АЛҒЫ СӨЗ 4
ҚҰДАЙ ШЫНЫМЕН БАР МА? 5
АДАМ НЕГІЗІНДЕ БІЛІМГЕ ҚАЛАЙ ИЕ БОЛАДЫ? 8
ТАҒЫ ДА - ҚҰДАЙ ШЫНЫМЕН БАР МА? 9
ҚҰДАЙ ҚАНДАЙ? 10
ҚҰДАЙ БАР БОЛСА, НЕЛІКТЕН ЖАМАНДЫҚ ТА БАР? 11
СОНДА АТЕИЗМ, АГНОСТИЦИЗМ ЖӘНЕ ГУМАНИЗМ ТУРАЛЫ НЕ ДЕУГЕ БОЛАДЫ? 14
ИСАҒА ДЕГЕН СЕНІМНІҢ ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРІ ҚАНДАЙ? 15
ИСА ШЫНЫМЕН КІМ ЕДІ? 17
КЕРЕМЕТ, ҒАЖАП ІСТЕРДІҢ БОЛУЫ МҮМКІН БЕ? 20
ИСА ШЫНЫМЕН ҚАЙТА ТІРІЛДІ МЕ? 21
АЛ ЕГЕР БҰНЫ ШӘКІРТТЕРДІҢ ӨЗДЕРІ ОЙЛАП ТАПСА ШЕ? 23
ДЕРЕКТЕРДІ БАСҚАША ДА ТҮСІНДІРУГЕ БОЛМАЙ МА? 24
ИСА ҚҰДАЙҒА АПАРАТЫН ЖАЛҒЫЗ ЖОЛ МА? 26
МӘСІХКЕ ТИІСТІ БАРЛЫҚ ПАЙҒАМБАРЛЫҚ СӨЗДЕРДІ ИСА ОРЫНДАЙ АЛДЫ МА? 27
ДІНДЕРДІҢ БАРЛЫҒЫ ДА БІР НӘРСЕНІ ҮЙРЕТПЕЙ МЕ? 31
«ҮШБІРЛІК» ДЕГЕН СӨЗ НЕНІ БІЛДІРЕДІ? 32
ҚҰТҚАРУШЫ ИСА ТУРАЛЫ ЕСТІМЕГЕНДЕРМЕН НЕ БОЛАДЫ? 34
ТОЗАҚ ШЫНЫМЕН БАР ДЕП СЕНЕСІҢ БЕ? 36
ЕНДЕШЕ СЕНУШІЛЕР НЕГЕ ДҮНИЕНІҢ КӨПШІЛІГІ ЕМЕС? 37
КИЕЛІ КІТАПТЫҢ ШЫНАЙЫ ЕКЕНІН КАЙДАН БІЛЕСІҢ? 39
КИЕЛІ КІТАП ПЕН ҒЫЛЫМ ӨЗАРА СЫЙЫСА МА? 43
КИЕЛІ КІТАП ТАРИХҚА СӘЙКЕС КЕЛЕ МЕ? 46
ИСАНЫҢ АТЫМЕН АТАЛҒАНДАРДЫҢ ЖАМАН ҚЫЛЫҚТАРЫ ЖОҚ ПА? 48
ИСАҒА СЕНІМ АРТАСЫҢ БА? 51
ҚҰДАЙ МЕНІ ШЫНЫМЕН КЕШІРЕ МЕ? 54
АЛ ЕГЕР СЕНІМІМ ЖЕТПЕСЕ ШЕ? 55
МЕН ҚАЛАЙ РУХАНИ ӨСЕ АЛАМЫН? 59
РУХАНИ ӨСУДЕ КИЕЛІ КІТАПТЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ 60
РУХАНИ ӨСУДЕ МІНАЖАТ ЕТУДІҢ АЛАТЫН ОРНЫ 62
РУХАНИ ӨСУДЕ ҚҰДАЙҒА МОЙЫНСҰНУДЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ 64
РУХАНИ ӨСУДЕ ҚАУЫМНЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ 65
РУХАНИ ӨСУДЕ ИСА ТУРАЛЬІ БАСҚАЛАР МЕН БӨЛІСУДІҢ АЛАТЫН ОРНЫ 67
ИСАМЕН БАЙЛАНЫСТА РУХАНИ ӨСУ 68
АЛҒЫ СӨЗ
Құрметті оқырман! Құдайға сену дегеннің не екенін сіз сенушілердің өз аузынан естіп білуге қарсы емес шығарсыз. Құдайға сенбейтіндердің (атеистердің) дәлелдері көпшілік жағдайда сізді қанағаттандыра алмай жүр ме? Яки Құдайға деген сенімге ешқашан қызыққан жоқсыз ба? Әлде бір шешімге келмей тұрып кейбір қиын, түсініксіз мәселе туралы анық мәлімет алғыңыз келе ме?
