«Азаматтық іс жүргізу құқығы» пәні бойынша «5В030100»- құқықтану мамандығына арналған ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені семей

1) заңдық маңызы бар фактілерді анықтау;

2) азаматты хабар – ошасыз кетті деп тану туралы және азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы;

3) азаматты әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану туралы;

4) азаматты психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы;

5) заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің банкроттығы туралы;

6) жылжымалы затты иесіз деп тану және жылжымайтын мүлікке комуналдық меншік құқығын тану туралы;

7) азаматтық хал актілері жазбаларының дұрыс еместігін анықтау туралы;

8) нотариаттық әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға шағымдар бойынша;

9) бағалы қағаздар көрсетуші адамның жоғалған бағалы қағаздар және ордерлік бағалы қағаздар бойынша құқықтарын қалпына келтіру туралы;

10) бала асырап алу туралы істер жатады;

Егер істі ерекше іс жүргізу тәртібімен қарау кезінде соттың қарауына жататын құқық туралы дау туындаса, сот істі талап қою тәртібімен қарау туралы ұйғарым шығарады. Іс талап қою тәртібімен оның қозғалу орны бойынша қаралады. Арыз беруші мен басқа да мүдделі адамдарға сот белгілеген мерзімде орындау қажет екендігі түсіндіріледі. Егер де мүдделі адамның қарсылықтары болған жағдайда сот істі аумақтық сотта қарау ережелері бойынша басқа соттың қарауына беруі мүмкін. Сот ұйғарымы белгіленген мерзімде орындалмаған жағдайда арыз қаралмай қалдырылады, ал мүдделі адамға олардың жалпы негіздерде талап қою құқығы түсіндіріледі.

- адамдардың туыстық қатынастарын;

- адамның біреудің асырауында болуы;

- тууды, асырап алуды, некелесуді, ажырасуды және қайтыс болуды тіркеу;

- мүлікті меншік, шаруашылық жүргізу және оралымды басқару құқықтарымен иелену, пайдалану және оған билік ету;

- жазатайым жағдай;

- азаматтық хал актілерін жазу органдары қайтыс болу оқиғасын тіркеуден бас тартқан жағдайда адамның белгілі бір уақытта белгілі бір мән – жайларда қайтыс болуы;

- мұрагерлік қабылдау және мұрагерліктің ашылу орны туралы істерді сот қарайды.

Сот арыз берушінің осы фактілерді куәландыратын тиісті құжаттарды өзге тәртіппен алуы мүмкін болмаған жағдайда, не жоғалған құжаттарды қалпына келтіруі мүмкін емес болған кезде ғана заңдық маңызы бар фактілерді анықтайды. Заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы арыз берушінің тұрғылықты жеріндегі сотқа беріледі. Ал сот шешімі фактіні растайтын құжат болып табылады, ал мемлекеттік органдар тіркеуге тиісті фактіге қатысты алғанда оны тіркеу немесе ресімдеу үшін негіз болып табылады. Келесі ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын іске – азаматты хабар – ошасыз кеткен азаматтың соңғы мәлім болған тұрғылықты жеріндегі сотқа беріледі. Арыз беруші – отбасы мүшелері, прокурор, қоғамдық бірлестіктер, қамқоршы мен қорғаушы орган және басқа да мүдделі адамдар болуы мүмкін. Судья арыз қабылдағаннан кейін іс қозғалғаны туралы арыз берушінің есебінен жергілікті газетте жарияланым беру туралы ұйғарым шығарады. Жарияланымда мыналар болуға тиіс:

- азаматты хабар – ошарсыз кетті деп немесе қайтыс болған деп жариялау туралы арыз келіп түскен соттың атауы.

- арыз берушінің атауы және оның тұрғылықты жері.

- жоқ адамның тегі, аты, әкесінің аты, туған жері мен соңғы жұмыс орны.

