Диссертация Илмий раҳбар: к ф. н., О. Э. Зиядуллаев


АЦЕТИЛЕН СПИРТЛАРИ ВИНИЛ ЭФИРЛАРИ СИНТЕЗИ



бет2/6
Дата16.07.2016
өлшемі0.92 Mb.
#203438
түріДиссертация
1   2   3   4   5   6

2. АЦЕТИЛЕН СПИРТЛАРИ ВИНИЛ ЭФИРЛАРИ СИНТЕЗИ

Спиртларнинг винил эфирлари полимерлар кимёси, органик синтез ва бошқа кўпгина сохаларда ишлатиш мумкин бўлган қимматли махсулот хисобланади. Илмий тадқиқот объекти хисобланган бир неча функционал гуруҳга эга бундай бирикмаларнинг олиниши ва қўлланилиш сохаларини ўрганиш илм-фан, шунингдек саноат учун хам мухим ахамиятга эгадир. Бу сохада кўплаб изланишлар олиб борилган.

Қуйидаги ишда гидроксил гуруҳлари орасида иккитадан еттитагача углерод атоми жойлашган диолларни CsF-NaOH каталитик системаси иштирокида виниллаб, 60-85 % унум билан моно- ва дивинил эфирлари синтез қилинган.

Виниллаш шароитлари- реакция ҳарорати (136-1580 С), давом этиш вақти (1,5-3 соат), каталитик система концентрацияси CsF-NaOH (ҳар бир мода учун 5/5-10/10 моль %) реакция унуми,I ва II маҳсулотлар нисбатига таъсир қилади. Масалан, бутан- 1,4-диолга калий гидроксид катализаторлигида ацетилен бириктирилганда [35] селективлик юқори бўлиб, қўшимча реакциялар бориши кескин камаяди.

Ушбу ишда [36] спиртларни виниллаш учун юқори асосли CsF-NaOH ва CsF-МOH-ДМСО (М=Li, Na) каталитик системасидан фойдаланилган. Мисол учун [37, 38] гептанол-1ни виниллаш жараёни юқори ва атмосфера босимида ишқорий металлар гидроксидлари иштирокида олиб борилган. Катализаторнинг фаоллиги қуйидаги тартибда камайиб бориши аниқланган:

CsОН . Н2О ≥ Rb OH . Н2О > 2 KOH . Н2О > NaOH > KOH . Н2О > LiOH

КОН ва (2КОН.Н2О, КОН. Н2О ларнинг каталитик фаоллиги солиштирилганда барча ҳолатларда [39, 40] сув миқдори диолларни виниллаш жараёнини қийинлаштиришини тасдиқлайди. Спиртларни виниллаш жараёнида ишқорий металларнинг сувсиз гидроксидлари қўллаб кўрилганда CsОН самара берганлиги аниқланган. Бироқ рубидий ва цезий гидроксидларини сувсизлантириш жуда қийин. Одатда сув билан озеотроп ҳосил қиладиган октан, толуол каби эритувчилар билан қайнатиб сув чиқариб юборилади. Келтирилган ишда CsF-МOH (М=Li, Na) каталитик системасидан фойдаланилган, агар сувсиз CsОН қўлланилса натрий ва калий гидроксидларига нисбатан юқори унум беради.

Аллилвинил эфирларини симоб бирикмалари иштирокидаги первиниллаш реакциялари орқали [41] ёки диаллилацеталларни кислотали шароитда парчалаб олиш мумкин. Одатда улар аллил-2-бромэтил эфирини дегидробромлаш орқали олинади. Аллил спиртини автоклавда 12-17 атм. босимда, 90-95о С ҳароратда 30 % ли литий аллилат иштирокида ацетилен билан виниллаган. Бунда аллил винил эфири 71 % унум билан олинган.. Бу йўналишдаги тадқиқотлар юқори асосли муҳитда аллил спиртини ацетилен билан ва шунингдек винилхлорид билан туғридан-туғри виниллаб, винил-1-пропенил эфирлари олишнинг янги, қулай усули очилишига олиб келди [42]. Аллил спиртига МОН + ДМСО (М= Na,К) системасида литий аллилат иштирокида ацетилен таъсир эттирилиб, аллилвинил ва винил-1-пропенил эфирлари аралашмаси 85-90 % унум билан ҳосил қилинган.