Егер осы сауалдардың кез келген біреуіне ғана «иә, солай» деп жауап бере алсаңыз, қолыңызда ұстап тұрған кітаптың сізге арналғаны. Бұл еңбек сенім және ғылым жайлы сұрауға болатын сауалдардың бәріне де егжей-тегжейлі жауап бере алмағанымен, жиі кездесетін сұрақтарға жауап берер. Ең болмағанда, сіздің сенім туралы ізденісіңізге ой салар деген үміттеміз.
Қолыңыздағы кітапты оқығаннан кейін сенімге соншалық қызығып, Киелі кітапты немесе «Құдай жолы — құтты жол» деген шығарманы зейін қойып оқып шығарсыз. Сол топтамада Киелі кітаптан таңдап алынған бірқатар мәтіндер тарихта орын алған реттілікпен берілген. Мүмкін, Құдайға сенетін достарыңыздың бірі сізге сондай кітапты тауып берер. Оның ішінен тағы көбірек мәлімет табасыз.
Бұл кітаптың ішінде Інжілден үзінділер мен сілтемелер кездеседі. Олар мынадай түрде жазылған: Лұқа1:1-4. Мұндағы «Лұқа» — Лұқа жазған Ізгі хабарды, бірінші сан — оның тарауын, ал қос нүктеден кейінгі сандар — осы тараудағы аяттардың ретін көрсетеді. Осындай сілтемелер Киелі кітаптың қай жерінен екенін жылдам және оңай табу үшін ыңғайлы.
Кітапты оқып шыққаннан кейін сенушілер туралы көбірек білгіңіз келсе, Құдайга сенетін кісілермен танысатын мүмкіндік табарсыз деп ойлаймыз.
Жалпы алғанда, сенімге апаратын жолыңызда кедергі болған кейбір теріс ұғымдарыңыздан арылуға бұл кітап көмектеседі және сенімге жақындау сіз ойлағаннан анағүрлым жеңіл екеніне көзіңіз жетеді деген үмітпен осы еңбекті ұсынып отырмыз.
ҚҰДАЙ ШЫНЫМЕН БАР МА?
Көптен көріспеген екі дос көшеде кездесіп қалып, жақын маңдағы мейрамханаға кіріп, сұхбаттасып отыр.
Ербол, сені көрмегелі көп болды, «Құдай жолына түсіпті» деп естідім. Екеуіміз мектепте бірге оқып, комсомолға бірге өттік, қоғамдық жұмыска бірге қатынастық. Сол кездің бәрінде де біздің Құдаймен жұмысымыз болған жоқ, өйткені бізге «Құдай жоқ» деген тәрбие берілді емес пе? Сонда сен қайдан құдайшыл бола қалдың? Сол рас па? Әлде мен қателесіп тұрмын ба?
Жоқ, естігенің дұрыс, Мұрат, мен екі жылдан бері сенушімін. Бұған еш өкінбеймін де. Керісінше, Құдайдың бар екендігіне көзім жетті. Оның жолына түскелі өмірім толықтай өзгеріп, бойымдағы бірқатар жағымсыз әдеттерден арылдым. Осы үшін Құдайға зор ризашылығымды білдіріп, өзің сияқты достарымның да көздері ашылып, шындық жолына түсулерін тілеймін.
Ербол, сен қызықсың. Немене, мені Құдай бар деп сеңдіргің келе ме, әлемде тек материяның — зат пен әнергияның — бар екені әркімге де белгілі емес пе? Сондықтан Құдайдың болуы да мүмкін емес.
Бұл дүниеде материядан басқа да нәрселердің бар екенін дәлелдей аламын.
