынша қЫСҚаша дәріс мазмұны 1 дәріс. Тұлғаның өсуі психологиясына жалпы сипаттама, басқа ғылымдардың арасындағы рөлі және орны
Дерекнама: «Л. И. Божович және тұлғаның замауи психологиясы» жинағы
жүктеу/скачать 92.61 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Балалық пен жастық шағы
| Дерекнама: «Л. И. Божович және тұлғаның замауи психологиясы» жинағы
7 дәріс. Психоаналитикалық бағдарлардағы тұлға теориялары Балалық пен жастық шағы Тұлғаның индивидуалды теориялық концепциясы Ғылыми еңбектері Альфред Адлер (7.02.1870-28.05.1937) — Австрия психологі, психоаналитикалық бағыттың өкілі. Вена педогогикалық институтының (1915 жылы), Колумб университетінің (1929, Нью-Иорк) профессоры. Адлердің психологиялық тұжырымы З. Фрейдтің психоанализміне біршама жақын. “Күйгелек мінез” (1912), “Дара өзгешеліктер психологиясының практикасы мен теориясы” (1920), “Адамтану” (1927жылы), “Өмірдің мән-мағынасы” (1933 жылы) т.б. еңбектерінде Адлер әр адам өзінің туа біткен кемістігін үнемі сезінеді, бұл жәйт оны басқа біреуден өзін артық деп ұғынуға, кемістігінің орнын толтыруға айрықша жұмылдырады, оған өктемдік жүргізуге итермелейді дейтін идеяны уағыздайды. Ол саналылық пен санасыздықтың арасында елеулі шегара жоқ, жан қуаттары бір-бірімен тығыз байланысты, адам ішкі дүниесін түгелдей негізгі мақсатына жету үшін жұмсайды дейді. Адлер өмірлік стиль, түс көру, неврозды зерттеуге елеулі үлес қосты. Отбасындағы әр жастағы балалардың бір-бірімен қарым-қатынасын, олардың жеке басын қалыптастыруда тәрбие тәсілдерінің әсерін зерттеді. Адлер психологиядағы жаңа ағым — жаңафрейдшілдіктің тууына ықпал етті. Фрейдің адам мінезінің қалыптасуында алғашқы бес жыл ерекше орын алады дейтін тұжырымын жақтады. Адлер адам психологияның қалыптасуында шешуші рөл атқаратын тарихи-әлеуметтік факторды есепке алмады. Альфред еврейлік отбасында алты баланың үшіншісі болған. Ол өзінің физикалық әлсіздігімен қүрескен болатын. Альфред өзге балалармен ойнап өз ортасына тез қосатын, бәрімен тез тіл табысып кететін болған. Ол өз достарының арасында отбасында ала алмаған өзіндік сыйласытқ сезімін тапқан. Осының арқасында Адлерде көпшілік ортада өзіндік бағаның жоғары болуы тұлғалық өсуге әсер ететіндігін байқаған. Соның нәтижесінде ол қоршаған ортадағы қоғамның тұлғалық өсуге әсерін анықтаған. Адлер жас кезінде өлімге жақын болған. Адлердің 3 жасында оның ағасы бірге жатқан төсеніште қайтыс болған. Сонымен қатар ол алты жасында пневмониямен ауырған болатын. Семейный врач оны емдеудін шарасын болмайтындығын айтып басқа дәрігер оны тірі алып қалған. Соның нәтижесінде Адлер дәрігер болуды қалаған. Адлер жастық щағында кітаптар көп оқитын болған. Ол көбіне психология, немістің классикалық философияларын оқитын болған. 18 жасында Адлер Венск университетінде медицина бөлімінде оқыды. Ол университетте әлеуметтану мен саясаттану идеяларына назарын бөлген. Сол арада ол өзінің жары орыс студенті Раис Эпштейнді жолықтырған. Оқуының аяғында ол әлеуметтік демократ болған. 1985 жылы Адлер медициналық степенге көтерілген. Ол практиканы офтальмолог болып кейін жалпы медецинаға ауыстырған. Кейінірек ол нервтік системалармен адаптацияға назар аударып неврология мен психиатриямен айналысқан. 1901 жылы Адлер Фрейдтің «Толкование сновидений» кітабын белсенді қорғап шыққан. 1902 жылы Адлер Фрейдтің ең А.Адлер тұлғаның әлеуметтік қызығушылығын қалыптастырды. Оларды жеті бөлікке бөледі: 1. Толымсыз сезім және компенсация ; 2. Жетілуге құштарлық; 3. Өмірлік стилі; 4. Әлеуметтік қызығушылық; 5. «Мен» шығармашылығы; 6. Туылу тәртібі; 7. Фикционды финализм; З. Фрейдпен бірлесе жұмыс жасап жүрген жылдары А.Адлер «толымсыз» мүшені зерттегенде мынадай тероияны дамытты: неге бір адамды бір ауру көбірек мазасыздандырады,неге кейбір ауруды басқаларға қарағанда тез жұқтырады. Оның ойынша, әрбір индивидиумның қандай да бір мүшесі, басқасына қарағанда, әлсіз болады. Сонымен қатар әрбір адамның туылғаннан жетілмей қалған немесе дамымай қалған мүшесі ауруға шалдығады. А.