«Жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының материалтануы»

Факультет Инженерлік-технологиялық

Кафедра «Тамақ өнімдерінің және жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы»

5В072600 - «Жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы және құрастырылуы» мамандығына

пәнінен арналған тәжірибелік жұмыстарға

Семей

Алғы сөз

1 ӘЗІРЛЕНДІ

Құрастырған Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің «Тамақ өнімдерінің және жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы» кафедрасының т.ғ.к., доцент м.а. ______ Нурымхан Г.Н.10.05.2015 ж.
Құрастырған Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің «Тамақ өнімдерінің және жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы» кафедрасының оқытушысы ________ Кулуштаева Б.М. 10.05.2015 ж.
«Жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының материалтануы» пәнінен 5В072600 - «Жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы және құрастырылуы» мамандығына барлық оқу түріне арналған әдістемелік нұсқау.

2 ТАЛҚЫЛАНДЫ

2.1 «Тамақ өнімдерінің және жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы» кафедрасының мәжілісінде

№ 9 хаттама «13» мамыр 2015 ж.

№ 5 хаттама «5» маусым 2015 ж.

Жеңіл өнеркәсібіне зығырды, конопляны, кендірді, жүнді, жібек пен мақтаны бірінші өңдеуден өткізетін, мата шығаратын кәсіпорындар, тері зауыттары және халықтың мұқтажына қажетті тауарлар өндіретін фабрикалар жатады.

Қазақстанда ең дамыған, халық мұқтажын өтеуде зор маңызы бар салаларға тігін, жүн, тоқыма, тері- аяқкиім және аң терісінен қажетті бұйымдар шығаратын өңдірістерді жатқызуға болады.

Тігін өнеркәсібі республиканың барлық облыстарында дамыған, әсіресе Алматы мен Қарағанды облыстарын атауға болады. Жүн жуатын өнеркәсіп негізінде Жамбыл мен Шығыс Қазақстан облыстарында шоғырланған. Ал мақата шығару өнеркәсібінің дамып келе жатқан аймағы Алматы мен Оңтүстік Қазақстан облыстары. Қазақстада көптеген мөлшерде жүнді мата, былғары аяқ киім шығарылады. Қосанай облысында химиялық жіп қосқан биязы шұға, пальто мен костюмдік жүн маталар өндірістері бар. Соңғы жылдарыең құлдырап кеткен саланың бірі осы жеңіл өнеркәсібі, осыған сәйкес олардың қоршаған ортаға тигізетін әсері де төмендеп отыр. Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының ауаға шығаратын заттары күкірт диоксиді, бутилацетат, ацетон, бензол, толуол, аммиак, күкіртті сутек, басқа да әртүрлі қосылыстар мен қатты қалдықтар.

Жалпы алғанда, өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптен тұратын қазіргі заманғы индустрия алуан түрлі өндірістердің жиынтығы болып табылады. Өнеркәсіп өндірісі мен салаларының қаржыны, ғылымды, еңбекті, шикізатты, энергияны және суды қажет ету деңгейі әртүрлі. Өнеркәсіп өнімінің 10%-ы (өзіндік құны бойынша) өндіруші салаға тиесілі болса, қалған өнімді өңдеуші кәсіпорындар береді. Қазіргі заманғы өңдеуші өнеркәсіп байырғы (таскөмір, қара металлургия, кеме жасау және тоқыма), жаңа (автомобиль жасау, алюминий өндіру, химиялық талшықтар мен пластмасса өндірісі) және ең жаңа салаларды (микроэлектроника, робот жасау, есептеуіш машиналар жасау, атом және аэроғарыш өндірісі және т.б.) қамтиды.
№ 1 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырып: Тоқыма материалдары зерттеудің жалпы әдістері

Жұмыс мақсаты: Техника кауіпсіздігі мен өртке қарсы құрылғыларды қолданудың негізгі ережелерімен танысу

Студенттер зертханаларға және жұмыс орындарға техника қауіпсіздігі мен өртке қарсы құрылғыларды қолданудың негізгі ережелерімен танысқаннан кейін ғана жіберіледі.

Жұмыстың алдында олар техника қауіпсіздігі жайлы нұсқаулықпен танысып, арнайы журналға қол қоюлары керек.

Жұмыс орны бөтен заттардан босатылуы қажет. Құрылғылармен жұмыс істеу алдында студент арнайы киім «халат» қию керек және мұғалімінің немесе лаборанттың қатысумен жұмысты бастауы қажет.

