Семинар сабағы оны өткізу жолдары

Жоғарғы оқу орыңдарында гуманитарлық пәндерден жүргізілетін семинар сабақтарының көптеген формаларын қарастыруға болады. Солардың арасында біз семинар сабағың терең, кең ауқымдағы мазмұнды әңгіме түрінде өткізу формасына тоқталмақшымыз.

Кеңейтілген әңгіме семинар сабағының кең тараған формаларының бірі деп қарауға болады. Ол бәріне бірдей көрсетілген міндетті түрдегі және қосымша әдебиеттер арқылы тыңдаушылардың сабақтын жоспарының әрбір көрсетілген сұрағына толықтай дайыңдығын талап етеді тыңдаушынын өз оқу тобының алдында жауап беруі және олардың мәселені жан-жақты ашуға атсалысуы, өз пікірлерін білдіруі және өздерініи көзқарастарын қорғай алуы, т.б. қол жетеді. Семинар сабағын осы кеңейтілген әңгіме түрінде өткізу мәселені талқылауда тыңдаушылардың көпшілігің әңгімеге қатыстыруға мүмкіншілік береді, бұл жерде әрине олардың сондай-ақ сабақтағы белсенділігін көтерудің барлық мүмкіншіліктерін қолдануға тиімді.

Семинар сабағында сөйлеген әрбір тыңдаушыға және бүкіл топқа алдын-ала дайыңдалып, негізделген және жүйеленген сұрақтар қою, семинар сабағын айтып тақтаға шыққан өз әріптестерінің күшті және әлсіз жақтарына тындаушылардың назарын аудару, дер кезінде оған нұсқау беріп, түсініктемелер жасау, дер кезінде түзету енгізіп отыру, оқу үрдісі барысында әрбір жаңа деректерге тыңдаушылардың ерекше көңіл бөліп отыруы, тындаушылар тарапынан кейде естіліп қалатын тың ойларды да уақытында ескеріп, оны кетермелеп отыру жәнет.б. жатады.

Бұл семинар сабағын өткізудің түпкі негізіне топ тындаушыларының басым белігін тікелей қатыстыру приннипі жатады, бұл міндет сабақ өткізуші оқытушыға әрбір тындаушыны әңгіме-семинар сабағының тікелей қатысушысы, семинар сабағының алдына қойылған міндеттерді шешу жауабын бірге іздеуге қатысушы ретінде қабылдауды жүктейді.

3. 
   Оқушылардың тарих сабағында өзіндік жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру. Өзіндік жұмыс тәрбиелеу мен оқыту процесінің міндетті құрамдас бөлігі болып табылады. Білім сапасын көтеру, оқу әдісін жандандыру мақсат болып отырған казіргі кезенде өздік жұмыс оқушылардың белсеңділігін арттыруға, шығармашылық қабілетін арттыруға, жетілдіруге көмектеседі. Оқушылардың ой-өрісін, қиялын дамытады. Эмоция туғызуға бұрын алған білімдерін еске түсіруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, өздік жұмыс окушының баспасөз материалдарын өзінше ізденіп оқуға, сол арқылы танымын кеңейтуге мүмкіндік береді. Жауапкершіліке дағдыландырады. Өзіндік жұмыс оқушының сабақта алған білімін кеңейте түседі.
   

Өз бетінше жұмыс істеуді ұйымдастырудың маңызды шарты, өтілген курстардағы біліміне сүйене отырып жүзеге асыру. Өзіндік жұмысқа тарих курсы окытыла бастағаннан-ақ дағдылаңдыра бастау керек. Курсты жаңа бастаған окушылар пәнді оқып мазмұндауға алғашқыда дағдылана алмайды. Тарихи материалды меңгеруге дайын болмайды. Себебі, оларда қоғамдық өмірдің құбылыстары туралы ой әлі қалыптаса қоймаған. Оның үстіне сөздік қорларыда аз болады. Тарихи оқиғалардың кейбір мәліметтері ғана таныс. Сондықтан тарих курсын жаңа бастаушы 5-сыныптарда өтілетін алғашқы сабақтарда оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуін дамытуға ынғаландыру керек.

Білім беру процесінде оқушылардың өзіндік жұмысының қандай түрлері қалай жүзеге асырылып жүр? Күнделікті сабақта оқытудың басқа әдістері тәрізді сабақтың барлық уақытын қамтып алмайтындай етіп, көбінше сабақты бекіту кезеңінде өзіндік тапсырмалар орындалады. 5-ші, 6-сыныптарында оқулық материалдарына сүйеніп мәтіннің тақырыбын онын негізгі сұрақтарын ойлап табудан бастаймыз.