Адлер бойынша, ағзасы әлсіз адамдар жиі жаттығу жасау арқылы конпенсациялауға тырысады, компенсация процесі психологияда орын алады. Сонымен, А.Адлер «толымсыздық кешені» терминін енгізіп, балалық шақтан өзінің бастауын алады. Оның ойынша, барлық балалар толымсыздық сезімін бастан кешіреді, яғни ол – физикалық жетіспеушілік және мүмкіншіліктері мен күш – қуаттың аздығы. Осы толымсыз сезімінің пайда болуы аса басымдыққа жетудегі ұзақ күрестің бастамасы болып табылады. А.Адлер тұжырымдамасы бойынша, аса басымдыққа құштарлану адам өміріндегі негізгі мотивтік күш болып табылады. Адлер қайғы – қасіреттің 3 түрін бөледі: 1. мүшенің толымсыздығы; 2. баланы асырау; 3. ата – ана жағынан балаға теріс қарау; бектеріне көңіл бөлген. Сонымен қатар ол психоанализді қарастырған. Өз заманында Фрейдпен келіспей бөлек жолмен кеткен шәкіртінің бірі – А.Адлер, жеке бас психологиясының негізін қалаушы. Ол Фрейдтің биологиялық теориясына қарсы шыққан. Адлер адамның бойындағы табиғи инстинкттерді емес, қоғамдық сезімді бағалап, оны “қоғамдық сезім” деп атайды. Ол сезім туа біткенімен оны әлеуметтік дамыту керек. Фрейдтің адамды туғанынан агрессивті, оның дамуы биологиялық қажеттіліктермен детерминденеді дегенімен Адлер тіпті келіспейді. Сонымен қатар, Адлер Фрейд айтып кеткен тұлғаны 3 инстанцияға бөлу идеясына да қарсы шығады. Адлердің түсінігі бойынша тұлға құрылымы біртұтас, ал тұлға дамуындағы детерминантылығы – адамның басымдылыққа ұмтылуы. Алайда адамның бәрі оған ұмтылмайды. Дене мүшелері дамуында ақаулар болуы себебінен немесе кейде кішкентай кезінде қолайсыз әлеуметтік жағдайда сәтсіздігіне адам өзінің кемтарлығын сезіне бастайды. Осы тәріздес сезімдерді жою мақсатымен сан алуан компенсация түрлеріне жүгінеді. Адлер бойынша тұлғаның активтілігіне байланысты келесідей тұлға типтері бөліп көрсетеді. 1)Басқарушы тип:Бұл адамдар өзімшіл,қоғамға деген қызығушылығы төмен немесе мүлдем болмайтын адамдар.Олар белсенді,бірақ,әлеуметтік тұрғыда емес.Бұл типтегі адамдарды басқалардың жағдайы қызықтырмайды.Олар айналасындағыларға өз биліктерін жүргізгенді ұнатады.Негізгі өмірлік проблемаларын қастықпен ,антиқоғамдық жағдаймен шешуге тырысады.(норкамандар,құқықбұзушылар,заңбұзушылар). 2)Алушы тип:Бұл адамдар қоршаған әлемге паразиттік көзқараспен қарап,өздерінің қажеттіліктерін басқалардың атынан қанағаттандыруға үйренген адамдар.Оларда әлеуметтік қызығушылығы жоқ,олар мүмкіндігінше басқалардан көп алуға тырысады.Олардың белсенділігі өте жоғары емес,сондықтан олардың басқаларға зиян тигізуі екі талай. 3)Қашушы тип:Бұл типтегі адамдардың әлеуметтік қызығушылығы өте төмен,белсенділігі де әлсіз.Олар өз бастарындағы проблемаларын шешуге еш қауқары жоқ.Олар өмірлік проблемаларын шешуде сәтсіздіке ұшыраудан қорқады.Олар қиыншылықпен сәтсіздікке алып кететін жағдайлардың барлығынан қашуға тырысады. 4)Әлеуметтік пайдалы тип:Бұлар пісіп жетілген толыққанды жетілген тұлға.Олардың бойында әлуметтік қызығушылықпен белсенділіктің жоғары деңгейі тоғысқан.Бұндай адамдар басқа тұлғалардың жағдайына шын көңілден алаңдаушылықпен қарайды. Өмірлік негізгі мәселелерді,яғни,махаббат,достық,жұмыс тағы басқаларды шешу үшін серіктестер керек екендігін жақсы түсінеді.Адамзатқа өз үлесін қосуға құштар жандар. Альфред Адлер 1870 жылы 7 ақпанда Венада дүниеге келген. А.