Ҳосил бўлган аллилвинил эфири асос таъсирида изомерланишга учрайди. Таъкидланганидек, КОН ни NaОН га аралаштирилганда умумий ҳосил бўлган 90 % аралашма таркибининг 80 % ини аллил эфири ташкил этди. Бу жараёнда ишда NaОН+ ДМСО системаси узок вақт давомида ишлайди.



Изомерланиш жараёни виниллаш реакциясига халақит қилади ва унинг, тезлигини пасайтиради. Реакциянинг давом этиш вақтини узайтириш учун NaОН- NaОАс-ДМСО каталитик системасидан фойдаланилганда, реакция 1,5 баровар узоқ вақт давом этди, лекин селективлик ошиб, эфир унуми 86-100 % гача бўлади. Ҳарорат 80оС дан пасайтирилганда маҳсулот унуми камайиши кузатилади. Каталитик система эффектив бўлиши учун NaОН аллил спиртига нисбатан эквимоль миқдорда, NaОАс эса 20-50 моль% олиниши керак. Тажрибада аллил спирти миқдорини ошириш эса винил эфири унумини оширмасдан, изомерланиш жараёнини кучайтиради. Бунда аллил спирти миқдори ДМСОга нисбатан 30 марта кам олиниб, суюлтирилиши тавсия қилинади. Келтирилган барча мисолларда маҳсулот 72-90 % гача унум билан ҳосил бўлган. Аллил спирти винилхлорид билан ҳам винилланади. Бу изомерларнинг таркиби қўлланилган ишкор табиатига ва каталитик система, ҳароратига боғлик. Аллил винил эфири NaОН+ДМСО системасида ва хона ҳароратида ҳеч қандай ўгаришсиз қолади. Агар система КОН+ДМСО га алмаштирилса, 1 соат давомида 5 % гача изомер винил-1-пропен эфири ҳосил бўлади. Системага NaОН қўшилса ҳарорат 60о С га чиққанда аллилвинил эфирининг изомерланиши сезиларли ошган. Ишқор миқдори ва ҳарорат ортганда виниллаш тезлиги, изомерланиш тезлиги ортиб винил-1-пропенил эфири ҳосил бўлади [43]. КОН+ДМСО системасида 80-100оС ҳароратда, атмосфера босимида ацетилен билан осон винилланади ва изомерланади. Бунда маҳсулотнинг асосий таркиби (95 % гача) винил-1-пропенил эфири ҳисобланади. Бу прототрон изомерланиш юқори селективлиги билан характерланади. Селектив ҳолатда эфир синтез қилиш учун аллил спиртига нисбатан КОН миқдори икки марта кўп бўлиши керак. КОН миқдори кам бўлса, аллил винил эфири аралашмаси ҳосил бўлади. 10 атм. босим ва 80оС да 30% ли литий аллилат катализатор сифатида ишлатилганда тенг миқдорда изомерлар аралашмаси ҳосил бўлади. Бундай аллил эфири олинишида прототроп изомерланишни ва реакциянинг юқори унумини сақлаб қолиш муҳим аҳамиятга эга. Бунда аллилвинил ва винил-1-пропенил эфирлари ҳосил бўлади. Изомерлар таркибига қўлланилган катализатор миқдори ва табиати таъсир қилади [44]. Реакцияда литий гидроксид қўлланилса жараён пассив кетган. КОН қўлланилганда фақат винил-1-пропенил эфири ҳосил бўлади, агар натрий гидроксид қўлланилса аллилвинил эфири билан аралашган ҳолда ҳосил бўлган..

Ушбу ишда [45] янги винилэфирлари олиш, шунингдек турли функционал гуруҳлар реакцион қобилиятининг таъсирини ўрганиш учун бу гуруҳга эга бирикмалар гликолларининг моновинилэфирларига турли ҳил бирикмалар таъсир эттирилган. Натижада янги функционал гуруҳларга эга бўлган винил эфирлари синтез қилинган.

Этинилвинил эфирлари– рангсиз, хиди тез тарқаладиган суюқлик бўлиб,ўзида юқори реакцион қобилиятга эга бўлган уч боғдаги водородни тутади. Улар юқори синдириш кўрсаткичи ва (1,5-1,6) молекуляр экзальтацияга эгалиги билан характерланади. Уни тез парчаланганлиги учун хона ҳароратида узок сақлаб бўлмайди. Бироқ барқарорлик этинилвинилбутил эфиридан этинилвинил-β – деканил эфирига томон ошади. Нейтрал эритувчида эриган ҳолда 4-5 оС ҳароратда сақланганда ўзгариш сезиларсиз даражада бўлади ва узоқ сақлаш имконини беради.