Баланы асырап алу туралы өтініште:

• 
  баланы асырап алушылардың аты – жөні, олардың тұрғылықты жері;
  
• 
  асырап алынатын баланың фамилиясы, аты, туған күні, айы, жылы, оның тұрғылықты жері, асырап алынатын баланың ата – аналары, аға – інілері мен апа – қарындасының бар – жоғы туралы мәліметтер;
  
• 
  бала асырап алушының баланы асырап алу жөніндегі негіздейтін мән – жайлар және осы мән – жайларды растайтын дәлелдемелер;
  
• 
  баланы асырап алушылар баланың туу туралы ант жазбасына тиісті өзгерістер енгізгісі келген жағдайда бала асырап алушыларды ата – аналар ретінде жазу туралы өтініш көрсетілуге тиіс.Бала асырап алу туралы істерді сот баланы асырап алушылардың өздерінің, қамқоршы және қорғаншы орган өкілдерінің, сондай – ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен қарайды, әрі сот жабық отырыста қаралады. Судья бұл іс бойынша шешім шығарады.Келесі іс – нотариаттық іс - әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға жасалатын шағымдар жатады.
  

1. 
   Ерекше талап қоюмен іс жүргізудің түсінігі және мәні
   
2. 
   Ерекше талап қоюмен жүргізілетін істерді қарау және шешу кезінде сот ісін жүргізудің жалпы ережелерін қолдануы
   
3. 
   Нормативтік құқықтық актілердің заңдылығына орай дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу
   
4. 
   Органдар мен лауазымды тұлғалардың актілері мен әрекеттерін заңсыз деп тану туралы прокурордың жүгінуі
   
5. 
   Ерекше іс жүргізудің түсінігі және мәні
   
6. 
   Ерекше жүргізілетін істерді қараудың тәртібі
   
7. 
   Заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы істер бойынша іс жүргізу
   
8. 
   Заңды тұлғалардың және жеке кәсіпкердің банкроттығы туралы істер бойынша іс жүргізу
   

1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.

2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.

3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.

4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.

5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО “Фирма ГАРДАРИКА”, 1996.

6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
8 Тақырып . Бұйрық арқылы іс жүргізу және сот бұйрығы.

1. 
   Бұйрық арқылы іс жүргізу түсінігі, сот бұйрығын шығару талаптары
   
2. 
   Сот бұйрығын шығару туралы арыз (нысаны мен мазмұны, қабылдау мен бас тарту, кемшілігін жою)
   
3. 
   Сот бұйрығы, сот бұйрығының мазмұны
   
4. 
   Сот бұйрығының күшін жою
   
5. 
   Өндіріп алушыға сот бұйрығын беру және оны орындау
   

- егер азаматтардан және заңды тұлғалардан салықтар мен басқа да міндетті төлемдер бойынша бересіні өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;

- егер қызметкерге аударылған, бірақ төленбеген жалақы мен өзге де төлемдерді өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;
- егер жауапкерді немесе борышкерді іздестіру жөніндегі шығындарды өндіріп алу туралы талаптарды ішкі істер органдары немесе қаржы полициясы мәлімдеген болса;
- егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес лизинг нысанасын даусыз талап ету туралы талап мәлiмделген болса;

- егер кепіл беруші-борышкерге кепілге салынған затынан өндіріп алу туралы ломбардтың талабы мәлімдеген болса, шығарылады.

- өндіріп алушының аты, оның тұрғылықты жері немесе тұрған жері, заңды тұлғаның реквизиттері;

Судья сотқа арыз түскен күннен бастап үш күн мерзім ішінде өтінішті қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады. Арыз берушінің талап қою бойынша іс жүргізу тәртібімен осы талап бойынша талап арызды қою мүмкіндігіне өтінішті қабылдаудан бас тарту кедергі келтірмейді.

Судья сот бұйрығын шығару туралы арызды қабылдауға және, егер арыз осы Кодекстің 141-бабының талаптарына сай келмесе немесе мемлекеттік баж төленбесе, өз ұйғарымымен өндіріп алушыға, кемшіліктерді жою немесе мемлекеттік бажды төлеу үшін үш күннен аспайтын мерзім белгілеуге құқылы. Егер өндіріп алушы судьяның нұсқауларына сәйкес ол белгілеген мерзімде кемшіліктерді жойса, мемлекеттік бажды төлесе, арыз оны сотқа алғаш тапсырған күні берілген деп есептеледі. Олай болмаған жағдайда судья осы Кодекстің 143-бабының екінші бөлігіне сәйкес арызды қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады.