Құрылғыны қосу алдында тоқ өтетін сымдарды және құрылғының жерге қосылуын көріп шығу керек. Жұмыс істеу барысында, құрылғыны қараусыз қалдыруға болмайды. Құрылғының қозғалып тұратын бөлшектерін ұстауға, сондай-ақ оны тазалау және майлауға болмайды. Жұмыс аяқталғаннан кейін құрылғыны электр желіден өшіру қажет.

Химиялық реагенттермен әрбір жұмыс істейтін студент, оларды байқап құйып және ыдысқа жақындамауы керек. Қышқылдың төмен концентарцияларын алу үшін, оны судың ішіне құйып, яғни керісінше суды қышқылдың әшәне құюға болмайды. Егер қышқылдың тамшылары дегенге тиетін болса,оны тез арада сумен жуып, одан кейін әлсіз сода ерітіндісімен жуу керек. Ал, егер денеге жоғары концентрациялы сілті ерітіндісі тиетін болса, оны тек қана сумен мұқият жуады.

Әрбір студент өрт қауіпсіздігі құралдарының орналасқан жерін жәнет оларды қалай қолдануды, сондай-ақ өрт шыққан уақытта міндетті түрде өрт өшіру тобын шақыру қажет және өртті сөндіру шараларын жүргізіп, яғни электр желісін өшіріп, бағалы заттарды шығару қажет.

№ 2 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы су буын сіңіріп алу дәрежесімен сипатталынады және келесі формуламен анықталынады:

φ = 100р_d/р_t

мұндағы, р_d берілген температурадағы атмосферадағы су буының қысымы, [Па], р_t – сіңірілген су буының қысымы, [Па].

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы мен температурасын анықтау үшін аспирационды психрометр мен қарапайым психрометрлерді пайдаланылады. Ал, бұл көрсеткіштерді тәулікбойы қадағалап тұру үшін термограф пен гигрограф қолданылады. Осы қадағалаушы приболрардың көрсеткішінің дұрыстығын тексеру үшін аспирационды психрометр арқылы тәулігіне бір рет тексеру жүргізіп отырады.

Зерттеу жұмыстарын жүргізу кезінде ГОСТ 10681-75 (СТ СЭВ 2038-79) стандартқа байланысты зертханалық орындарда келесі климаттық жағдайлар сақталуы қажет:

• 
  ауаның салыстырмалы ылғалдылығы φ=65+2%;
  
• 
  температурасы Т=20+2°С болуы тиіс.
  

Материалды стандарттық климаттық жағдайда ГОСТ 10681-75 белгілі бір уақытта ұстайды. Кондициондау кезінде материалдың бастапқы ылғалдылығына байланысты сорбция процесі (ылғалды сіңіру) немесе десорбция (ылғалды беру немесе шығару) процесі өтуі мүмкін. Егер сорбция процесі өткен жағдайда теңелген ылғалдылық көрсеткіші десорбция процесіне қарағанда төмен (сүрет 1). Сүретте сорбция процесі түзу сызықпен, ал десорбция процесі үздік сызықпен көрсетілген. Сондықтан теңестірілетін нәтиже алу үшін кондициондау сынағын сорбция жағдайында материалдың ылғалдылығымен жүргізеді. Бұл жағдайда материалдың ұлгісін алдын – ала 50 °С аспайтын температурада 1 сағат ббойы кептіреді.

Ал, салыстырмалы ылғалдылығы 10-25% болуы қажет, содан соң стандартты климаттық жағдайда тұрақты салмаққа жеткенше ұстайды. Әдетте, тұрақты салмақ екі сағатта 0,25% дейін өскенін байқаймыз.

Материалдың, ылғалдылығына ұзақ кондициондаумен бірге мынандай факторлар әсерін тигізеді: ауаның қозғалу жылдамдылығы, тікиіршік мөлшері, оның тығыздығы және түрі. Осыған байланысты стандартта әртүрлі материалдың сынағын өткізгенде, кондициондау ұзақтығы әртүрлі болады.

Орташа таңдам мәнін келесі формула бойынша анықтайды:

х = Ʃ х_і / n

Мұндағы, n – өлшеу саны үлгі көлемі; х_i- өлшеудің бөлек нәтижелері.

Егер х басқа есептеулерге қолданылса, онда оны төмендегі дәрижеден бір саты төмен жазады. Ал, егер х сынақтың соңғы нәтижесін сипаттайтын болса, онда оны бастапқы көрсеткіштердің төменгі сатысына дейін айналдырады.

Орташа квадраттық ауытқу ығыстырылған S және ығыстырылмаған Š болуы мүмкін.