Ацетилен спиртларининг винил эфирлари Фаворский-Шостаковский усулида синтез қилинади [46]. Ацетилен асосида Фаворский-Шостаковский реакцияси бўйича ароматик ва алифатик катор винил эфирлари, шунингдек ацетофенон, флоурен, корбазол, антроценнинг винил бирикмалари синтез қилинган [47].

Кўпчилик ишларда винил эфирлари синтези ацетилен асосида олиб борилган. Винил эфирларини таркибида винил гуруҳи тутган акрил, метакрил каби тўйинмаган кислоталар билан ҳам синтез қилиш мумкин. Винил эфирлари олишнинг қулай, самарали ва иқтисодий жиҳатдан арзон бўлган усулларини яратиш, шунингдек, саноат учун зарур полимер материаллар ишлаб чиқариш, биологик фаол моддалар, тиббий сурков воситалари, янги органик бирикмалар синтез қилиш ва бошқа сохаларнинг илмий амалий аҳамияти жуда катта.



3. Нефт ва табиий газ таркибидаги олтингугурт бирикмалари

Табиий газлар ҳам кимё саноати учун ўта муҳим хом-аше бўлиб ҳисобланади. Хозирги кунда сунъий каучук, спиртлар, юкори сифатли мотор ёқилғилари, аъло навли қурумлар, эритгичлар, сунъий толалар, полиэтилен, қатрон ва бошқа ўнлаб махсулотлар олинмоқда. Киме саноатида ишлаб чикарилаетган олтингугуртнинг 50% дан ортиғи табиий газлардан олинмокда [48].

Киме саноатида органик синтез учун асосий хомаше сифатида асосан табиий газлар ишлатилади.

Табиий газлар хам худди нефт каби кайта ишлашга юборилишидан олдин махсус тозалаш жараенларидан утади. Табиий газлар биринчи навбатда водород сулфиддан (H S) тозаланиши керак. Водород сулфиддан тозалаш жараени хул ва курук тозалаш усулида олиб борилиши мумкин [49].

Хул холда тозалашда сода, этаноламин, фенол эритмаси каби эритмалардан фойдаланилса, курук усул билан тозалашда темир гидрооксиди, фаоллаштирилган кумир каби моддалардан фойдаланилади.

Одатда табиий газ таркибидаги водород сулфид микдори кам булган такдирда темир гидрооксиди билан паст босимларда тозаланади. Хул холдаги водород сулфиддан тозалаш жараени энг самарали булиб, водород сулфиднинг микдори хажм микдорида 2% дан куп булганида кулланилади.

Энг оддий хул холда тозалаш табиий газ таркибига маълум микдорда натрий карбонат содасидан кушиб бажарилади. Бунда водород сулфид сода билан реакцияга киришиб, водород сулфиддан олтингугуртни ажратиб олади. Яъни

Na CO +H S -> NaHS+NaHCO

Ажралиб чиккан NaHS хаво билан аралашиб екиб юборилади. Газлардан соф олтингугуртни ажратиб олиб, тулик тозалаш усули моноэтаноламин ва фенол эритмалари оркали бажарилади [50].

Кудуклардан келаетган газ скруббер деб аталадиган ускунага келади. Скрубберни юкори кисмидан газга карама-карши эта­ноламин эритмаси окиб тушади. Табиий газ бу эритма орасидан утиб тозаланган кисми скрубберни юкори кисмидан ажратиб олинади ва истеъмолчига жунатилади. Табиий газ таркибидаги карбон­сувчиллар этаноламин билан реакцияга киришмайди, лекин унинг таркибидаги водород сулфид (Н) реакцияга киришади. Яъни

2NH (CH4 –CH2 OH)2 +H2 S -> [NH2 (CH2 –CH2 OH2) ]2S

Келтирилган кимевий реакция диэтаноламин билан водород сул­фид орасидаги реакция куринишидир.

