Білім алушыларды тәрбиелеуде қҰндылықҚа бағытталған тәсілді жүзеге асыру бағдарламасы

519 
 оқытудың адамгершілік негіздері, білімнің, еңбектің жетекші рөлі және 
адам мен қоғам өміріндегі шығармашылықтың маңыздылығы туралы алғашқы 
түсініктерді қалыптастыру; 
• білім, ғылым, қазіргі заманғы өндірістің адам мен қоғам өміріндегі рөлі 
туралы элементарлық түсініктерді жүйелеу; 
• еңбек пен оқудағы жалқаулық пен немқұрайлылыққа, адамдардың 
еңбегінің нәтижелеріне немқұрайлы қарауға кері қатынасты тәрибелеу. 
Қазіргі өмірдің өзі күйзеліске қолайлы: саяси, экономикалық өмірдегі 
өзгерістер, жұмыстағы аласапыран қозғалыс, қоғамдық көлікке міну адамның 
өзінің күйзелісімен мойынсұна бастайтындығына әкеледі, ал одан кейін ол 
депрессияға айналуы мүмкін. Күйзеліс қазіргі заманғы адам өмірінің ажырамас 
бөлігіне айналды. Адамдар күйзеліспен күреседі, бірақ ең дұрысы күйзелісті 
алдын- алу шаралары дұрыс болатын еді. 
Адамның психикалық денсаулығын өз деңгейінде сақтау үшін: 
- еңбек ету керек. Еңбек - бұл ең жақсы дәрі (физикалық және 
психикалық жағынан еңбек және оларды кезекпен ауыстырып отырған жөн). 
- адам күнделікті өмірің түрлі саладағы әр түрлі жұмыстармен (хобби, 
адамдармен байланыс, спорт) өзгертіп отыру керек. 
- өмірдің мәні мен мақсатын табу (балалар, отбасы, еріктілер қозғалысы, 
басқаларға көмектесу). 
- отбасылық қатынастарды қалыпқа келтіру. 
- күнделікті режимді сақтау. 
- өз уақытында қуанышпен демалу (ұйықтауға кеш жатпау, таза ауада 
серуендеу, саяхаттау, жаңа адамдармен танысу). 
- зиянды әдеттерді (темекі шегу, алкоголь) барынша жою, есірткіден 
толық бас тарту. 
- кез-келген жағдайда позитивті жағдайды табу (не істесең де жақсылық 
болады). 
Психикалық денсаулықты қалай жақсартуға болады? 
Орташа физикалық жаттығулардың саны физикалық дайындық пен 
эмоционалдық әл-ауқатты жақсартады. Күнделікті жаттығулар психикалық 
денсаулыққа оң әсер етеді. 
Кез-келген физикалық белсенділік эндорфинді (бақыт гормондары) 
өндіруге көмектеседі. Олар мазасыздықты, стрессті азайтады, гормондардың 
түзелуін реттейді, иммундық жүйені жақсартады және нығайтады, тіпті қартаю 
процесін баяулатады. 
Оған керісінше кортизон гормоны әсер етеді (бүйрек үсті безінің 
кортексін синтездейтін стресс гормоны) және ол гармон тынышсыз көңіл-күй 
мен отырықшы өмір салтын қозғалысқа әкеледі. Яғни, кортизон адам 
денсалығындағы стресс үшін жауап береді. 
Адамдар өз жұмыстарына жиі-жиі беріліп кетеді. Кейбіреулері жұмысты 
үйге алып кетіп, істейді; ал кейбіреулері үнемі миды жұмыспен жүктеп, оған 
дем алуға мүмкіндік бермейді. Сайып келгенде, бұл адамның психикалық 
денсаулығына әсер етеді. Сондықтан адам өмірінде күнделікті жұмыстан бөлек, 

520 
демала білу маңызды орын алады. Бұл адамды стресстен және шиеленістен 
арылуға және жаңа жұмыс күніне дайын болуға көмектеседі. 
Көп жағдайда салауатты өмір салты ережелерін сақтау арқылы 
психикалық аурудың алдын алу және өмір сапасын жақсартуға болады. 
Көп нәрсе адамның өзіне, қоғамға, еңбекке және т.б. қарым-қатынасына 
байланысты болады. Соның ішінде, адамның сау психикалық жағдайын 
қолдауға, сақтауға көмектесетін нәрсе – ол еңбек. Тек еңбекті сүйіп істегенде 
ғана, ол адамға көмектеседі. 
- Ал егер адамда жұмыс бар болып, бірақ оған деген сүйіспеншілік пен 
әдет болмаса ше? Онда не істеу керек? 
Мұндай кезде адамды тәрбиелеу керек. 
Оның бойында ең бастысы еңбексүйгіштікт тәрбиелеу керек. 
