Бағдарламасы паспорт атауы

Аудан экономикасының басым бөлігінің негізгі саласы ауыл шаруашылығы болып табылатын агроөнеркәсіп кешені құрайды. Оның үлесіне аудан бойынша өндірілетін ішкі жалпы өнімнің 50,1 % жатады.

Мамандандырылу бағыты және өндірілетін өнім көлемінің құны жағынан алып қарағанда ауданның ауыл шаруашылығы мал шаруашылығы бағытында дамып отыр, сонымен қатар жақсы дамыған өсімдік шаруашылығы да орын алған. Ауыл шаруашылығында өндірілетін жалпы өнімінің 57,8 % мал шаруашылығы өнімдері құрайды.

Мал шаруашылығының негізгі ерекшеліктерінің бірі - оның көп салалығы. Ауданның табиғи-климат жағдайлары мен шаруашылықтың даму жағдайларына байланысты онда сүтті және етті ірі қара мал өсіру, биязы және және ет бағытындағы қой шаруашылығы, жылқы, мүйізді бұғы, түйе өсіру шаруашылықтары жақсы дамуда.

Мал шаруашылығы сияқты өсімдік шаруашылығы да ауданның ауыл шаруашылығы саласының негізгі шешуші саласы болып табылады, оның үлесіне жалпы ауыл шаруашылық өнімінің 42,2 % жатады.

Өсімдік шаруашылығы саласы жаздық бидай, арпа, сұлы және қарақұмық тәріздес дәнді дақылдарды өсіру кең орын алған суармалы жер жағдайында дамып отыр, ал астық өнімдерінің негізгі бөлігінің 84,2 % жаздық бидай құрайды.

Аталған дақылдардан басқа ауданда майлы дақылдар өсіру кең етек жайған, атап айтқанда күнбағыс өсімдігі. Аудан тұрғындарын азық-түлікпен қамтамасыз ету мақсатында картоп, көкөніс, бақша, мал азығы үшін дәнді және бұршақ тұқымдас көп жылдық шөптер қосалқы дақылдар ретінде өсіріледі.

Соңғы жылдары ауданның агроөнеркәсіп кешенінің дамуы біршама тұрақтанып келеді. Ауыл шаруашылық өнімдері мен оның өңдеуден түскен өнімдерінің көлемін арттыруда алға басушылық байқалуда. Шет елден әкелінетін азық-түлік деңгейі төмендеді, құрал-жабдықтармен және ауыл шаруашылық техникаларымен жабдықтау деңгейі арта түсуде.

АӨК салаларынын тұрақтандыру бойынша жүргізіліп жатқан шаралары ауыл шаруашылық өндірісін одан әрі дамытуға, оның тиімділігін арттыруға, ауданда азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге әсер етті.

Ауданның 2003-2005 жылдарға арналған аграрлық азық түлік бағдарламасындағы агроөнеркәсіп кешені жүйесінің тиімділігін арттыру және бәсекеге қабілетті өнім шығару мәселелері бойынша қойылған мақсат негізінен орындалды.

АӨК-де еңбек өнімділігін арттыруға, оның салаларының пайдалылығын арттыруға бағытталған агроөнеркәсіп кешенін одан әрі дамыту шаралары, яғни өндірісті модернизациялау, қайта жарақтандыру, оның инфрақұрылымдарын дамыту және Қарабұлақ балық зауытының негізінде балық кластерін құру және облыстың ет кластері жүйесіне қатысу.

Аграрлық сектордың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету - оның аграрлық өндірісті индустрияландыру мен негізгі өнім түрлері бойынша АӨК өнімдерінің тиімділігін арттыруға негізделген тұрақты дамыту болып табылады.