Заттың да, әнергияның да өзін-өзі ұйымдастыру қабілеті жоқ. Олар өз беттерімен бізді қоршап тұрған нәрселерді ешқашан да жасай алмас еді. Егер қазір әлемді басқарып, реттеп отырған күш жоқ болып кетсе, аз уақыттың ішінде дүние тәртібі бұзылып, астан-кестені шығар еді. Өйткені материяның толықтай ретсіздікке бейімділігін Термодинамиканың екінші заңы, яғни «Әнтропия қағидасы» көрсетеді. Күллі зат және әнергия осы заңға бағынады.
Сондықтан материяны ұйымдастырып, реттеп отыратын осы күш болмаса, әлемдегі біз көріп отырған тәртіп болмас еді. Онсыз әлемде тек кездейсоқтық қана билігін жүргізер еді. Әрине, онда қисынды ой да болмас еді. Тіпті ештеңені ойлаудың да қажеті болмас еді. Екеуіміз қазір сөйлесіп отырмас та едік.
Бұл олай емес. Кейбір заттар басқаларды белгілі бір реттілікке бағындьірады. Мысалы, гендер тірі материяны белгілі бір түрде ұйымдастырып, басқа түрлерге ауысуға мүмкіндік бермейді.
Айтқаның дұрыс, Мұрат. Гендер шынында да тірі материяны белгілі бір түрде ұйымдастырады.Алайда олардың өздері жоғары дәрежедегі реттілікпен ұйым- дастырылғандықтан ғана осылай істей алады. Осының өзіне көптеген мағлұмат керек болды. Әрине гендер өздеріндегі мағлұматты өздігінен құрған да емес, құра да алмайды.
Әлемдегі реттіліктің белгілерінің немесе реттілікті жүзеге асыратын құбылыстардың болуы әлем өзінен-өзі реттілікке ұмтылады дегенді білдірмейді. Әлемнің мүндай реттеу қабілеті жоқ. Олай болса, реттіліктің себебі жаратылыстан тыс жерде болу керек. Бұл — бір нақты жайт.
«Термодинамиканың екінші заңынан» шығатын келесі қорытынды мынау: зат пен әнергия толықтай ретсіздікке ұмтылатындығын және қазіргі кездегі әлемнің жоғары дәрежеде ұйымдастырылғанын ескерсек, онда «ретсіздікке ұмтылудың» мәңгі-бақи болмағандығы анықталады. Бұдан біз материяның өзі де мәңгі емес, ол бір кезде пайда болған деген қорытындыға келеміз. Келесі айтарымыз: материя мәңгілік болмаса, онда басқа бір мәңгілік «нәрсе» болуы керек. Себебі жоқтан ештеңе пайда болмайды. Ал материядан басқа еш нәрсе жоқ болса, онда ол пайда болмас бұрын әйтеуір бір «нәрсе» болуы керек қой.
Жақсы, Ербол. Материядан басқа тағы бір нәрсе бар дейік. Бірақ осы «бір нәрсе» туралы ештеңе білмейсің, ал пікірлеріміздің ақиқаттығы тәжірибе арқылы дәлелденгенде ғана құнды болады. Мен ғылыми бағытты ұстанамын: тәжірибе арқылы тексеріліп, расталуға келмей- тін кез келген пікір мен үшін жай болжам ғана.
Осы пікірдің өзі туралы ойланып көрейікші, Мұрат: оны тәжірибеге сүйене отырып тексеру мүмкін бе? Жоқ, әрине, мүмкін емес. «Бәрін тәжірибе арқылы тексеру керек!» дейтін осы қағиданың өзін тәжірибе арқылы тексеру мүмкін емес. Демек, бұл қағиданың жеке өзінде ғылыми мағына жоқ. Ал мағынасыз нәрсенің бәрі ақиқат бола алмайды, солай емес пе? Сондықтан бұл көзқарас та ақиқатқа жатпайды.
Ендеше материядан тыс нәрсе туралы саналы түрде сөйлесуімізге ешбір ғылыми қағида кедергі жасай алмайды.
Жарайды, солай-ақ болсын. Материядан тыс нәрселерге сенудің өзіндік мағынасы бар дейік. Алайда олар туралы бір нәрсе білу мүмкін емес қой!