Реакция натижасида хосил булган диэтаноламин сулфид эритма­си тугри иситгичга боради, у ерда регенератор асбобига тушади. Сунгра киздиргичга утиб 105-130'С гача киздирилади. Бунда дэтаноламин сулфид эритмаси парчаланиб диэтаноламин ва водород сулфидга ажралади. Диэтаноламин совутилиб яна жараенга кайтарилади. Водород сулфид эса ажралган ис гази (СО2 ) ва сув буглари билан регенераторни юкори кисмида ажратиб олиниб совут­гичда совутилади ва йигувчи тиндиргичга келиб тушади. Бу ердан эритма соф олтингугурт олиш учун махсус цехга (III) жунатилади. Тозаланган эритма эса яна жараенга насос оркали кайтарилади.

Юкори олтингугуртли табиий газларни тозалаш икки боскичли булиб, биринчи боскичда табиий газ сув еки этаноламин эритмаси билан ювилади, иккинчи боскичда эса юкори концентрацияли этано­ламин билан кайтадан тозаланади.

Шуни хам айтиш керакки, бундай усуллар билан тозалашда скрубер ва регенератор ичида эритмалар купиги хосил булиши мум­кин ва бу купик узи билан бирга этаноламин эритмасини маълум бир кисмини олиб кетиши мумкин. Купик хосил булишини олдини олиш учун тозалаш жараенига махсус реагентлар-диэтиленгликол (ДЭГ) ва триэтиленгликоллар (ТЭГ) кушилади.

Водород сулфид (Н2 S) ва карбонат IV оксидидан (СО2 ) тоза­ланган табиий газни алохида фракцияларга ажратиш учун абсорб­ция, адсорбция, ректификация, хемосорбция каби жараенлар кулланилади [51].

Абсорбция усули табиий газлар таркибидан пропилендан пентан ва амиленгача булган моддаларни ажратиб олиш учун кулланилади. Бу усулни куллашда табиий газ аралашмасини унга карама-карши харакат килаетган ютувчи модда орасидан утказилади. Бунинг на­тижасида табиий газ таркибидаги компонентлар абсорбентда эрий бошлайди, бунда молекуляр масса юкори булган табиий газ компо­нентлари абсорбентда яхширок эрийди. Масалан, пентан абсорбент­да тулик эриб кетса, бутанни 90-95%, пропанни 75-80%, этанни 25-30% ютилади. Метани жуда оз микдори ютилиши мумкин. Абсорб­ция жараенини амалга оширишдаги асосий курсаткичлар жараен ба­жарилаетган харорат, босим, газ ва абсорбентларни харакатланиш тезлиги, уларнинг узаро нисбати булиб хисобланади.

Одатда босимни ошириш ва хароратни пасайтириш табиий газ­лардан унинг компонентларини ажратиб олишни тезлаштиради ва жа­раен самараси хам юкори булади.

Абсорбция жараени абсорбция самараси билан тавсифланади. Абсорбция самараси деб, 1 кг абсорбент канча газни ютганлигини (эритганлигини) билдирувчи катталикка айтилади.

Табиий газ абсорбер деб аталувчи асбобга паст томонидан киритилади. Абсорберни ички кисмида ликобчасимон тусиклари бу­либ, ана шу ликобчаларга абсорберни юкори кисмидан абсорбент юборилади. Табиий газ ликобчалардан окиб тушаетган абсорбент орасида утиб юкори молекуляр массага эга булган компонентлари абсорбентга ютилади ва тозаланган энг енгил газ (одатда метан) абсорберни юкори кисмидан ажратиб олинади [52].

Узидан табиий газларнинг алохида компонентларини эритган абсорбент эритмаси десорбция жараенига йуналтирилади, яъни эритмадан энди ютилган компонентлар ажратиб олинади. Бунинг учун туйинган абсорбент эритмаси киздирилади ва ундан ютилган табиий газ компонентлари ажратиб олинади. Баъзи холларда ютил­ган компонентларни тулик ажратиб олиш учун туйинган абсорбент ректификация минорасига хам йуналтирилиши мумкин.