Адлердің ойынша, адам біртұтас ағза ертінде қарастырылады. А. Адлер психологиясының негізгі алғышарты – оның өз теориясына «индивидуалды психология» түсінігін енгізуі (лат. « individum»- бөлінбейтін). Индивидиум дене мен ми арасындағы байланыстың қатынасында да, психикалық өмірлік қатынаста да бөлінбейтін біртұтастықты құрайды. Адлердің негізгі принциптері индивидуалды принципі индивидуалды өмір стилінің бірлігі, бүтіндігі, әлеуметтік қызығушылықтар, қоғамдық сезім, іс - әрекеттің мақсатқа жетудегі бағыныштылығы болып табылады. А. Адлер бойынша, адамдар әрқашан жетуге құштарланады, олар әрқашан алдыға жылжиды, мақсаттарды жүзеге асыруға тырысады. Оның ойынша, барлық адамдар шығармашылық күшке ие және осы шығармашылық күш адамның әрбір тәжірибесіне әсерін тигізеді. Ол әрбір адамды өзін - өзі анықтаушы индивидиум, өз өмірінің сәулетшісі қылады. «Индивидуалды психология» индивидиумды қоғамға қосылған қоғамның бір бөлігі ретінде қарастырады және зерттейді. А.Адлер теориясының басты мақсаты – адамның барлық жүріс – тұрысы әлеуметтік ортада болғандықтан, адам табиғатының мәнін түсіну тек қана әлеуметтік қатынастарды түсінгеннен кейін барып қалыптасатындығын дәлелдеу. З. Фрейдке қарағанда , А.Адлер тұлғаның әлеуметтік қызығушылығын қалыптастырды. Оларды жеті бөлікке бөледі: 1. Толымсыз сезім және компенсация ; 2. Жетілуге құштарлық; 3. Өмірлік стилі; 4. Әлеуметтік қызығушылық; 5. «Мен» шығармашылығы; 6. Туылу тәртібі; 7. Фикционды финализм; З. Фрейдпен бірлесе жұмыс жасап жүрген жылдары А.Адлер «толымсыз» мүшені зерттегенде мынадай тероияны дамытты: неге бір адамды бір ауру көбірек мазасыздандырады,неге кейбір ауруды басқаларға қарағанда тез жұқтырады. Оның ойынша, әрбір индивидиумның қандай да бір мүшесі, басқасына қарағанда, әлсіз болады. Сонымен қатар әрбір адамның туылғаннан жетілмей қалған немесе дамымай қалған мүшесі ауруға шалдығады. А.Адлер бойынша, ағзасы әлсіз адамдар жиі жаттығу жасау арқылы конпенсациялауға тырысады, компенсация процесі психологияда орын алады. Сонымен, А.Адлер «толымсыздық кешені» терминін енгізіп, балалық шақтан өзінің бастауын алады. Оның ойынша, барлық балалар толымсыздық сезімін бастан кешіреді, яғни ол – физикалық жетіспеушілік және мүмкіншіліктері мен күш – қуаттың аздығы. Осы толымсыз сезімінің пайда болуы аса басымдыққа жетудегі ұзақ күрестің бастамасы болып табылады. А.Адлер тұжырымдамасы бойынша, аса басымдыққа құштарлану адам өміріндегі негізгі мотивтік күш болып табылады. Адлер қайғы – қасіреттің 3 түрін бөледі: 1. мүшенің толымсыздығы; 2. баланы асырау; 3. ата – ана жағынан балаға теріс қарау; А.Адлер (1870-1937) Фрейд пен Юнгтен айырмашылығы сол ол адам мотивациясы әлеуметтік оянулармен шарттанады деді, адамдар әуелден-ақ әлеуметтік болып табылады, өздерін басқа адамдармен арақатыстырады, бірлескен әлеуметтік іс-әрекетке қатысады. А.Адлер әлеуметтік қызығулар адамда туа берілген мәнділік деп санады, осы тұрғыдан ол да Фрейд пен Юнг сияқты кейбір көзқарастары биологиялық болып табылады. Адлер психологтардың ойына әлеуметтік өзгерткіштер дегенді салып, әлеуметтік психологияның дамуына негіз салды. Адлердің тағы бір екінші маңызды еңбегі ол тұлға теориясына жоғары персоналданған субъективті жүйе «Креативті Мен» деген ұғымды кіргізді. Үшінші айтқан маңызды жағдайы психоанализден айырмашылығы сол ол адамның уникалды сипаты жайлы айтты. Әрбір адам уникалды қырлар, мотивтер, қызығулар, құндылықтар жүйесі деп қаралды. Адлердің теориясында сексуалдылық минимумға апарылған, адам алдымен әлеуметті жан деп саналды. Тағы бір маңызды айтқан ойы тұлғаның орталығы сана болып табылады, адамдар саналы маңыздылық, мінез-құлық себептерін түсіне алады, адамдарда өзіндік сана болады, әрекетін жоспарлайды, басқарады, психиатр ретінде көп практика жасады. Адлердің концепциясында тұлғада болатын төмендегі жағдайларды көрсетті: фиктивті финализм, басым болуға ұмтылу, толық қанды емес сезімі мен компенсация, әлеуметтік қызығу, өмір стилі, креативті Мен. Адлер зерттеуде қолданған әдістері: туу реті мен тұлға жайлы, ертедегіні еске түсірулер, балалардың бастан кешкендері бойынша сезімдері. жүктеу/скачать 92.61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|