Соған шынымен-ақ сенесің бе, көзің жетіп тұр ма?
Әрине, көзім жетіп тұр.
Олай болса, осының өзі-ақ солар туралы бір нәрсе білетініңді көрсетіп тұр ғой! Олар туралы түк біле алмайтыныңды біледі екенсің. Олай болса, олар туралы шын мәнінде бірдеңені білесің. Яғни бұл пікірің өзінің жалғандығын өзі әшкерелеп тұр: материядан тыс нәрселер туралы бірдеңе біле аласың, қазірдің өзінде де біліп тұрсың.
Жарайды, бірақ олар туралы бұдан артық ештеңе біле алмайсың.
Осыған көзің жетті ме? Осы мәлімдемең дұрыс болса, оның арқасында бұрынғыға қоса тағы бір нәрсені білер едік. Демек, материялық емес заттарды тану мүмкіндігімізді шектеген сайын, олар туралы білетінімізге бірдеңе қосып аламыз. Бұдан шығаратын қорытынды — материядан тыс заттарды тануға болады. Содан бастап, нақты жайттарға сүйене отырып, олар туралы білімі- мізді анықтай аламыз.
Жарайды, сонда нақты жайттарға сүйене отырып нені анықтай аламыз? Сеніңше, материядан тыс заттар туралы не білуге болады? Және не себептен?
Біріншіден, олардың бар екенін немесе, ең болмағанда, материялық емес, әйтеуір «бір нәрсенің» бар екеніне көзіміз жетті. Зат пен әнергияны пайда болдырған материядан тыс бір нәрсе болуға тиіс еді.
Енді жаратылу жайында айта бастадың ба, даму (әволюция) ілімі оны жоққа шығарған жоқ па?
Жалпы алғанда, даму ілімі әлемнің шығу тегі жайлы сұраққа жауап беруге тырыспайды. Ол әлем пайда болғаннан кейін ондағы нәрселердің қазіргі қалыптарына ие болғандары жайлы сұраққа ғана жауап беруге ұмтылады. Демек, әлемді жаратқан «бір нәрсе» бар деген пікір даму іліміне қайшы келмейді. Дегенмен, қарсы болмасаң, сол ілімге кейінірек оралайық. Қазіргі әңгі- меміз — нәрселердің қазіргі қалыптарына ие болғандығы емес, әлемнің қайдан және қалай пайда болғаны туралы. Осы тұрғыдан алғанда, біз, әрине, жаратылу жөнінде айтып тұрмыз.
Бұл даму іліміне, сонымен қатар жалпы ғылымға еш қарсы келмейді. Заманымыздың белгілі астрономдарының бірі - Роберт Джастроу кең-байтақ әлем жайлы ғылыми зерттеуден бір аса маңызды қорытынды шыққаны туралы былай деп жазады: « ...дін мәселесіне келсек, мен сенуші емеспін. Алайда астрономия саласында орын алып жатқан ғажайып жаңалықтар мені қатты таңғалдырады. Бір жағынан, осы жаңалықтардың дін мәселесіне қатысты қорытындылары болса, екінші жағынан, көп әріптестерімнің оларға қалай қарап, жауап бергендерінен болып отыр.
Сол ғажайып жаңалықтардың басты өзегі мынада: Әлемнің бастамасы болған сияқты, яғни тарихтың белілі бір кезінде әлем пайда бола бастаған, себебі әлемнің жаратылғанына астрономиялық деректер дәлел. Бұл бір отты жарылыста болыпты.
Дін білімінің мамандары әлемнің бастамасы болғаны туралы дәлелге әдетте қуанады, ал көптеген астрономдардың сол дәлел үшін мазасызданып, абыржулары таңғалдырады. Бұл — тек нақты жайттарға ғана сүйенемін деп есептейтін ғылыми ой-сананың өз зерттеу саласының іргелі ережелеріне қайшы келетін жаңа ғылыми қорытындыларға деген көзқарасының қызықты мысалы. Біз сияқтылар қалыптасып қалған дайын дүниетанымымызға жаңа мәліметтер сәйкес келмей қалғанда қандай мінез танытсақ, бұл жерде ғалымдар да сондай мінез көрсетеді. Сондай жағдайда біз мазасызданып, «қарама-қайшылық атымен жоқ» дейтін сыңай танытамыз немесе оны мағынасыз сөздермен бүркеуге тырысамыз». (Роберт Джастроу, «Құдай және астрономдар».)