Табиий газ компонентларини уз ичида эритган абсорбент эса абсорбер пастидан олинади ва иссиклик алмашгичга йуналтири­лади. Бу ердан эритма десорберга келиб тушади. Десорберда эритма киздириргичдан келаетган иссиклик хисобига киздира­лади. Бунинг натижасида ажралиб чиккан табиий газ компонентлари десорберни юкори кисмидан олинади ва конденсаторга келиб тушади. Бу ерда ажралиб чиккан газлар совутилади ва субклик хо­латида олинади ва тиндингичга йуналтирилади. Тиндиргичдан тайер махсулот холдаги ажратиб олинган табиий газ компоненти насос оркали истеъмолчига юборилади. Тулик тозаланма­ган кисми яна десорберга кайта ажратиш учун кайтарилади.

Адсорбция жараени билан табиий газлардан компонентларни аж­ратиб олиш учун каттик холдаги ютувчи моддаларни (адсорбент) куллаш билан олиб борилади. Одатда бу максадларда юкори говак­ликка эга булгани фаоллаштирилган кумир, фаоллаштирилган гил, графит ва шу каби моддалардан фойдаланилади.

Каттик адсорбентларни улчамлари уларнинг говаклилигига бог­лик булиб, говакли канчалик кичик булса шунчалик адсербентнинг юзаси катта булади. Каттик адсорбентларнинг самарадорлиги улар­нинг умумий юзасига боглик. Шунинг учун хам каттик адсорбент­ларнинг сифати уларнинг солиштирма юзаси, заррачаларининг урта­ча диаметри ва сочилувчан диаметри билан тавсифланади [53].

Каттик адсорбенинг солиштирма юзаси деб, унинг бир бирлик юзасини массасига булган нисбатига айтилади.

Говакларини катта - кичиклигига караб каттик адсорбентлар йирик говакли ва майда говакли турларига булинади. Одатда майда говаклиларига говаклар диаметри 30 А гача булгани киради.

Адсорбениларнинг сочилувчан массаси деб, говаклар ва зарра­чалар орасидаги бушликлар хисобига олинган бир бирлик хажмдаги масса микдорига айтилади.

Адсорбция жараенида табиий газ махсус асбоб адсорберда кат­тик адсорбент орасидан утказиш йули билан амалга оширилади. Каттик адсорбент говакларидан утаетган табиий газнинг юкори мо­лекуляр массага эга булган компонентлари адсорбентга ютилади ва секин-аста адсорбентни туйинтира бошлайди.

Адсорбент табиий газ компонентларига туйиниб булганидан сунг ундан ана шу компонентларни ажратиб олиш жараени 250-300'С даги сув бугларида ювиш билан амлага оширилади. Шу усулуда аж­ратиб олинган карбонсувчиллар кейинчалик сувдан хам тозаланади ва тайер махсулот холига келтитрилади. Табиий газнинг компо­нентларини ажратиб олиш учун ишлатилган каттик адсорбентлар ке­йинчалик куритилиб, тозаланиб яна жараенга кайтарилади.

Каттик адсорбентлар билан табиий газдан унинг компонентла­рини ажратиб олиш жуда мураккаб жараен булиб, катта маблаглар сарфлашга тугри келганлиги туфайли адсорбция усулига нисбатан кам таркалган.

Адсорбцияга нисбатан геперсорбция жараени купрок таркалган. Бу жараенда табиий газ узлуксиз харакат килаетган фаоллаштирил­ган кумир ичидан утиб боради. Гиперсорбция усули кулланилганда каттик адсорбент билан газ компонентларини ютиш, туйинган ад­сорбентдан ютилган компонентни ажратиб олиш, совутиш, тозалаш ва адсорбентни кайтадан жараенда куллаш узлуксиз давом этади.

Ректификация усули газларни алохида компонентларга ажрати­диган асосий усуллардан бири булиб хисобланади. Бунинг учун одатда табиий газларни икки турга ажратган холда амалга ошириш керак булади. Биринчи турдаги газларга паст молекуляр массаг эга булган газ холатидаги компонентлар ва иккинчиси - юкори мо­лекуляр массага эга булган суюклик холатидаги компонентлар. Хо­сил булган газ ва суюк холатдаги карбонсувчиллардан суюк холат­дагиси ректификация минорасида худди нефт каби жуда тулик килиб компоненларга ажратилади. Бундай ажратиш учун босимни ошириш ва хароратни пасайтириш йули билан амалга оширилади. Хароратни па­сайтириш учун аммиак, этапоаммиак каби моддалардан фойдаланила­ди. Хемосорбция усули карбонсувчиллар аралашмасидан ажралиб чи­каетган моддаларни адсорбентлар билан кимевий реакцияга кириши­шига асосланган. Хемосорбция усулида суюк еки каттик ютувчи моддаларни кулланилишига караб Хемоабсорбция (суюк ютувчи модда булса) усуллари мавжуд. Бу усуллар кулланилганда соф карбонсув­чил компоненларини ажратиб олиш сорбентларини (ютувчи моддалар­ни) киздириш йули еки кайта реакцияга киритиш билан амалга оши­рилади [53].