Мысалы: 1. Андронов мәдениетін жасаушылар қай дәуірде өмір сүрген? (Қола).

2. 
   Андронов тайпалары шаруашылықтың қандай түрімен шұғылданған? (Балық аулау)
   
3. 
   Адамзат дәуірінің басталу кезеңі неліктен тас ғасыры деп аталған? Бұдан соң қарапайым жоспарлар құру оқушыларға тапсырылады. Бесінші сынып оқушылары «Көне дүние куәлары» тақырыбы бойынша төмендегідей жоспарлады.
   

4. 
   Тас құралдар дәуірі.
   
5. 
   Егіншіліктің басталуы.
   
6. 
   Тарихи деректер.
   

Бірінші аргумент. Реферат жазуда шығармышылық талабын меңгермейінше оқушының белгілі бір табыстарға қол жеткізіп, оның шығармашылық биіктерге көтерілуі қиын. Рефлексия, өзіндік талдау – оқушының өзіндік дамуын ілгері жылжытатын ең тиімді, әмбебап тәсіл. Екінші аргумент. Реферат оқушы үшін өзіндік – шығармашылық жұмыс. Реферат жазу мен тарихи шығармалар жазу оқушының ғылыми ізденіс дағдысын қалыптастырудың ең тамаша тәсілі. Басқа да шығармашылық істің өкілдері сияқты оқушының сезімталдығын есепке алатын болсақ, оның рефераттық жұмысын талдау мен шығармашылығын бағалау құқығы оны көптеген артық тебіреністер мен қобалжулардан құтқарады және оның өзіндік ғылыми ізденісіне деген сенімін туғызады. Оқушыны сын-ескертпелерді ды дұрыс қабылдауға үйретеді.

Үшінші аргумент.Оқушының рефераттық жұмысы талдаусыз қалса ,оқушы өзінің ізденісінің дұрыстығын Рефераттың немесе тарихи шығармасының толыққанды авторы ретінде сезіне алмайды және бұл жағдайда оның шығармашылыққа деген ғылыми ынтасын туғызбауы мүмкін екенін есте сақтауымыз керек.

Төртінші аргумент.Уақытылы жүргізілген шығамашылық талдаумен талдау мен соның нәтижесінде енгізілетін түзетулер оқушылардың ғылыми шығармашылық жұмыстарының сапасын жақсартады және оқушының шығармашылық ізденіс дағдысын қалыптастырады.

Бесінші аргумент. Реферат жұмыстарын жазу дағдысын меңгерген оқушы сабақты жақсы оқып, тарихи тақырыптарды жақсы меңгеруіне септігін тигізеді. Оқулық пен шектеліп қалмай жан-жақты білімді тұлға болып қалыптасуына ғылыми шығармашылық жұмыс жасау дағдысының берері көп көмектеседі.

Қорыта келгенде, өз бетінше жұмысты балалар үлкендердің көмегінсіз, өздігінен орындауы үшін берілетін тапсырманың мақсаты айқын, оқушыға түсінікті болуы керек. Мұндай жұмыс тапсырылғанда оның ауыр-жеңілдігіне, қанша уақытта орындалатынына баса назар аударған дұрыс. Өз бетінше жұмысты сабақтың кез келген кезеңінде тапсыруға болады. Мысалы: жаңа сабақты түсіндіру кезеңінде, қайталау сабағында, сабақты бекіту кезеңдерінде, т. б.

Мұғалім оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыс түрлерін, әр пәннің ерекшелігін ескере отырып, алдын-ала дайындалуы керек. Сонда ғана сабақ жүйелі, өзіндік жұмыстар сапалы болады. Оқушылардың өздігінен жұ-мыс істеу әрекеті бірден қалыптаспайды. Ол өте күрделі болғандықтан, қарапайым сатыдан күрделі сатыға карай дамиды.
Бекіту сұрақтары:

1.Сабақтың семинар түрі мен типін таңдап алуда неге сүйенесіз?

2.Семинар сабағына дайындалу барысында оқушылардың, сыныптың ерекшеліктері қалай есепке алынды?

3.Реферат жазудың талаптарын оқушыларға үйретудің жолдары қандай ?