Жарайды, әлемнің бастамасы болған және оны жасау үшін материялық дүниеге жатпайтын бір нәрсе болуға тиіс, бұған көз жеткіздік. Ал материядан тыс нәрселер туралы тағы не білеміз?
Мысалы, әлемді жаратқан «нәрсенің» күші әлемдегі бар күштерден артық болу керек екенін, әрі оның саналы, тіпті біздің ойлау қабілетімізден анағүрлым жоғары деңгейде ойлай алатынын да білеміз.
Бұлардың бәрі қайдан белгілі?
Бұл қиын емес, олар мынадан белгілі: кез келген күштің ықпал жасап, басқа күштерді туғыза алуы үшін оның шамасы пайда болған күштердің жиынтық шамасынан артық болуға тиіс. Ықпал ешқашан өзін туғызған себептен аса алмайды. Әйтпесе ықпалдың себептен асқан бөлігі ешбір себепсіз (яғни жоқтан пайда болган) болар еді. Алайда жоқтан еш нәрсе пайда болмайтын- дықтан, ықпал да себептен ешқашан асып кете алмайды.
Ал енді, ой-сана мәселесіне тоқталсақ : зат пен әнергияда өзін-өзі ұйымдастыру мүмкіндігі жоқ. Қайта, реттеп отыратын ықпалсыз олар, керісінше, толықтай ретсіздікке ұмтылады. Бізді қоршаған материялық дүниеге реттілікті енгізу үшін ой-сана керек. Мысалы, бір компьютерді көргенде кездейсоқ жағдайлардың нәтижесінде ол өзінен-өзі пайда болды деп ойламаймыз ғой. Оны ақылды біреу ойлап шығарған, жеке бөлшектерін дарынды біреулер жасап, жинап құрастырған деп білеміз. Компьютер жұмыс істегенде де оны кездейсоқ істеп тұр деп болжамаймыз, қайта, жұмысын басқарып тұрған бағдарламаларды зерделі адамдар жазып, ішіне енгізген деп түсінеміз.
Ал енді, әлем компьютерден әлдеқайда күрделірек ұйымдастырылған, өйткені компьютер соның бір бөлшегі ғана. Ал бөлшек бүтіннен ұлы бола алмайды. Адамның миы да кез келген компьютерден мыңдаған есе күрделі. Сонымен саналы адамның ойында адамзаттың және әлемнің пайда болуы жайында бірқатар сұрақтар туындайды, олар компьютердің құрылысы жөніндегі қорытындымызбен бірдей: «Оны ойлап шығарып, бағдарламасын жазған кім? Бөлшектерін кім жасап, құрастырған?» Әлем өзін-өзі ойлап шығара алмағандықтан, ішіндегі ақыл-санадан анағұрлым артық сана-парасатқа ие, материяға жатпайтын «бір нәрсе» ғана оны ойлап, жасап шығара алды ғой.
Жақсы, кең дүниені ойластырып, жасап шығарған материядан тыс «бір нәрсеніц» бар болуына көз жеткіздім дейін. Алайда бұл да Құдайдың бар екенін нақты дәлелдей алмайды ғой.
Дұрыс айтасың. Біз Құдайдың ең ұлы әлемнен әлдеқайда құдіретті де парасатты екендігіне ғана емес, көптеген басқа да теңдесі жоқ қасиеттеріне сенеміз. Ал, айтшы, саған Өзінің бар екендігін дәлелдеу үшін Құдайдың не істеуі қажет болар еді.
Атап айтқанда, мен үшін Құдайдың бар екеніне шешуші дәлел не болатынын білмеймін, дегенмен, сенің барлық дәлелдеріңді тыңдауға дайынмын.
Тамаша! Тағы да бір мынандай сұрақ бар: Құдай Өзінің бар екенін дәлелдесе, Оған сенер ме едің?
Бұл екіталай нәрсе, бірақ кім біледі. Көз жеткізерлік көптеген дәлелдер көрсем, мүмкін, сеніп те қалармын. Сонымен Құдайдың бар екенін қалай біле аламыз?