Нефтнинг гетероциклик қисми кислородли, олтингугуртли ва азотли органик бирикмалардан таркиб топган. Нефть таркибида 0,1—2,0% кислород бўлади. Нефтдаги кислородли бирикмалар моддалар (нефтдаги кислороднинг 90 фоизи смолали моддалар ҳиссасига тўғри келади), кислота ва феноллардир. Уларда умумий формуласи СnН2n+1 СООН бўлган ёғ карбон  кислоталар ва нафтен  кислоталарнинг  СnН2n+1  СООН миқдори  кўпроқ  бўлади. Нефтдаги  кислоталар  сув иштирокида  ва  юқори  ҳароратларда кўпчилик металлар билан реакцияга  киришиб, тузлар ҳосил қилади,  натижада  металл    аппаратуралари занглайди (коррозияланади). Шу сабабли нефть маҳсулотларини тозалаш  жараёнида  уларни   кислотали   компонентлардан    тозалашга  алоҳида  эътибор  берилади.  Тозалашнинг  асосий  усули ишқорлар билан ишлов беришдир.  Нефть  кислоталарнинг ишқорий тузлари яхши ювиш хусусиятига эга. Шунинг учун ишқорий тозалашда чиққан чиқиндилар  (булар милонафт дейилади) тўқимачилик саноати учун ювиш воситалари тайёрлашда ишлатилади.  Керосин  ва  дизель ёқилғиларнинг  ишқорий чиқиндиларидан олинадиган  нафтен кислоталар натрийли тузларининг  сувдаги  40%ли  эритмаси  қишлоқ хўжалигида жуда самарали ўстирувчи   модда (НРВ нўм) сифатида ишлатилади. Милонафт лак-бўёқ саноатида   чўктирилган  сиккативлар ишлаб чиқаришда ишлатилади. Техник нафтан кислоталар (асидол) шпалларга шимдиришда, шунингдек, каучукни регенерациялашда ва бошқа мақсадларда ишлатилади. Нефтнинг олтингугуртли бирикмалари термик жиҳатдан беқарор, шунинг учун нефтни хайдаш ва крекинглаш (500°С да) пайтида бу бирикмаларнинг парчаланишидан ҳосил бўлган — водород сульфид ва меркаптанлар паст ҳароратда қайнайдиган нефть дистиллятлари таркибида йиғилиб қолади. Булар кимёвий жиҳатдан энг актив олтингугуртли бирикмалар бўлиб, металл аппаратураларни олтинтугуртли коррозияга олиб келади. Таркибидаги олтингугуртнинг миқдорига қараб нефтлар олтингугуртсиз (0,2% дан кам), кам олтингугуртли (0,2—1%), олтингугуртли (1—3%) ва кўп олтингугуртли (3% дан кўп) бирикмаларга бўлинади. Нефтларнинг сифати уларнинг таркибига кирувчи углеводородларнинг хоссасигагина боғлиқ бўлиб қолмай, балки кислород, азот ва олтингугуртнинг миқдорига ҳам (буларнинг умумий миқдори 1—7% атрофида, баъзи нефтлардагина бундан кўп) боғлиқ бўлади. Таркибида турли миқдорда олтингугурт бўлган нефтларни қайта ишлаш самарадорлигига оид маълумотлар 14 - жадвалда берилган [54].