Агроөнеркәсіп кешенінің неғұрлым бәсекеге қабілетті салаларында кластерлік бастаманы қалыптастыру және оны жүзеге асыру - агротехнологияның деңгейін көтеруге және өндірілетін өнімнің сапасын арттыруға, қосымша құн мен агроөнеркәсіп кешенінің табыстылығын көбейтуге себепкер болатын тұрақты дамытудың негізі болады.
1. Агроөнеркәсіп кешенінің қазіргі жағдайы

Ауданның агроөнеркәсіп кешені бойынша 1055 ауыл шаруашылық құрылымдары, тұрғындардың 9117 жекеменшік қосалқы шаруашылықтары мен саяжай учаскелері тіркелген. Өнеркәсіп потенциалы 54 өңдеу саласының азық-түлік өндіретін шағын цехтарынан тұрады. (20 бетте шағын цехтар тізімі тіркелген)

Ауданда, әсіресе мал шаруашылығы саласында ұсақ тауарлы өндіріс дамыған. 2005 жылдың 1 шілдесіндегі есеп бойынша ауданда аралас өндіріске мамандандырылған 27 ірі және орта шаруашылықтар есепке алынған, немесе бұл барлық тауарлы шаруашылықтардың 2,6 % құрайды. Оларға бекітілген жер көлемі ауданның барлық ауыл шаруашылық жерлерінің 9,6 % құрайды. Бұл шаруашылықтар барлық айдалатын жерлердің 41 % өңдейді, барлық ірі қара малының 20,4 %, қойдың 20,7 %, жылқының 16,6% шоғырланған.
1997 жылдың бағаларымен есепке алынған ауылшаруашылығының жалпы өнімі

(млрд.тенге)

Сонымен қатар 1 гектар егістік жерге шаққанда ауыл шаруашылығының жалпы өнімі жылда өсіп отыр. 2001 жылы (ең жоғарғы деңгей) бұл көрсеткіш 62 мың теңгені құраса, 2004 жылы – 88 мың теңге көлемінде болды.

(тенге)

	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
1 га егістікке өнім көлемі	38000	54000	56000	58000	62000	67000	73000	88000

1 гектар жерге шаққанда ауыл шаруашылығының жалпы өнімі көрсеткішінің көбеюі ауылшаруашылығы өнімдерінің өнімділігінің артуынан болып отыр.

2004 жылы ауыл шаруашылық өндірісінің жалпы өнімінің үлесі аудан бойынша өндірілетін ішкі жалпы өнімнің 50,1 % құрады, яғни бұл көрсеткіштің 1997 жылмен салыстырғанда 9,9 % азаюы аудандағы өндіріс саласының дамуының нәтижесі. Сонымен қатар, аймақтық жалпы өнімнің ішіндегі оның үлесі соңғы 4 жылда 8,1 % артып отыр.

(%)

	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
Мал шаруашылығы	75,4	76,9	67,3	63,6	56,2	55,5	56,2	57,8
өсімдік шаруаш-ғы	24,6	23,1	22,7	26,4	23,8	44,5	43,8	42,2

Ауданның ауыл шаруашылығының ерекшеліктері ретінде мал шаруашылығы өнімдерінің көп түрлерін өндіруде, сонымен қатар көкөніс, бақша, картоп өсіруде азаматтардың жеке қосалқы шаруашылықтарының үлес салмағы жоғары екендігін атауға болады. Олардың үлесіне барлық өндірілген сүттің 96 %, еттің – 84 %, жүннің – 85,6 %, картоптың – 86,2 %, көкөніс-бақша өнімдерінің 83 % келеді. Сондықтан да, 2004 жылы жалпы өндірілген ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің 83,2 % - тұрғындардың жеке шаруашылықтарының үлесіне, 16,65 % -шаруа қожалықтарының үлесіне, 0,15 % - ауыл шаруашылық кәсіпорындарының үлесіне тиді.

Соңғы жылдары ауыл шаруашылық салаларының пайдалылығының өсуі байқалуда. Өсімдік шаруашылығы өнімдерінің рентабельдігі 5-тен 25 %, мал шаруашылығы өнімдерінің рентабельдігі 7-ден 20 % аралығында болып отыр.

Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының қаржы жағдайы біршама жақсара түсті. 1997 жылмен салыстырғанда зиянмен жұмыс істейтін шаруа қожалықтарының саны 37% азайды.

Аграрлық азық-түлік бағдарламаны жүзеге асыру кезеңінде (2003-2004 ж.ж) бұл салалардың өндірген тауарлық өнімі 2002 жылмен салыстырғанда 32,8 % артты , оның ішінде күнбағыс майын өндіру 3,1 есе, ұн өнімдерін өндіру 2,9 есе артты.

Тауарлы өнім өндірудің нақты көлемі

	2002	2003	2004
Көлемі, млн.тенге	123,8	141,2	162,3

Сонымен қатар тамақ және қайта өңдеу өнеркәсібі салаларының барлығы бірдей тұрақты жұмыс атқара алмады. 2002 жылмен салыстырғанда 2004 жылы ет өндіру, шұжық өнімдері және ұн шығару көлемі біршама азайды.

Азық-түлік тауарларының негізгі түрлерін шығару

(тонн)

	2002	2003	2004
өсімдік майы	1132	1427	1741
ұн	7809	5124	6052

Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеудің көлемінің артуына қарамастан, өңдеуден өткен өнім көлемінің жалпы өндірілген өнім көлеміндегі үлес салмағы әлі де болса төмен күйінде қалуда. 2004 жылы ауданда дәнді астықтың 48,5 % және күнбағыстың 56 % өңдеуден өтті.
Ауыл шаруашылығының жалпы өніміндегі өнеркәсіптік өңдеудің үлес салмағы

(%)

	2002	2003	2004
Күнбағыс өңдеу	40,5	45	56
Дәнді астықты өңдеу	25,7	35,6	48,5

2004 жылы өндірілген 3,7 тонна еттің ішкі тұтынуға жұмсалғаны 3,0 тонна, 10,1 тонна астықтың ішкі тұтынуға жұмсалғаны 7,1 тонна, 4,9 тоннасы өндірістік өңдеуден өтті.

(мың тонна)

- Агроөнеркәсіп кешені салаларын индустрияландыру;

- Ауыл шаруашылық тауар өндірушілері мен қайта өңдеу кәсіпорындарын қаржымен қамтамасыз ету және несиелендіру;

- Кластерлік бастаманы қалыптастыру және қолдау арқылы АӨК аймақтық бәсекелестік артықшылықтарын дамыту;

- Ұсақ шаруашылықтарды ірі және орта тауарлы өндірістерге біріктіру үшін жағдай жасау;

3. Ауданның агроөнеркәсіп кешенінің тұрақты дамуының жолдары мен тетіктері

3.1. Агроөнеркәсіп кешенін индустрияландыру

3.1.1. Агроөнеркәсіп кешенінің техникалық жабдықталу сапасының өсуі

Агроөнеркәсіп кешенінің техникалық және технологиялық жабдықталуының төменгі деңгейі өнім өндірісінің өсуін тежейтін негізгі фактор болып табылады.

Сандық көрсеткіштер бойынша ауыл шаруашылығы техникаларының паркі нормативтік есеп айырысу жылдық жүктемелеріне сәйкес. Бірақ қолданудың мерзімі бойынша ол қатарынан екі мерзім өтіп, моральдық және физикалық ескірген. Сондықтан машина-тракторлық паркін 85 %-ға жаңа жоғары технологиялық машиналармен жаңарту қажет. Бұл жұмыс ауданда 2004 жылдан басталды. 2004 жылы 3,4 млн. теңге сомасына 2 техника сатып алынды.

Ауыл шаруашылығы техникаларының түсім көлемі

• 
  «КазАгроФинанс» АҚ лизинг компаниясы
  
• 
  тауар өндірушілердің өз қаражаты.