«Азаматтық іс жүргізу құқығы» пәні бойынша «5В030100»- құқықтану мамандығына арналған ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені семей

1) Шешімде іс бойынша анықтауға жататын юридикциялық фактілер туралы пікір айтылуы керек;

2) Бұл пікірлер фактілер шындығымен сәйкес келуі керек;

3) Фактілердің шындығы істегі бар сотпен тексерілген және бағаланған дәлелдемелермен бекітілуі керек;

Шешімнің анықтылығы - бұл оны орындау негізінде ешқандай балама ойлар тудырмау, ал шешімнің түсініктілігі - бұл азаматтық істі жүргізу кодексі бойынша әруақта шешім жазбаша түрде түсінікті жазылуы керек және шешім талапкердің талабының аумағында шешілуі керек және барлық талаптардың сұрағы қамтылуы тиіс.Іс мәні бойынша шешкен кезде сот қысқаша (қысқартылған) шешім шығарады, ал кіріспе, дәлелдеу және қорыту бөліктерінен тұрады. Шешім заңды күшіне енгенге дейін тараптардың жасаған жазбаша өтініші бойынша немесе өз қалауы бойынша сот кіріспе, сипаттама, дәлелдеу және қорыту бөліктерінен тұратын шешім шығарады. Сондай - ақ іс бойынша шешімге қаулы қабылдаған сот іске қатысушы адамның өтініші бойынша немесе өз бастамасы бойынша мынандай жағдайларда:

1) Іске қатысуына адамдар дәлелдемелер ұсынған және түсініктемелер берген қандай да бір талап бойынша шешім шығарылмаса;

2) Егер сот құқық туралы мәселені шеше отарып, алып берілген соманың, берілуге тиісті мүліктің мөлшерін немесе жауапкер жасауға тиісті әрекеттерді көрсетпесе;

3) Егер сот шығындары туралы мәселені сот шешпесе онда қосымша шешім шығарылады. Егер судья қосымша шешім шығарудан бас тарту туралы ұйғарым шығарса, онда оған жеке шағын, наразылық берілуі мүмкін. Шешім түсініксіз болған жағдайда істі қараған сот іске қатысушы адамның өтініші бойынша шешімді оның мазмұнын өзгертпей түсіндіруге құқылы. Шешімді түсіндіруге ол әрі орындалмаған және шешім мәжбүрлі түрде орындалуы мүмкін мерзім өткенге дейін жол беріледі. Бұл туралы мәселе сот отырысында шешіледі.

1) Бұл ерекше құжат мемлекет атынан арнайы өкілеттігі бар тұлғалармен шығарылады, яғни судьялар шығарады;

2) Шешім шығару барысында судьялар тәуелсіз және тек заңға бағынады;

3) Сот шешімі заңды күшіне енген соң республика аймағындағы барлық азаматтар мен мемлекеттің орындауына міндетті.Шешім іс қаралғаннан кейін дереу шығарылады. Айрықша күрделі істер бойынша дәлелді шешім жасау 5 күннен аспайтын мерзімге кейін қалдырылуы мүмкін, бірақ қысқаша шешімді сот істі қарау аяқталған отырыстың өзінде жариялауға тиіс. Жарияланған іске судья қол қойып, ол іске қоса тіркелуі тиіс.

Істі қараған сот іске қатысушы адамның арызы бойынша тараптардың мүліктік жағдайын немесе басқа да мән - жайларды негізге ала отырып, шешімнің орындалу мерзімін кейінге қалдыруға немесе оның мерзімін ұзартуға, сондай - ақ оны орындаудың әдісі мен тәртібін өзгертуге құқылы.

