Біртуар нар тұлғасы қазақтың – Мұхтар Омарханұлы Әуезов Мазмұны
«Абай жолы» эпопеясы және образдары
жүктеу/скачать 121 Kb.
|
| 2.4 «Абай жолы» эпопеясы және образдары
Қазақ халқының дара ұлы халқына мәңгілік мұраны тарту етті. Мәңгілік мұраны ғасырлық туындыны сыйлау тек ұлылардың ғана үлесіне тиесілі. Аузымызды ашып, атын атамас бұрын мәңгілік кітаптар тарихының қызықтығын көреміз. Ел есіне Н.Островский десе- «Құрыш қалай шынықты», Л.Толстой десе- «Соғыс пен бейбітшілік», І.Есенберлин десе- «Көшпенділер» тағы басқалар, ал Мұхтар Әуезов десе- «Абай жолы» түседі. Өзара тұтасқан төрт томдық тетралогия ғасырлық туынды, ойшыл- жазушылық ғұмырының жиырма жылдық жемісі. Бұл «Абай жолы» романын жазуға себепші болған жоғарыда айтылған Мұхтардың екінші әйелі - Абай атаның Мағауиясының қызы Кәмиланы тастап, Ленингрдта оқып жүріп орыс қызы Валентинаға үйленгенін айып ретінде Абайдың алдында өзін ақтау мақсатында қиын жолға бас тігеді. Әуезовтың «Абай жолы» роман- эпопеясы мен Абайтану саласындағы еңбектеріне тікелей қатысты. Бұл романның шығуына байланысты бұл шығарманы қазақ әдебиетінің зор табысы деп бағалаған Б. Кенжебаевтың, Е.Ысмайловтың, Т.Нұртазиннің пікірлері жарияланды. 1957 жылы «Абай жолына» арналған ғылыми-шығармашылық конференция өтіп, оның материалдары «Қазақтың тұңғыш эпопеясы» деген атпен жеке кітап болып шықты. Бұл шығармасы қазақтың көркем прозасын классикалық деңгейге көтеріп, әлем әдебиетіне биік эстет, талғам әкелген туынды. Жазушы бұл эпопеясында қазақ халқының , оның ұлттық дәстүрін барлық қырынан жан-жақты ашып көрсеткен. Шетелдік қаламгерлер Луи Арагон, Н.Тихонов, Б.Матип т.б жоғары баға берген. Әуезов алғашқыда бұл романға «Телғара» деп ат бермек болды. Жазушы, ойшыл Абайды бас кейіпкер етіп алып, айналасына топтасқан көптеген қаһармандармен тығыз қарым-қатынас үстінде жан-жақты ашады. «Абай жолы» роман-эпопеясында қазақ халқының салт-дәстүрлері, діни, жалпы мәдени-танымдық дәстүрлері: жаз жайлауға көшу, құдалыққа бару мен той жасау, кісі өлімі мен аза тұту, ас беру, жұт, болыс сайлау, дауға билік айту, аң аулау мен табиғат көріністері бәрі бар. Сонымен қатар бұл «Абай жолы» роман-эпопеясы дүние жүзі халықтарының 116 тіліне аударылған. Сонымен қатар қазақ тілінің бай тіл екендігін дәлелдеген. «Абай жолы» романында 17 мыңнан астам сөз пайдалануы арқылы дәлелденген. Ал Шекспир мен Байронның шығармаларындағы сөздік қор 15 мыңнан аспаған екен. Міне , даналықтың бір дәлелі ос емес пе? Суреткер ретінде бұл тақырыпқа әуелі пьеса, ізінше либретта, одан соң сценарий, бұлармен қоса новелла жазады. Көне көздерден деректер жинай отырып, ғылыми очерктер, монография жазды. Дана да дара ақын, сара жол адам бітімін байыптап, ерекшелігін екшеп оқулықтар жасайды. «Абайтану» теориялық курсының негізін салады. Қазргі таңда оны мектеп қабырғасында да өтеді. Саналы өмірінің мағынасына айналған ұлы шығармасының осындай негізгі қалануы алтын арналар мен қайнар көзін іздеп, мезгіл мен дәуірдің түпкір қапастарын аралап, болған, болатын, болып жатқан , болады деген уақыт межесін қамти отырып, халықтың өзі кешкен өмірін өзіне тартады. Тамырсыз ағаш, тарихсыз халық болмақ емес. Ендеше, тек қана ұлы халықтың ұлылығын өзіне ғана емес бар әлемге паш етті. Бұлай деуге тамаша тартуды оқыған шетелдік қаламгер Бенжамин Матиптің « Қазақ неткен бақытты да ғажайып халық», К.Фединнің бұл баға жетпес асыл дүниемен танысқанда «Өзінің қазақ болып кеткенін білмей қалғандығын» айтқанынан дәлел ретінде айтуымызға болады. Сонымен қолымызға алған әйгілі, әлемге қазақты мойындатқан, әр сөзі ғажайып әлемдей- «Абай жолы». Бас кейіпкер-Абай. Мұхамеджан Қаратаеватың сөзімен «Романның бірінші кітабында болған шәкірт Абаймен жарысып, ауылға барып қайтсақ, соңғы кітабында алпысты алқымдатып қайтыс болған ел ағасы- ақын Абайдың жаназасына қатысамыз. Сонда елу жылдай өмірдің айғағы боламыз. » Ия, сол уақытта Абайдың адам, азамат, ақын ретінде қалыптасуы халықтың тіршілігі, күн көрісі, көп бұралаң тағдыры, ой-арман, мақсат-мүддесі, күрес-тартысы, әдет-ғұрпы, ұлттық рухымен өріле суреттеледі. Ал сюжет пен композицияға келетін болсақ , мұнда Әуезов суреткерлік шеберліктің үлгімін анық көрсеткен. Теңіздің сырын тамшыдан ақтануға болатыны сияқты эпопеяның көркемдік ерекшелігін, әсіресе тілін тану үшін бір ғана ейзажға тоқталсақ жетіп жатыр. Пейзажды біз әдетте табиғат көріністері дейміз. Ол рас пейзаж- табиғат. Дегенмен бұл жеткіліксіз. Нағыз пейзаж- поэзия, мінез, адам. Өйткені адамның қабылдауынан, сезімінен, көңіл-күйінен тыс табиғат суреті жоқ. Дәуір мен заман туралы оны бастан кешірген халықтың жолын эпопеялық романда зертеусіз беру мүмкін емес. Ол дайындығын Ресейде жүргізген. Орыс жазушысы , қазақ халқының тарихын таныған Монид Соблевтің көмегі орасан зор болған. 1927 жылы көз жұмған Абайдың төл шәкірті Көкбайды өз көзімен көріп, теңдесі жоқ мәліметтерге ие болады. Өкініштісі Көкбай Абайдан 16 жас кіші болғандықтан жас шақтарын айта алмаған. Мұнан көретініміз – мағлұматтың ең ірі саласы көне көз ,Абайдың қартайған шағындағы бірінші әйелі – Ділдәмен тілдесу кезінде ие болады. Алтыннан қымбат мәліметтерді Абайға сенімді қас сұлу Әйгерімнің өзі береді. Ендеше бұндай дүниелерге өте сақтықпен және ұқыптылықпен қарау үлкен жауапкершілік. Бұл мәліметтерге қоса қазақ халқының тарихын зерттеу жұмыстарына қол жеткізеді. Бұл роман –эпопеясында басты кейіпкер Абай , обектісі-халық. Халық пен Абай арқылы өмір мәнін толық суреттеген суреткер. жүктеу/скачать 121 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|