4.Оқушының шығармашылық ізденіс дағдысының оқу жүйесінде алатын орны қандай?
Әдебиет:

1.С. Тайшығанова, Қазіргі сабақ қандай болу керек? № 5.2008 Қазақстан тарихы әдістемелік журнал. 15-18 б.

2.Т. Хазіретәлі Жоғарғы сыныптардағы оқу сабақтары №3.2007 Қазақстан тарихы әдістемелік журнал.
№13 Дәріс Қоғамдық пәндер сабақтарындағы патриоттық тәрбие.
Негізгі ұғымдар: Ұлтжандылық, елжандылық,ұлттық сана.

Жоспар:

1. Бүгінгі оқушы ертеңгі маман

2.Жастар- қоғамның болашақ құрылысшылары

Мақсаты:Қазақстандық отаншылдыққа,ұлтжандылыққа ,елжандылыққа тәрбиелеу.Қазақстандағы барлық халықттардың жаңа талаптарға сай мектепте Қазақстан тарихын оқытудың жалпы дидактикалық негіздерін дайындау, оны жүзеге асыру әдістемесін ұсыну және патриоттық тәрбие беру жолдарының әдістерін меңгеруге үйрету.

Лекция

Жастар - қоғамның болашақ құрылысшылары. Қоғамның тағдыры солардың қолында. Ендеше, жас ұрпақты заман талабына сай тәрбиелі етіп дайындау-аса маңызды міндет. Ұлы ғұлама ғалым әл-Фараби айтқандай «тәрбиесіз білім адамзат жинаған құндылыққа зиянын тигізеді».

Тарих пәнінің тәрбиелеушілік мүмкіндігі өте мол. Өйткені ол бүкіл адам баласының ғасырлар бойы жинаған тәжірибесін баяндайды. Ал мектептегі тарих курсына сол тәжірибенің алдымен ең маңыздылары, құндылары, ізгілері алынады. Әрине, мектептің тарих курстарында кұнсыз тарихи оқиғалар да оқытылады. Мәселен, фашизм, крест жорықтары, басқа елге шапкыншылық жасап бейбіт халықты қырғынға ұшыратқан соғыстар т.б. Бірақ мұндай кұнсыз оқиғалар білім ретінде құнды, өйткені оларды оқыта отырып оқушыларды келешекте осындай келеңсіз оқиғаларды болдырмау үшін күресуге дайындаймыз. Тарих пәні небір тамаша тарихи фактілерді, оқиғаларды, құбылыстардың халық үшін жасаған кызметін баяндайды, осылардың бәрі олардың жүрегіне, сезіміне күшті әсер етеді, адамгершілігі жоғары, сапалы азамат болып қалыптасуына үлес косады.

Қазақстан Республикасы тәуелсіз даму жолында, оның келешегі алда, біртіндеп дамыған, гүлденген өркениетті елдер қатарына қосылады. Мұны жүзеге асыратын Қазакстанның қазіргі жас азаматтары, мектеп оқушылары. Қазақстанға жан-жақты білімді, осы республикадағы барлық халықтың тілін, тарихын, әдет-ғұрпын сыйлайтын, осы ел үшін, оның халықтарының бақытты келешегі үшін бар білімі мен күш-жігерін аянбай жұмсайтын нағыз отаншыл азаматтар керек. Осы міндетті орындауға мектептегі тарих пәні өте зор үлес қосады. Тарих сабақтарында оқушылардың дүниеге ғылыми көзқарасы қалыптастырылады, адамгершілікке, имандылыққа, ізгілікке тәрбиеленеді, отаншылдыққа, халықтарды құрметтеуге, сыйлауға, яғни халықтар достығына тәрбиелейді; еңбекке, қарт ұрпақтың еңбек және жауынгерлік дәстүріне тәрбиеленеді; діннің қызметін дұрыс түсінуге, оны дұрыс бағалауға, бейбітшілікті сақтауға үлес қосуға, адамзат жасаған кұндылықтарды құрметтей білуге тәрбиеленеді; эстетикалык, экологиялык, экономикалық т.б. тәрбие алады.

Патриотизм (грекше рatriotes - отандас, раtris - Отан, туған жер) - Отанға деген сүйіспеншілік, бар күш-жігер мен білімін Отан игілігі мен мүддесі үшін жұмсау. Туып-өскен жеріне, ана тіліне, өз халқының, елінің әдет-ғұрпына, салт-дәстүріне деген сүйіспеншілік адамдарда ерте заманнан бастап-ақ қалыптаса бастаған.