3.Сотбұйрығында:
- жүргізілетін істің нөмірі және бұйрықтың шығарылған күні;
- соттың атауы, бұйрық шығарған судьяның тегі және аты-жөні;

- өндiрiп алушының тегi, аты және әкесiнiң аты (eгep ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлген болса), оның тұрғылықты жерi немесе тұрған жерi, оның тұрғылықты жерi бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер мен салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi немесе, егер өндiрiп алушы заңды тұлға болып табылса, оның атауы, нақты тұрған жерi не бiрыңғай Мемлекеттiк тiркелiмнен мәлiметтер, банк реквизиттерi мен салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi;

1.Бұйрық арқылы іс жүргізудің түсінігі.

2.Сот бұйрығы шығарылатын талаптар.

3.Сот бұйрығын шығару туралы арыз.

4.Сот бұйрығы, сот бұйрығының мазмұны.

5.Өндіріп алушыға сот бұйрығын беру және оны орындау.

1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.

2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.

3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.

4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.

5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО “Фирма ГАРДАРИКА”, 1996.

6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
9 Тақырып. Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу.

1.Заңды күшіне енбеген сот актілеріне апелляциялық шағым беру, наразылық келтіру тәртібі мен мерзімі.

2. Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша істерді қарау.

1. Осы тарауда көзделген ережелерге сәйкес заңды күшіне енбеген, ҚР Жоғарғы Сотының шешімдерінен басқа, бірінші сатыдағы сот шешімдеріне апелляциялық тәртіппен шағым мен наразылық жасалуы мүмкін. Апелляциялық сатыдағы сот (ағыл. Court appellate jurisdiction)- заңды күшіне енбеген, ҚР Жоғарғы Сотының шешімдерінен басқа, бірінші сатыдағы сот шешімдеріне апелляциялық шағым мен наразылықты қарайтын екінші сатыдағы (жоғары тұрған) сот апелляциялық сатыдағы сотта істер бірінші сатыдағы сотта істер қарау ережесі бойынша АІЖК – нің ерекшеліктерімен қаралады. Апелляция – бір қатар мемлекеттерде (қылмыстық және азаматтық істер бойынша) сот қаулысына шағымданудың бір нысаны, тараптардың шағымдары бойынша және шағымда көзделген талап шегінде істі мәні бойынша қарайтын екінші сатыдағы сот. Бұл ұғымның екі мағынасы бар: істі қараған төменгі сот қаулысын қайта қарату мақсатында жоғары тұрған (апелляциялық) сотқа жүгіну; жоғары тұрған сотқа шағым, онда қате немесе әділетсіз төменгі тұрған сот қаулысын өзгерту немесе күшін жою тұрады дәлелді өтініш. Сот шешіміне жазбаша нысанда апелляциялық шағым мен наразылық берілуі мүмкін. Сот шешіміне апелляциялық шағым жасау құқығы іске қатысушы тараптар мен басқа да тұлғаларға тиесілі. Сот шешіміне апелляциялық наразылық келтіру құқығы істі қарауға қатысушы прокурорға тиесілі. Жалпы ереже бойынша ҚР –ның Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары, облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары өздерінің құзіреті шегінде істі қарауға қатысуына қарамастан сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы.