Орташа ығыстырылған мәндер, материалдың барлық партиясының орташа квадраттық ауытқуымен салыстырғанда, кіші таңдамдарда төмен болады. Белгісіз орташа шама а кезінде материалдың барлық партиясы үшін S – ті келесі формула бойынша анықтайды:

S = +√ Ʃ (х_і - х)² / n-1, ал Š = М_кS

Мұндағы, М_к – коэффициент, мұның шамасы 1.1 кестеде көрсетілген (егер а белгісіз болса, онда к = n – 1, және белгілі болса, онда к = n; n – өлшеу саны).

Кғесте 1.1 М_к және к мәндері

Варияциялық коэффициенттер ығыстырылған (С) және ығыстырылмаған (С) болуы мүмкін.

Оларды пайыз бойынша келесі формулалармен анықтайды:

С = 100* S/х

Ć = 100* S/х

M таңдамдары үшін n < 10.

Өзгеру құлашы R келесі формуламен анықталынады:

R = х _max – x _min

Материалдың біркелкісіздігінің орташа құлашы бойынша анықталынады:

Ṝ =Ʃ^m_і=1 R_і / m

Мұндағы, R_і - ші таңдалым құлашының мәні.

Материалдың барлық партиясы үшін орташа квадраттық σығыстырылмаған Š_R мәнін орташа құлаш бойынша анықтайды:

Š_R = а_n Ṝ

Мұндағы, а_n – коэффициент таңдамдардың көлеміне сәйкес МЕМСТ бойынша анықтайды.

Үлкен көлемде таңдамдарды кездейсоқ әдіспен теңдей m – топтарға бөлу қажет және оларды жоғарыдағы формулалар бойынша R; Ṝ және Š_R анықтайды.

Бөлшекті мәндердегі өлшенетін шамалардың х_і және х, сонымен қатар үлкен сынақтардың қорытынды сипаттамаларды анықтау, әсіресе S және S², өте қиын. Сондықтан бұл жағдайда бастапқы көрсеткіштерді топ бойынша алдын – ала топтастырылады және ауытқуын орташа тандаудан х емес, шартты центрден Х₀ анықтайды.

Жіптің санти Ньютонмен үзілу ұзаруының 100 өлшеу нәтижелерін туынды әдіспен анықтау мысалын қарастырайық. (1.2. кесте).

Алдымен, 1.3 кестеден максимальды және минимальды мәндерді тауып алады (х _max = 1,39; x _min = 92).

Содан кейін, барлық нәтижелерді 1.3 кестеге енгізеді.

Кесте 1.2

Топ саны таңдамдардың көлеміне байланысты 7 ≤ n_k ≤ 20 болады.

Топ интервалын R келесі формула бойынша анықталынады:

R = (х _max - x _min)/ n_k

R шамасы 5 немесе 10 тең болғаны дұрыс, себебі 1.2. кестедегі мәндерді, есептеулі 1.3. кестеге енгізу ыңғайлы болуы үшін. 1.2. кестедегі мәндер үшін n_k = 10; топ интервалы К = (139-92) / 10 = 4.7, шықан Кшамасын толық мәнге айналдырамыз, яғни 5 деп қабылдаймыз ( К= 5).

Кесте 1.3 Анықталған нәтижелерді енгізу кестесі

1.3. кестенің 1-ші бағаншасына топ шекарасын енгіземіз. Оны жоғарыда айтылғандай ең максимальды мәнді анықтап, одан топ интервалын R азайту арқылы ең төменгі яғни, минимальды мәнін тауып аламыз ( оны формула арқылы анықтайды).

Кестенің 2-ші бағаншасына нүкте немесе таяқшалар арқылы 1.2 кестеден алынатын нәтижелерді өзінің класына сәйкес белгілейміз.

Алынған белгілердің қосындысы арқылы u жиілігін анықтайды да, 3-ші бағаншаға жазады.

Шартты центр х₀ – мен ең көп жиілік мәнін белгілейді де, оны ɑ = 0 деп белгілейді. Яғни, бұл шартты ауытқуға сәйкес. Мұны 4 – ші бағаншаға енгізеді. Осы жерде 0 – ден жоғары мәндерді оң бірлікпен, ал төменгі мәндерді теріс бірліктермен жазып алады. Содан кейін, барлық топтар үшін ua және ua² туындыларын анықтайды. Оларды 5 және 6 бағаншаларға жазып алады.

Содан кейін, Ʃ ua/n, Ʃ ua² суммаларын және шартты моменттерді m₁ = Ʃ ua/n; m₂ = Ʃ ua²/n; есептейді. Х₀ – мәнін анықтағаннан кейін, яғни ɑ = 0; орташа таңдамалы х, орташа квадраттық ауытқуды S және варияциялық коэффициентті С анықтайды.