2.Жастар- қоғамның болашақ құрылысшылары. Қазақстанға жаңа қоғамды құрушы, соңда өмір сүруші жастарды оқытып, тәрбиелеу аса маңызды міндет болып тұр. Ал еліміздің тарихын жаппай оқытып үйрететін бірден-бір оқу орны - жалпы білім беретін мектеп. Тарих пәні небір тамаша тарихи фактілерді, оқиғаларды, кұбылыстарды, жеке тарихи қайраткерлердің халық үшін жасаған қызметін, ерен ерлігін баяндайды, ал осылардың бәрі жас ұрпақтың сезіміне әсер етеді, адамгершілігі жоғары, саналы азамат қалыптасуына үлес қосады. Тарих -ғылым, білім ретінде коғамда да, адам өмірінде де ерекше маңызды орын алады. Қоғам мүшелерін кажетті дәрежеде тарихи біліммен карулаңдырмай, оларда тарихи сананы қалыптастырмай ешбір мемлекет тарихи дамудың жоғарғы сатысына жете алмайды.

Әр халықтың көне заманнан бері келе жатқан өзіне тән әлеуметтік және мәдени мұрасы бар, әрі тәрбиедегі байлығы өз алдына. Қай кезеңде болмасын халқымыздан небір ойшыл, дана ғалымдардың, ұлы адамдардың шыққанына оқушылардың көздерін жеткізе отырып, отаншыл, адамгершілігі жоғары, жан-жақты дамыған Қазақстан азаматын тәрбиелеуде тарих пәні үлес қосады. Әрбір Қазақстан азаматы отаншыл болмайынша, Қазақстан өркендемейді. Тарихың сақтар мен ғұндардан, әдебиетін Тоныкөк, Кұлтегіннен, Қазақ хаңдығы құрылғаннан бергі жыраулардан, музыкасын күй, терме, толғаулардан бастап айтып, оқып, естіп келе жатқан баланын рухани кіндік тұтқасы берік болып өседі. Отбасында жеті атасын, мектепте туған жер, ел тарихын оқып ержеткен баланың көкірегінде халқына деген мақтаныш сезім орнайды. Себебі, балаға арғы атаң батыр, би, шешен болған деп үйретеді, осының өзі патриотизмнің нағыз бастауы.

Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев: «XXI ғасыр қазақ халқының жұлдызы жанған ғасыры болатынына сенемін» - дейді. Еңдеше, осы жұлдызы жанған ғасырдың азаматтарын тәрбиелеуге үлес қосу оқытушылармен ата-аналардың парызы болып қала береді.

Ел басымыз Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан экономикалық, әлеуметгік және саяси жаңару жолыңда» атты Жолдауында «Бәрі де мектептен басталады...» - деп, еліміздің көк байрағын жоғары көтеретін, тәуелсіз мемлекетіміздің тізгінін өз қолдарына мықтап ұстайтын азамат тәрбиелеуге басты назар аударып отыр.

Әрбір тәуелсіз, дамыған ел өз мемлекетінің, халқының тарихын оқытып үйретуге, алдымен оны мектепте оқытуға ерекше мән береді. Өйткені кез келген мемлекеттің азаматы өз елінің, мемлекетінің, сол мемлекетті мекендеп отырған халықтардың, оның өзіңде де алдымен сол елге аты берілген халықтың тарихын білуге міндетті.
Бекету сұрақтары:

1. Бүгінгі оқушы ертеңгі маман дегенді қалай түсінесің?

2.Ел боламын десең бесігіңді түзе дегенді қалай түсінесің?

3.Жастар жөніндегі еліміздің саяси ұстанымы қандай?

4.Балапан ұяда некөрсе ұшқанда соны іледі деген халықымыздың аталы сөзінің мектептегі бала тәрбиесіне қатысы бар ма?

Әдебиет:

1.Е.Қайкенов.Қоғамдық пәндер сабақтарындағы патриоттық тәрбие.// № 2.2007 Қазақстан тарихы әдістемелік журнал. 13-19 б.

Толеубаева К. М. Отаншылдық рухы әлсіремесін десек.//Қазақ тарихы, Алматы, 1998., № 2.

3.Ө.И.Исенов .Тарихи жыр-дасатандардағы ұлттық мұраттар //басылым Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының жаршысы. //Қостанай, 2006. Қаңтар №1(3). 109-112 бб.
№14Дәріс Тарихты оқыту процессіндегі білімді бағалау мен баға беру жүйесі.
Жоспар:

1. Білімді тексеру мен бағалау жүйесінің мақсаты мен мағынасы.

2. Тексеру мен бағалау тәсілдері.

3. Білімді тексеру барысындағы сұрақтар мен тапсырмаларға мінездеме.

4. Білімді бағалау формалары.
Мақсаты: Оқушылар білімін бағалау мен баға беру жүйесіне мінездеме беру. Оқушылардың білімін тексеру мен бағалаудың әдістері мен танысу.
1. Білімді тексеру мен бағалау жүйесінің мақсаты мен мағынасы. Білімді есепке алу және бағалау.Оқушылардың білімін бағалау – күрделі педагогикалық мәселе. Білім бағалау барысында әрбір мұғалім алдында мақсат қойып, шәкірттерінің одан әрі өсу жолын ойластырады. Мұғалімнің білімі мен іскерлігі, тәжірибесі мен сезімталдығы,қоғам мен ұрпақ алдындағы жауапкершілігі, адамгершілігі мен мамандық әдебі педагогикалық саясат негізімен қабысып жатқанда ғана ол бұл бағытта дұрыс шешім қабылдай алады. Соның өзінде де мақсат билігінен көріндім деу қиын.

Мектеп мұғалімдерінің оқушы білімін бағалауы туралы әр түрлі пікір айтылып жүр. Тіпті бір-біріне қарама-қарсы келетіндері де аз емес. Бірақ өзіндік ерекшеліктері бар бағалау жүйелерімен жұмыс істейтін мұғалімдер тәжірибесінің жақсы жақтарын көре білу де маңызды. Ең басты, баланың оқуға ынтасын арттыру.

Сонау кеңес дәуірінің соңғы жылдары оқу құралдары, бағдарлама, әдіс-тәсілдер үлкен өзгеріске ұшырады. Оқыту қиын, балалар игере алмайды дедік. Оқу бағдарламасы қысқартылда. Толық үлгірім береміз деп жаман баға қою шектелді. Бірақ бұдан балалар оқу бағдарламасын толық игеріп кете алмады, қайта кері кету орын алды. Қайтадан жаман баға қою керек дедік. Бәрібір жақсара қойған үлгірім жоқ.

Дегенмен де, оқу-тәрбие сапасын оқушы – мектеп әкімшілігі деген тізбектен іздейтініміз рас. әлі күнге мектептегі оқу-тәрбие ісінің жетістігі мен кемшілігінің нақтылы критерийлері жоқ. Жұмысты бағалау – салыстырмалы дүние. Сондықтан да субъективтілікке жол беріледі. Айтылып жүрген жұмыс нәтижесі өзара байланысты мәселеге тәуелді. Мысалы, мектептегі мұғалімдердің ұжымшылдық беріктігі, бірлігі сезілмесе, оқушылар арасындағы ұжымшылдық та болмайды. Педұжым шығармашылқ жұмыс істей алмаған мектепте сабақтың да шығармашылқпен ұйымдастырылуы неғайбіл. Мұғалім мен басшы арасында ынтымақтастық орнамаса, бала мен мұғалім арасында да түсінік тумайды. Осының бәрінің үлгірімге, сапаға тигізер әсері мол.

2. Тексеру мен бағалау тәсілдері.Жасыратыны жоқ, мұғалімдердің ішінде бағаны қорқыту құралы ретінде қолданатындары да кездеседі. Ондайлар сабақта тыныш отырмаған оқушыларға да екілік қояды. әріптестеріміздің қайсібірі бағаны қалтасынан беретіндей тым сараңдық жасайды. «Жомарт» ағайлар мен апайлар да бар. Түптеп келгенде, осы әрекеттердің бәрі оқушылардың сабаққа байланысты еңбегіне жасалған қиянат десек артық айтпаған болар едік. Бұл – жекелеген мұғалімдердің өз мамандығы бойынша теориялық білімі таяз, әдістемелік шеберлігі төмен, педагогика мен психологиядан білім деңгейі әлсіз, дидактикалық озат тәжірибелерді күнделікті жұмысына шығармашылықпен пайдалана алмайды деген сөз.

Баға қою арқылы бала жанына үрей туғызудан гөрі тез толғанып, қайта талпынуға ұмтылдыру керек. Әділ қойылған баға оқушы мен мұғалім арасында адамгершілік қарым-қатынас орнықтырады.

3. Білімді тексеру барысындағы сұрақтар мен тапсырмаларға мінездеме. Педагогиканың және бір қиындығы сонда, білім берумен жұмыс бітпейді. Білімді оқушыға меңгертіп, дарыта білу керек. Бұл – үлкен өнер, ұстаз мұраты да осыған саяды. өкінішке орай, кейбір әріптестеріміз әр түрлі себептерде сылтауғып бұл талаптарды орындаудан үзілді-кесілді жалтарып жүреді. Оларға оқу бағдарламасы, оқулықтар, әдістемелік әдебиеттер, көмекші құралдар жетіспей жатады. Олар білімді бағалаудың тиімді жолдары, ұстанымдары мен ережесі бар екенін біле бермейді.

Оқушылардың білімін бағалауға қойылатын талаптардың біразын жоғарыда айттық. Енді бір кездегі Герман Демократиялық Республикасының Ғылым академиясы жанындағы дидактика институтының ғылыми қызметкері Хельмут Вектің «Оценки и отметки» деген еңбегінен біраз мысал келтірейік. Бұл кітапта білімді бағалаудың негізгі төрт ұстанымы көрсетілген. өз басым кітапты бірнеше рет оқып шықтым,. Оның мазмұнымен, шартымен, бағыт-бағдарларымен таныстым. Оларды мұқият ой елегінен өткізіп, нақтылы мүмкіншілігімізді есепке алып, білімді бағалаудың тиімді жолдарын, ықпалды әрекеттерін қарастырдым. Осы орайда бірқатар шараларды қамтитын өзіндік бағдарлама жасап, күнделікті жұмысыма пайдалана бастадым. Әрине, бұл әрекеттерім төр аяғынан тең басып тұр дей алмаймын, дегенмен құр алақан емеспен. Бұл жайында айтпағымызды біраз шегер тұрып, әуелі Хельмут Век сараптаған төрт ұстанымға тоқтала кетуі жөн көрдік. Неге десеңіз, мұны әріптестеріміздің көпшілігі біле бермейді. Вектің (орысшаға аударған) кітабының таралымы өте аз, екінші басылымы болған жоқ. Сонымен ол ұстанымдар қандай?

Айта кеткен жайт, Хельмут Вектің «Оценки и отметки» деген еңбегі – көп жылғы зерттеу негізінде ғылыми тұрғыда өмірге келген мазмұнға бай туынды. Жоғарыдағы ұстанымдардың тиімділігі нақтылы мысалдар арқылы түсіндірілген. Егер әріптестеріміз бұл еңбекті кәдеге асыға келсе, оны тиянақты оқып алғаны жөн.

4. Білімді бағалау формалары.Енді білімді бағалауға байланысты өзім қорытқан тұжырымдамаға тоқталайын. Мұны жан-жақты білім көтерудің өзіндік бағдарламасы десе де болады.

1.Мамандығы бойынша білім көтерудің перспективалық жоспарын жасап, білім көтерудің жүйелі дағдысын қалыптастыру. Баршаға аян, өз пәні бойынша мұғалімінің жан-жақты терең білімі болмаса шәкірттеріне білім беріп жарытпайды. Білікті білім болмайынша бағдарламаның бірден-бір талабы өз дәрежесінде орындалмайды.

2.Оқу бағдарламасының талаптарымен мұқият танысып, ой елегінен өткізіп, ұғынып алу. Мұның өзі білім көзін игерудің, дағдылар мен шеберлікті дамытудың түрлі әдіс-тәсілдерін алдын ала сұрыптап, таңдап алуға көмегін тигізеді.

3.Сабақтың типтерін, құрылымын меңгеру. Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың негізгі формасы – сабақ. Олай болса, қолдануға шешім тапқан сабақтың типтерін білмейінше сабақты дұрыс ұйымдастыра алмайсың. Сабақтың құрылымын, мақсат-міндеттерін анықтай алмайсың. Ендеше оқушының білімін бағалау туралы сөз болуы да мүмкін емес.

4.Оқытудың қазіргі заманғы сыннан өткен әдіс-тәсілдерін, жаңашыл мұғалімдердің әдістемелерін оқып, үйрену. Қандай әстің болсын, жүзеге асырудың әдіс-тәсілдері және көмекші құралдары болады. Осыларды дұрыс таңдап, тиімді пайдаланғанда ғана мақсат биігінен көріне аласың. Сабаққа да осындай талаптар қойылады. Олай болса, оқудың сүзгіден өткен әдіс-тәсілдерін, жаңашыл мұғалімдерін, жаңашыл мұғалімдердің шешімін тапқан әдістемелерін біліп қана қою жеткіліксіз, оны өз мүмкіншілігімен үйлестіріп, күнделікті жұмысына пайдалану қажет. Сонда ғана өз дегеніне жете алады.