ҚР АІЖҚ 332- бап 4- бөлігіне сәйкес іске қатысуға тартылмаған, бірақ сот құқықтары мен міндеттері жөнінде шешім қабылдаған тұлғалар да (мысалы, үшінші тұлғалар) апелляциялық шағым беруге құқылы. Апелляциялық шағымдар, наразылықтар шешім, қаулы шығарған сот арқылы іске қатысушы тұлғалардың санына қарай көшірмелермен қоса беріледі. Егер судья қажет етсе апелляциялық шағымға немесе наразылықты берген тұлғаны апелляциялық шағымға немесе наразылыққа қоса тіркелген жазбаша айғақтардың іске қатысушы тұлғалардың санына қарай көшірмелерін беруге міндеттей алады. ҚР АІЖК 334- бап 3 бөлігіне сәйкес апелляциялық шағым немесе наразылық, ҚР – ның Жоғарғы Сотының шешімдеріне басқа, бірінші сатыдағы сот түпкілікті түрде шешім шығарғаннан кейін 15 (он бес) күн ішінде берілуі мүмкін. Себебі осы мерзім өткеннен кейін бірінші сатыдағы сот шешімі заңды күшіне енеді. Ал ҚР –ның Жоғарғы Сотының істі бірінші сатыдағы сот ретінде қараған кезде шығарған қаулылары апелляциялық тәртіппен шағымдануға, наразылық келтіруге жатпайды және олар жария етілген күннен бастап күшіне енеді.

- аудандық және оларға теңестірілген соттар шығарған шешімдерге облыстық және оған теңестірілген соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы;

- облыстық және оларға теңестірілген бірінші сатыдағы соттар шығарған шешімдерге – ҚР Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасы.

Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша апелляциялық сатыдағы сот:

- істе бар және қосымша табыс етілген материалдар бойынша істің нақты мән – жайы анықталуының;

- материалдық құқық нормаларының қолданылуы мен түсіндірілуінің дұрыстығын;

- істі қарау мен шешу кезінде азаматтық іс жүргізу заңы нормаларының сақталуын тексереді. Апелляциялық сатыдағы сот құрамы кем дегенде 3 судьядан тұрады, бірінші сатыда қабалданған ҚР АІЖК –тің 237- бабындв аталған істер бойынша шешімдерден басқа, шешімнің орындалуын тоқтата тұрады.(ҚР АЖІК 343- бап) Істі апелляциялық тәртіппен қарау кезінде сот бірінші сатыдағы сот шешімінің заңдылығы мен негізділігін толық көлемінде тексеріледі. (ҚР АІЖК 345-бап 1) Апелляциялық сатыдағы сот мәлімделген талап қою шегінде жаңа фактілерді анықтап, тараптың дәлелді себептер бойынша бірінші сатыдағы сотқа беруге нақты мүмкіндігі болмаған жаңа дәлелдемелерді зерттей алады.(ҚР АІЖК 335-6  345-6 2-6). Апелляциялық сатыдағы сот шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз қалдыру (ҚР АІЖК 336-6), қайтару (ҚР АЖІК 337-6) мүмкін. Апелляциялық шағым берген тұлға апелляциялық сатыдағы сот қаулы шығарғанға дейін одан бас тартуға, ол наразылық келтірген прокурор немесе жоғары тұрған прокурор наразылықты кері қайтарып алуға құқылы. Одан кейін шешгімге басқа адамдар шағым жасамаса немесе жоғары тұрған прокурор наразылық келтірмесе, сот шағымнан бас тартуды және наразылықты қайтарып алуды қабылдау туралы апеляциялық іс жүргізуді қысқартатын қаулы шығарады. Іс апелляциялық сатыда ол бірінші сатыдағы соттан келіп түскен күннен бастап 1 айлық мерзімнен кешіктірілмей таралуға тиіс. Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу ҚР АІЖК- тің 41 тарауында көзделген ережелер бойынша жүзеге асырылады. Апелляциялық сатыдағы соттың отырысына іс бойынша қорытынды беретін прокурор міндетті түрде қатысады.

Апелляциялық сатыдағы сотта істі талқылау бөлімдері: сот отырысын ашу. Төрағалық етуші сот отырысын ашып, қандай іс, кімнің шағымы немесе наразылығы бойынша және қай соттың шешімі қаралып отырғанын, сондай - ақ апелляциялық сатыдағы соттың құрамын және егер істің қаралуына қатысып отырса, прокурорды, сарапшыларды, сарапшыларды, мамандарды, аудармашылады хабарлайды.