«Еңбек маймылды адамға айналдырды» деген нақыл сөз көбімізге таныс, 
оны көп жағдайда адам ерініп, жұмыс істемеген жағадайда қолданады. Бірақ 
адам бір бағытта еңбектеніп, бірнәрсе жасап, бірақ одан түк шықпаса, онда 
тұрған ешнәрсе жоқ, бәрі бірден жақсы болмайды. Адам бәрі жақсы болмады 
деп, бір орында тұрып қалмай, еңбектеніп, өзінің мақсатына жету керек. Оған 
жету адамның еңбекқорлығына байланысты, ал еңбексүйгіштік адамның іс-
әрекеті, мінез-құлқына, жұмысы орындау сапасы және ынтасына байланысты.
Еңбексүйгіштікті адам мінезінің негізгі қасиеттеріне қосуға болады. Ол ер 
адамның немесе әйелдің қаншалықты тырысатынын, ниет білдіретінін және 
жұмысқа бейімділігін көрсете алады. Бұл қасиет барлық жағынан қарасаң да 
адамға табысқа және жетістікке жету үшін, жұмыс пен демалыс арасындағы 
уақытты ұтымды пайдалану үшін қажет. Соның арқасында адамның еңбек 
қызметі өнімді және тиімді сипатқа ие болады. 
Біреуіне тән, біреуіне тән болмайтын еңбексүйгіштікті адам бойында 
қалай тәрбиелеу керек? Тек қажырлы еңбексүйгіштікке ие адамдар ғана еңбек 
процесі мен оның нәтижесінен ләззат ала алады. 
Еңбексүйгіштікті тәрбиелеу үшін не істеу керек? 
Еңбексүйгіштікке адам бойында тәрбиелеудегі басты шарт – адамның 
ыждаһаты, тілегі. Ол адамда күшті болуы керек, өйткені онсыз ешкім 
жетістікке жете алмайды. Сонымен қатар мінездің ерік-жігері мен беріктігін 
тәрбиелеумен айналысу керек, ол үшін көп күш пен ерекше шыдамдылық 
қажет. 
Еңбексүйгіштікке тәрбиелеудің көптеген тәсілдері бар. Егер кез-келген 
жұмысты іске асыруға мүлдем ниет болмаса да, ол жұмысты кідіртпей қолға 
алып, тәуекел жасап, бастау керек. Осылайша, кез-келген адам жұмыс істегім 
келмеймін деген ниеттен арыла алады. Осы әрекет арқылы адам өзіңе 
көмектесіп, басыңа түскен жағдай оны билемей, адам оны өзі билей алатынын 
дәлелдей алады. Бұл адамның өзін-өзі бағалауын, өзін-өзі сыйлауын едәуір 
арттырады және өзіңе деген ризашылығын күшейтеді. 
Адам алғашқы кезде өзіңе қиын болатынына дайын болу керек. 
Қиындықтан қорқып, бәрінен бас тартып, жай еріншектікке бой алдырғысы 
келеді. Бірақ үміт үзудің де және бас тартудың да қажеті жоқ, керісінше, 

521 
мақсатқа қарай нақты қадам басу керек. Кейбір, әсіресе қиын жағдайларда, 
достар мен отбасының қолдауына жүгінген де жақсы. 
Сонымен қатар, бұл не үшін керек екенін және бірінші кезекте кімге 
пайда әкелетінін жақсы түсіну керек. Тек осылай ғана адам өзінің дамуы мен 
жетілуімен айналыса алады. Біреудің есебінен өмір сүруге дағдыланған, түк 
істемейтін жалқаулар ғана ешнәрсе жасамайды және еңбексүйгіштіктен 
жақсылық көре алмайды. Бірақ олар үшін де бір күндері өздері үшін ойланатын 
кез келеді, сол кезде олар ойлана бастайды.
Еңбексүйгіштік неден құралады? 
Жаңа қызметкерді жұмысқа қабылдау кезенде міндетті түрде әңгімелесу 
өткізіледі. Оның мақсаты болашақ қызметкерде қандай қасиеттер бар екенін 
анықтау. Адамның бойында қоғамда ғана емес, үйде де бағаланатын әділдік, 
табандылық, еңбекқорлық, еңбексүйгіштік, жауапкершілік сияқты қасиеттері 
болуы керек. 
Адам 
қызметінің 
қай 
саласын 
қарасақ 
да, 
барлық 
жерде 
еңбексүйгіштіктің үлгісін кездестіруге болады. Еңбексүйгіштігі жоғары 
адамдар көп уақытын өздеріне тән емес, демалу немесе көңіл көтеру үшін 
жұмсамай, қажетті іске пайдаланды.