5. Адамдық, облыстық және оларға теңестірілген соттардың бір сатыда қаралған істер бойынша шығарған шешімдері, егер оларға шағым немесе наразылық келтірілмесе, оларға апелляциялық шағымдану, наразылық келтіру мерзімі өткен соң заңды күшіне енеді. ҚР Жоғарғы Сотының бір сатыда қаралған істер бойынша шығарған шешімдері олар жарияланған күннен бастап заңды күшіне енеді. Апелляциялық тәртіппен шағым немесе наразылық берілген жағдайда, егер шешімнің күші жойылмаған болса, апелляциялық сатыдағы сот қаулы шығарған күні заңды күшіне енеді. Шешім заңды күшіне енгенде тараптар мен іске қатысушы басқа да адамдар, сондай - ақ олардың құқық мирасқорлары сотта бұрын негіздер бойынша бұрынғы талап қою талаптарымен қайтадан арыздана алмайды; сондай - ақ сот анықтаған фактілер мен құқықтық қатынастарды басқа процесте даулай алмайды. Шешім дереу орындалатын жағдайдан басқа, ол заңды күшіне енгеннен кейін, заңмен белгіленген тәртіп бойынша орындалады. Ал мынандай :

- алимент алып беру туралы;

- қызметкерге жалақы, бірақ 3 айдан аспайтын уақытқа алып беру туралы;

- жұмысқа қайта орналастыру туралы;

- мергітуден немесе денсаулықты өзгедей зақымдаудан, асыраушысынан айырылуынан келген зиянды, бірақ 3 айдан аспайтын уақытқа өтеу туралы шешімдер дереу орындалуға тиіс. Ал сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін атқару парағы жазылады, ол өндіріп алушыға беріледіне оның жазбаша өтініші бойынша оны аумағы бойынша атқарушылық іс жүргізудің тиісті органына орындау үшін жібереді. Атқару парағын бірінші сатыдағы сот шешімі заңды күшіне неген немесе іс жоғары тұрған соттан қайтқан күннен бастап 3 тәулік ішінде жазады немесе оларды:

- атқару құжатын бюерген соттың атауы;

- істің нөмірі және шешім шығарылған күн;

- шешімнің қорыту бөлігін сөзбе-сөз жазу;

- шешімнің күшіне енген уақыты;

- атқару құжаты берілген күн;

- өндіріп алушы мен борышкердің атауы, олардың мекен-жайы мен реквизиттері көрсетілуі тиіс. Сотың әрбір шешімі бойынша 1 атқару парағы беріледі. Сот атқару парағына сот актісінің көшірмесін не соттың мөрімен куәландырылған оның үзінді көшірмесін қоса тіркейді. Іске қатысушы, сот отырысына тараптар мен басқа да адамдарға түпкілікті нысандағы шешім шығарылған күннен бастап 5 күннен кешіктірілмей шешімнің көшірмелері жіберіледі немесе беріледі.

5. Іс мәні бойынша шешілмейтін бірінші сатыдағы сот актісі ұйғарым болып табылады. Соттың ұйғарымынан соттың өкімдік әрекеттері байқалады. Ұйғарымды топтау оның азаматтық іс бойынша шешілуі тиіс негізгі сұрағына қатынастылығына байланысты. Күрделі емес мәселелерді шешкен кезде сот отырыс залынан шықпай - ақ ұйғарым шығара алады. Мұндай ұйғарым сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Ұйғарым шығарылған соң дереу жарияланады.Ұйғарымда:

- ұйғарымның шығару уақыты мен орны;

- ұйғарым шығарған соттың атауы, сот отырысындағы судьяның және хатшының тегі, аты - жөні;

- істің атауы;

- іске қатысушы адамның, өкілдердің, куәгердің, сарапшы, маманның, аударушының келгені туралы мәліметтер, оларға іс жүргізу құқықтары мен міндеттерінің түсіндірілгені туралы мәліметтер;

- төрағалық етушінің өкімдері және сот отырысы залында соттың шығарған ұйғарымы;

- іске қатысушы адамның және өкілдердің арыздары, өтініштері мен түсініктемелері;

- куәнің айғақтары, сарапшының өз қорытындыларын ауызша түсіндірулері, мамандардың түсіндірмелері;

- сот отырысы залында болған сұрақтар мен жауаптардың мазмұны;

- сот жарыссөздерінің мазмұны;

- шешім мен ұйғарымның мазмұны жария етілгені және түсіндірілгені, оларға шағым беру тәртібі мен мерзімі түсіндірілгені туралы мәліметтер;

- хаттаманың жасалған күні көрсетілуге тиіс. Хаттама сот отырысы аяқталған соң 3 күннен кешіктірілмей, ал жеке іс жүргізу әрекеті туралы хаттама ол жасалғаннан кейінгі келесі күннен кешіктірмей дайындалып; оған қол қойылуға тиіс. Күрделі істер бойынша сот отырысының хаттамасын дайындау және оған қол қою бұдан да ұзақ мерзімде, бірақ сот отырысы аяқталғаннан кейін 10 күннен кешіктірілмей жүзеге асырылуы мүмкін. Хаттамаға төрағалық етуші және хатшы қол қояды. Барлық өзгерістер, түзетулер, толықтырулар хаттамада айтылуға және оларды қол қоюымен куәландыруға тиіс. Іске қатысушы адамдар мен өкілдер хаттамамен танысуға және оған қол қойылған кезден бастап 5 күн ішінде хаттамада жіберілген қателіктер мен кемістіктерді көрсете отырып, оған жазбаша түрде ескертпелер беруге құқылы. Ал хаттамаға жасалған ескертпелер олардың берілген күнінен бастап 5 күн ішінде қаралуға тиіс.

• 
  сырттай шешім шығарған соттың атауы;
  
• 
  арыз берген тараптың атауы;
  
• 
  жауапкердің сот отырысына дәлелді себептермен келмей қалуын куәландыратын мән - жайлар туралы мәліметтер және бұл мән – жайларды растайтын дәлелдемелер, сондай - ақ шешімнің мазмұнына әсер етуі мүмкін дәлелдемелер;
  
• 
  арыз беруші тараптың өтініші;
  
• 
  арызға қоса тікелетін материалдардың тізбесі болуға тиіс.
  

1. 
   Сотта қарау және сотта қарауың бөліктері.Істі мәні бойынша қарау
   
2. 
   Сот жарыссөздері.Істі қарауды кейінге қалдыру
   
3. 
   Бірінші сатыдағы сот актілерінің түсінігі және олардың түрлері
   
4. 
   Сот шешімінің маңызы және мәні.Шешімнің құрылымы, түрлері және мазмұны
   
5. 
   Сотшешіміне қойылатын талаптар. Сот шешіміндегі кемшіліктерді оны шығарған соттың жоюы
   
6. 
   Сырттай іс жүргізудің түсінігі және негіздері. Сырттай шешімге шағымдану
   
7. 
   Сырттай шешімнің күшін жою туралы арыздың мазмұны. Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды қарау тәртібі
   

1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.

2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.

3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.

4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.

5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО “Фирма ГАРДАРИКА”, 1996.

1. Ерекше талап қоюмен іс жүргізу: арыз беру немесе оны қарау тәртібі.

2. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органдардың қаулыларына дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу.

3. Мемлекеттік органның шешімдері мен әрекеттеріне дау айту туралы іс бойынша іс жүргізу.

4. Нормативтік құқық актілердің заңдылығына орай даулар туралы іс бойынша іс жүргізу.

5. Прокурордың органдар мен лауазымды адамдардың актілері мен іс әрекеттерін заңсыз деп тану туралы жүгінуі.

1. Азаматтың және заңды тұлғаның құқықтары, бостандықтары және зағмен қорғалатын мүдделері бұзылған;

2. Азаматтардың өз құқықтары мен бостандықтарын, сондай – ақ заңды тұлғаның құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін жүзеге асыруына кедергі жасалған;

3. Азаматқа немесе заңды тұлғаға міндет заңсыз жүктелген немесе олар заңсыз жауапқа тартылған алқалық және жеке дара шешімдер мен әрекеттер жатады.

Сондай – ақ мемлекеттік органның, қоғамдық бірлестіктер мен лауазымды адамның мынандай шешімдері мен әрекеттерге:

- тексерілуі ҚР Қылмыстық Кеңесінің айрықша құзірітіне жатқызылған нормативтік құқықтік актілерге;