Нефтдаги азотли бирикмалар — асос хусусиятлилари ҳам, нейтраллари ҳам термик жиҳатдан, айниқса кислород йўғида анча барқарор ва нефть маҳсулотларнинг эксплуатацион сифатларига деярли таъсир этмайди. Лекин дизель ёқилғилар ва мазутлар сақлаб қўйилганда улардан азотли бирикмаларнинг баъзилари тез смола ҳосил бўлиш жараёнларини келтириб чиқаради. Нефтда 2—3% миқдорда азотли бирикмалар бўлади. Нефтдаги минерал аралашмалар — қум элементлари ва сувдир. Нефть билан ер остидан муаллақ ҳолдаги минерал аралашмалар — қум ва тупроқнинг каттиқ заррачалари ҳам ер юзига қалқиб чиқади. Нефтда сув икки хил: тиндириб қўйилганда ажраладиган ва фақат махсус усуллар ёрдамидагина ажратса бўладиган барқарор эмульсиялар ҳолида бўлади. Нефтдаги минерал тузлар, масалан кальций хлорид ва магний хлорид сувда эриган ҳолатда бўлади. Кул элементлари (натрий, кальций, магний, темир, никель ва бошқалар (нефтда фоизнинг юздан ва ҳатто мингдан бир улушлари қадар миқдорда) бўлади [55].


II БОБ. ТАЖРИБА КИСМ

1. Бошланғич моддалар

Магистрлик диссертациясини бажаришда қуйидаги бошланғич реагентлардан фойдаланилди:

Стирол– молекуляр массаси 101, ўзига хос ҳидли рангсиз суюқлик.

Тқай=145,20С, d

Хлороформ- калций хлор билан қуритилиб, ҳайдалди. Тқай=610С, г/см3,

Диэтил эфир- 24 соат давомида етарлича миқдордаги кальций хлор билан қуритилди ва ҳайдалди. Натрий бир сутка давомида солиб қуйилди диэтил эфир ишлатишга тайёр бўлди.

Этил бромид- H2SO4 иштирокида этил спирт ва KBr дан синтез қилинди, Тқай=36-38 0С.

Магний- ишлатишдан олдин кукун ҳолдаги металл 1200С да 2 соат давомида қиздирилди.

Тетрагидрофуран- C4H8O рангсиз, эфирга хос ҳидли суюқлик; Тқайн=66-670С d=1,8892,

Хлорид кислота- НСl 35% ли эритмаси.

Бром- Вr2, «к.т.» маркали, ўткир бўғувчи ҳидли суюқлик.

Литий гидроксид- LiOH “а.у.т.” маркали. Реакция ўтказиш учун кукун ҳолида ишлатилди.

Натрий гидроксид- NaOH “а.у.т.” маркали. Реакция ўтказиш учун кукун ҳолида ишлатилди.

Калий гидроксид – КОН “а.у.т.” маркали. Реакция ўтказиш учун кукун ҳолида ишлатилди.

Метил спирти- Аввал калций оксид билан кейин Mg метали билан қуритилди, қуйидаги константаларга эга: Тқай=64-65 0С, d, г/см3.

Этил спирти- C2H5OH кукун холидаги магний билан қуритилди. Ишлатишдан олдин ҳайдалди, Тқай=77-78 0С.

Калий корбонат- К2СО3 оқ кукунсимон модда, ишлатишдан олдин қуритилди.

Метилизопропилкетон- СН3СОСН(СН3)2, рангсиз хушбўй ҳидли суюқлик, ишлатишдан олдин оддий шароитда хайдаб тозаланади. М= 86, Тқай=82-84 0С, d, г/см3.



2. Фенилацетилен олиш усули

Уч оғизли колбага қайтарма совуткич, аралаштиргич ва томизгичли воронка ўрнатиб, 250 мл хлороформ 150 г стирол солинади. Реакция совитилиб, аралаштириб турилган ҳолда 480 г бром 2 соат давомида томизилди. Кейин эса реакцион масса 35 0С да 30 минут аралаштирилди. Хлороформ ҳайдаб олинади. Қолдиқ хавода қуритилгач оқ кристалл мода стиролдибромид ҳосил бўлди. Унуми 653 г (Тсуюқ=30 0С). Кейин эса қайтарма совуткич ўрнатилган колбага 336 г КОН, 540 мл метил спирти солиниб аралаштириб турган ҳолда қиздирилди ва 2,5 соат давомида оз оздан 284 г стирол дибромид қўшилди. Аралашма 30 минут давомида қайнатилиб, кейин 400 мл сув қўшилди. Мойсимон қисми ажратиб олиниб К2СО3 билан қуритилди ва вакумда Тқай=150 (10 мм с.у.) 100 г мойсимон суюқлик хайдаб олинади. Фенилацетилен унуми 84,32 г (68 % назарийга нисбатан); Тқай=142-1430С nд=1,5489, d=0,9295г/см3




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет