1. Патологиялық физиология туралы түсінік, оның маңызы. Патофизиология
Гендік (немесе нүктелік) мутациялар
жүктеу/скачать 111.86 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Динамикалык мутациялар
| Гендік (немесе нүктелік) мутациялар ген кұрылымындағы өзгерістермен аныкталады. Мутациянын транскрипцияланатын аландары ақаулы нәруыздардың ыдырауына әкеледі, ал транскрипцияланбаған мутациянын алаңы нәруыз түзілу жылдамдығының төмендеуіне әкеледі. ДНК-нын репарация (бүлінген аймактын калпына келуi) және репликация (екі еселенуі) кателiгi нәтижесінде гендiк мутация пайда болуы мүмкін. Мутантты геннiн белгiлердiн калыптасуына әсер етуi доминантты мутацияны айырады-мутантты ген өзiн гомозиготалы және гетерозиготалы жағдайда көрсете алады және рецессивті мутация ген өзiн тек кана гомозиготалы жағдайда көрсете алады. мутантты Соның нәтижесінде өлім және өлімге әкелмейтін мутациялар ажыратылады. Өлімге апаратын мутация гамета, зигота, эмбрион, ұрық және туғаннан кейінгі кезеңде байқалады. Патологиялық мутацияның онтогенездегі (фенотиптік әсер) іс-әрекетінің нәтижесi ен алдымен имплантацияға дейінгі ұрық дамуынын ерте сатысындағы өлім дамуы мүмкін. Бұл өлімге апару тетiгi аныкталмаған, бірак онын адамда бар екеніне күмән жок. Ол дұрыс жыныстык катынаста өмір сүретін фертильді әйелдерде сүретін өмір аяқталмаған ұрықтану (имплантация) түрінде көрiнедi. Жас әйелдерде ұрыктану орта есеппен контрацепциясыз тұракты жыныстык катынастан кейiн үш айдан сон басталады. Аяқталмаған ұрықтану нәтижесінде генетикалық себептермен щамамен зиготалардың жартысы сөзсiз өліммен аякталады (гендiк, хромосомалык жəне геномдык мутациялар).
Динамикалык мутациялар (немесе экспансия мутациясы) 1990 жылдардын басында адамдарда байкалды. Мутациянын бұл түрi жануарларда кездеспейді, реттеушi немесе кодтаушы ген бөлiгiнде орналаскан триплеттi кайталамалар санынын есуiмен байланысты. Тұкым куалау патологиясының дамуына өте жиi кездесетiн кайталамалар цитозин-гуанин-гуанин және цитозин-аденин гуанин болып табылады. Берілген кайталамалар санының осуi (5-40 калыпты жағдайда 90-200 дейiн) ауыр неврологиялык аурулардың дамуына (миотониялык дистрофия, сынғыш Х-хромосома синдромы және т.б.) Мутагендік факторлар. Иондаушы сәулелену мен сыртқы ортаның химиялық ластануының мутациялардың пайда болуындағы маңызы Мутацияны тудыратын ықпалдарды-мутагендер деп атайды. 28.Тұқым куалайтын патологияны жiктеу. Тұқым қуатын аурулардыц жіктелулері. Пайда болуындағы тектік ерекшеліктері мен қоршаған орта ықпалдарының арақатынастарына байланысты тұқым қуалайтын ауруларды үш үлкен топқа боледі: • нагыз түкым қуатын аурулар. Олардың пайда болуыңда түқым қуалаушылыктың маңызы оте зор, былайша айтқанда бұл аурулардың негізгі себепкер ықпалы болып өзгерген генетикалық ақпарат есептеледі. Ал, сыртқы орта ықпалдары бұл аурулардың пайда болуына эсер етпейді. Бұндай ауруларға бір геннің ауытқуларынан дамитын аурулар (фенилкетонурия, гемофилия, ахондроплазия т. б.) және хромосомалық аурулар жатады. • екінші топка гендік акпараттын өзгеруінен дамитын тұқым қуалайтын аурулар жатады. Бірак олардың клиникалық коріністері байкалуы үшін арнайы ортаның әсер етуі кажет. Мәселен, гетерозиготтық организмдерде орақ тәрізді анемия көрінуі үшін дем алатын ауада оттегінің азаюы, тұқым қуатын гемолиздік анемия көршуі үшін дәрі дәрмектердің немесе басқа химиялык затгардың әсерлері болуы қажет. • үшінші топқа көпфакторлық аурулар жатады. Оларға мысал ретінде, әсіресе ересек және ұлғайған адамдардың арасында кең тараған гипертензиялық ауру, жүректің ишемиялық ауруы, асқазан мен ұлтабардың ойық жарасы, қатерлі ісік, туберкулез, пиелонефрит, қантты диабет т.с.с. ауруларды келтіруге болады. Бұлардың пайда болуында қоршаған ортаның қолайсыз ықпалдары негізгі себепкер ықпалдарға жатады. Олар тұқым қуалаушылыққа бейімділігі бар аурулар делінеді. Бұл аурулар тұқым қуалайтын ауруларға қарағанда өте жиі кездеседі. Олардың көріністері адамның жасына, жынысына, тамақтануына т. б. жағдайларга тығыз байланысты. Қазіргі медициналық тектанудың жетістіктері көптеген мультифакторлық аурулардың пайда болуындағы өзгерген гендердің орналаскан жерлерін табуға мүмкіншілік беріп отыр. Мәселен, асқазанның ойық жара ауруына әкелетін геннің АВО қан тобының жүйесімен байланыстылығы анықталды. Псориаз, гепатит, қантты диабет, тромбангаит т.с.с. аурулардың гені тіндік үйлесімділікті аныктайтын HLA — жүйесі антигендерімен байланысты. Сонымен бірге, тұқым қуалайтын аурулар гендік және хромосомалық аурулар болып бөлінеді. Гендік аурулар гендердің өзгерістерінен (мутациясынан) дамиды. Өзгерген гендердің санына қарай моногендік (бір гендік) және полигендік (көп гендік) аурулар болып ажыратылады. Моногендік аурулар бір геннің өзгеруінен дамиды және олар нағыз тұқым қуатьга ауруларға жатады. Полигендік аурулар түқым қуалауға бейімділігі бар ауруларға жатады және көптеген ықпалдардың әсерлерінен дамиды. Хромосомалық аурулар хромосомалардың сандық және сапалык өзгерістерінен дамиды. Гендердің өзгерістері ұрпақтан ұрпаққа ауысатын болса, хромосомалардың өзгерістері ауыспайды. Өйткені бұндай адамдар көбіне ұрпақ өрбіте алмайды 29.Тұқым куалайтын патологиянын патогенезі. Түқым қуатын аурулар мына жағдайларда пайда болуы мүмкін: • қалыпты тұқым қуатын ақпараттың болмауынан; • тұқым қуатын ақпаратгың дерттік өзгерістерге ұшырауынан; • тектік құралдардың реттелулерінің бұзылыстарынан; • бүлінген геномның дұрыс қалпына келмеуінен. ДНК молекуласында мутагендердің әсерлерінен бір немесе бірнеше азоттық негіздер жоғалуы немесе олардың орны ауытқулары ықтимал. Сондыктан ДНК-дағы триплит жүйесінде гендік ақпарат және түзілген нәруыздың аминкышкылдық құрамы өзгереді. Осыдан қалыпты тұқым қуатын бағдарлама мүлде болмауы немесе дерттік өзгеріске ұшыраған болуы мүмкін. Гендік құралдардың белсенділігі оперонмен реттелінеді.Оперон оператор-геннен, реттеуші-геннен және бір немесе бірнеше құрылымдық гендерден тұрады. Реттеуші-ген оператор-генді реттейтін зат шығарады. Оператор-ген қүрылымдық геннің белсенділігін артырып немесе кемітіп тұрады. Сондықтан құрылымдық гендердің белсенділігі бұзылуы реттеуші гендердің мутациясынан болуы мүмкін. Тіршілікте ДНК-молекуласы мутагендік әсерлерден мезгіл-мезгіл өзгеріп тұруы ықтимал. Бірақ, бүлінген молекулалардың қалыпты жағдайға қайта оралуына әкелетін бірқатар ферменттердің жүйесі бар. Бұл ферменттерге мыналар жатады: • Фотореактивті фермент ультракүлтін сәулелердің өсерінен болтан ДНК-ньщ бүлінуін қалпына келтіреді. • Күңгірт реактивті жүйе: — эндонуклеаза ДНК-молекуласының бүлінген жерін танып, оны үзіп алады; — ДНК-полимераза ДНК-молекуласының үзіліп алынған бөлшек орнын жаңа бөлшектермен толтырады; — полинуклеотидяигазалар фосфодиэфир байланыстарьш құрастыру арқылы ДНК жіптерінің жаңа түзілген бөлшектерін қалпына келтіреді. Бұл ферменттердің түзілуін қадағалайтын гендердің бүлінуі тектік қүрылымдардьщ көп жерлерінде түрақсыздыққа өкеледі және жасушаларда ДНК-жіпшіктерінің бұзылыстарын өздігінен қалпына келтіру мүмкіншілігін жоғалтады. Адамда бүлінген ДНК-ны қалпына келтіретін жүйелердің гендік бұзылыстарының бірнеше түрлері белгілі. Мөселен, пигментгі ксеродермия. Организмде эндонуклеазаның жоқтығынан (немесе жетіспеуінен) ультракүлгін сөулесіне сезімталдық күшейеді. Өзгерген гендердің қалпына келуінің бұзылуы ихтиозда, атаксияда, пойкилодермияда, Даун ауруында, жүйелі қызыл жегіде т. б. дерттер кездерінде анықталған. 30.Тұқым қуалайтын ауруларды зерттеу әдістері (егіздік, цитогенетикалық, генеалогиялық т.б.) жүктеу/скачать 111.86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|