5.Оқу-тәрбие үрдісін демократияландыру және ізгілендіру жолдарын оқып, үйрену. Кешегі әкімшілдік, әкімшілдік жүйе талқандылып, демокриатия мен ізгілікке сара жол ашылды. Бұл – тәуелсіз мемлекетіміздің бүніні мен ертеңі. Себебі тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет құрып, нығайтуға бет алдық. Оның түпкілікті жеңісін қамтамасыз ететін бүгінгі ұрпақ демократияландыру ұстанымдарын, құқық пен ізгілендіру әліппесін мектеп қабырғасына игеруі керек. Сондықтан мұғалім бұл бағыттағы білімін үнемі жетілдіріп отыруға міедетті.

6.Білімді бағалау бағытында жинақталған озық тәжірибелерді, педагогикалық ұстанымдарды, т.б. құнды ұсыныстарды үнемі бақылап, күнделікті жұмысқа пайдаланып отыру.

Жоғарыда көрсетілген өзіндік білім көтерудің алты бағыты өзара тығыз байланыста. Олар бірін-бірі толықтырып, біріне-бірі ықпал жасай отырып оқушылардың білімін бағалаудың тиімді жолдарын таңдай білуге көмектеседі.

Оқушылардың білімін бағалаудың сандық бар екені баршаға аян. Ол бес балдық жүйе. Сынып журналына қойылған бағалар – оқушы білімінің көрсеткіші. Мысалы 5 (өте жақсы), 1(жаман). Баға қоюдың пәндер цикліне байланысты (ауызша, жазбаша) белгілі бір нормасы бар. Сынып журналына қойылған бағалар түзетілмеуі керек. Осындай келеңсіз жайларға жол бермес үшін, оқушылардың білімін дұрыс бағалау мақсатында қосымша журнал-дәптер пайдаланамын. Бұл жаңалық та емес. Дегенмен, оның тиімді, оңды жақтары бар. Мысалы оқушы үй тапсырмасынан «екілік» жойылды емес пе? Ал «екілік» үлкен журналға бірден қойылса, кейін қорытынды бағаға зиянын тигізуі мүмкін.

Оқушылардың білімін бағалауда барлық пәндерге ортақ дәстүрлі жол жоқ екенін тағы да ескере кетейік. Мәселен музыка сабағында оқушылар күйтабақтан Құрманғазының күйлерін тыңдады делік. Сабақтың соңында мұғалім сен жақсы тыңдадың – «5», сен нашар тыңдадың – «3» деуге бола ма? әрине, болмайды. Егер оқушылардың бірі «мына күйлердің ішінде Құрманғазы атамыздың жүрегі соғып тұр екен» десе, ол талассыз жоғары бағаланады. Осы сияқты еңбек сабақтарында да білімді бағалаудың өзіндік ерекшелігі бар.

«Практикасыз теория жансыз» дегендей, әңгіме еткен теориялық тәжірибемізді іс жүзінде қалай пайдаланып жүргенімізді бірқатар мысалдар арқылы таразылап көрейік. Мен еңбек пәнінің мұғалімі болғандықтан әңгіме негізінен осы төңіректе болмақ.

Ү-ҮІІ сыныптарда оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, еңбек пен кәсіптік оқудың мынадай ортақ міндеттерін шешу көзделеді.:

Ү-ҮІІ сыныптарда еңбекке баулу бағдарламасының негізгі мазмұны оқушылар орындайтын практикалық жұмыстардан тұрады (олар шамамен барлық уақыттың75%-ын қамтиды), қалған уақыт теориялық материалды оқуға бөлінеді. Еңбек сабағындағы әрекет алғашқы күннен бастап жұмыс орнын, іске қажет құрал-саймандарды дайындаудан, олардың атқаратын қызметі мен қауіпсіздік ережесін пысықтаудан басталады. Сабақ соңында жұмыс орны жинастырылады. Құрал-жабдықтар тәртіпке келтіріп, тиісті орындарына қойылады. Оқушылардың білімін, дағдысы мен іскерлігін бағалау да осы тұстан басталады. Басқа пәндерде ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, оқушылардың білімін жан-жақты тексеру, жаңа сабақты игеру жеке-жеке кезең болса, еңбек сабағында бұлар ұйымдастыру және істелетін жұмысқа дайындық кезеңі болып ықшамдалады. Ендеше оқушылардың техникалық қауіпсіздік туралы, құрал-саймандардың қызметі, оларды қолдану ережелері туралы теориялық білімі сабақ сайын бағалануы керек. Одан әрі сабақтың негізгі бөлімі, практикалық жұмыс барысында теориялық білімін іс жүзінде пайдалана білу дағдылары мен іскерліктері бағаланады. Осы бағалау әуелі кіші (қосымша) журналға қойылады да, негізгі журналға қорытынды баға түседі.

Еңбек сабағына дайындық барысында игерілетін ұғымдар, сабақта атқарылатын үрдістер көп. Мәселен Ү-ҮІІ сыныптардың оқу бағдарламасында «ағаш өңдеу технологиясы, техника және құрастыру элементтері» деген тарау бар. Осыған орай әр сыныпта ағашьан бұйымдар жасауға белгілі бір мөлшерде сағат бөлінген. Ағаш материалдарын пайдалану үшін оның қасиеттерін білу керек. Олардың негізгі қасиеттері: түсі, текстурасы (қатты заттардың құрылымын сипаты), дымқылдығы. Ағаш материалының түсі ағаштың тұқымына , жасына, өскен жағдайына байланысты. Текстурасы ағаштың қашан кесілгеніне қатысты. Дымқыл материалдан бұйым жасау тиімсіз. Сондықтан оны кептіру керек. Кептірудің де жолдары әр түрлі. Ағаш материалдарының қасиеттерін: оларды кептіру, пайдалануға таңдау жолдарын оқушылар Ү-ҮІІ сыныптарда біледі. Ендігі жерде олар білгендерін іс жүзінде пайдалана алғандары жөн. Оның құндылығы да сонда. Олай болса, оқушылардың бұл бағыттағы білімі, дағдысы да сонда. Олай болса, оқушылардың бұл бағыттағы білімі, дағдысы мен іскерлігі есепке алынып бағалануы крек. Мен осы жайларды анықтап, оқушыларға тиісті бағаларын қою мақсатында мынадай тірек сұрақтарын пайдаланамын.

1.Ағаш материалдарының қандай қасиеттері бар?

2.Ағаш материалдарының түсі біркелкі ме?

3.Дымқыл материалдан бұйым жасау неге тиімсіз?

4.Дымқыл материалды қалай кептіруге болады?

5.Кептірудің қандай жолдары бар ?

6.Табиғи жолмен кептіруде материалдың екі жақ ұшын неге бояп қояды?

7.Материалды қанша уақыт кептіру керек?

8.Материалды кептіруге жинаудың түрлерін көрсем (көлемі кішірейтілген, 15-20 см, материалдар).

9.Материалды табиға кептіруден гөрі арнайы кептірудің артықшылығы неде, т.б.

Әдеттегідей баға әуелі кіші журналға (қосымша) қойылады. Кез келген ағаш бұйымдарды жасау материал таңдаудан басталады. Материалдар өзінің қасиетіне байланысты жасалатын бұйымның талабына сай болу керек. Оқушылар Ү-ҮІІ сыныптарда ағаш материалдарының кейбір қасиеттерімен (түсі, текстурасы, дымқылдығы) танысса, ол ҮІІ сыныпта материалдың сыртқы күшке төзімділігі арқылы анықталатын қасиеттерімен танысады. Бұл механикалық қасиеттер. Оған материалдың қаттылығын шеге қаққанда, кескенде, т.б. жағдайларда байқауға болады. Мысалы: жөке, терек материалдарына шеге жеңіл кірсе, емен мен қайың материалдарына керісінше кіргізу қиындау болады. Сондықтан қатты, жұмсақ тұқымдарын білген жөн. Қатты тұқымдастар: емен, қайың т.б. Жұмсақ тұқымдастар: қарағай, шырша т.б. материалдар қасиеттеріне қарай қатысты станокта, жұмсағы қолмен өнделеді. Ағаш бұйымдар өз қызметеріне қарай материалдың қасиеттеріне байланысты жасалады. Материалдың қаттылығын анықтау үшін анрайы құралдар қолданылады. «Материалдың техникалық қасиеттері» деген тақырыптың негізгі ұғымдары осындай.

Аталған тақырыпты оқытуды проблемалық жолмен ұйымдастырудың дидактикалық тәсілдері арқылы зертханалық-практикалық жұмыстарды игерткеннен кейін тағы да тірек сұрақтарға жүгінеміз.