Кез-келген қызмет түрі үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде 
адамның қажырлы еңбегі айқынырақ көрінеді. Өйткені кез-келген адамның іс-
әрекетке ұмтылысы не қызығушылығы болмаса, өзінің сүйікті ісімен айналысу 
қабілетін көрсету қолынан келе бермейді. Мысалы, кәсіпорынның еңбекүйгіш 
қызметкері жеке уақыты болған кезде, сол уақытты берілген тапсырманы 
аяқтауға жұмсайды және сонымен кәсіпорынға пайда әкеледі. Тапсырманы 
орындау үшін уақытты дұрыс бөледі, тіпті қажет болса ерте тұрып, сол 
жұмыспен айналысады.
Өз бойында еңбексүйгіштікті дамытпас бұрын, бір маңызды жайтты біліп 
алған жөн. Жұмысты өз қабілетінен асыра орындамай, өз орнымен орындауға 
тырысу керек, өйткені жұмысты асыра орындау еңбеесүйгіштіктің 
қиындықтары мен сарқылуына әкелуі мүмкін. Мұндай құбылыс денсаулықтың 
депрессия, апатия жағдайына ұшырап, жүйкенің бұзылуына әкеледі. Айта кету 
керек, мұндай проблемаларға кезіккен адамда оның нақты себебін анықтау 
қабілеті бола бермейді. 
Өкінішке орай, заманауи әлемде жұмыс істемей, оңай және тез ақша 
табуға болады деген түсінік өте танымал. Бұл түсінік - өмірде жетістікке жету 
үшін кездесетін көп кедергілердің бірі. Жалпы, өмірдегі табыс еңбекке 
жетелейтін негізгі қозғаушы күш деп саналмайды. Өзін-өзі сыйлайтын адам 
табысты болу үшін қаншалықты біреуге ұзақ уақыт тәуелді болып еңбек ете 
алады? Тәуелсіз болу үшін оған не керек? Жалқаулық - құлдықтың бір түрі. Ал, 
қажырлы еңбек - бұл тәуелсіздік пен салыстырмалы бостандыққа апаратын 
жол. 
Өзінің ісін жақсы көретін адам көбінесе өз саласында жетістікке жетеді 
және бұл оның өз жұмысын ұнатып, жан-тәнімен беріліп істегеннің арқасында 
болады. Еңбексүйгіштік жалпы жұмысқа деген деген сүйіспеншіліктен тұрмай, 
бірақ жұмыстың белгілі бір түріне деген сүйіспеншілігінен тұратын сияқты. 

522 
Еңбексүйгіштік - адамның сүйікті ісімен, өзінің жасағысы келетін нәрсемен 
жұмыс істеуге және белгілі бір нәтижеге жетуге деген талабы және 
сүйіспеншілігі. Адам дамуды көздемейтін, жалықтыратын қарапайым істен ғана 
бақыт және рахат сезімін алады деп айта алмаймыз. Сол қарапайым жұмысты 
жетілдіріп, оны жетілдіру үшін жаңа тәсілдер тауып, талаптанса, сонда ғана ол 
жұмыстан ләззат алады және еңбексүйгіштігін арттырады.
Еңбексүйгіштікті қалай тәрбиелеу керек немесе жетілдіру керек? 
Егер адам өзі жұмыс істеп жатқан салада жетіліп, дамып жүрсе, оның 
бойында еңбексүйгіштік қалыптасады және жетіледі. Даму немесе жетілу – 
еңбексүйгіштіктің кілті. Әрине, адам өзі нені қалайтынын біліп, сүйікті ісің 
жасаса жақсы болады, ал егер оған өзіне ұнамайтын немесе бірсарынды 
жұмысты істеуге тура келсе, онда ол өзіңе қызықты әрі сүйікті болатын істі 
табу керек.
Ынталандыру және іздеу арқылы адам өз бойында еңбексүйгіштікті 
дамыта немесе тәрбиелей алады. Еңбексүйгіштік барлық адамдарға тән қасиет 
емес. Еңбексүйгіш адам еңбек процесі мен еңбегінің нәтижесінен рахат алады.
Оқушыларға еңбексүйгіштікті дамытуға арналған пайдалы кеңестер: 
1. Еңбек әрекеттерін сапалы орындау үшін ыждаһат қажет. Бұл көп күшті 
қажет етеді. Егер адам өзінің жалқаулығың жеңем деп шешім қабылдаса, онда 
оны байыппен қабылдау керек.
2. Өзіңнің еңбек әрекетіңнің ынтасын анықта. Еңбекке деген көңіл-күй 
ынтаға байланысты. Біреулер үшін бұл - жалақы, ал басқалары үшін бұл - 
еңбектің нәтижесі болады. 
3. Іс-шаралар жоспарын, іске асырудың құралдары мен материалдарын 
ойластыр. Жұмыс процесін кезеңдерге бөл. Бұл барлық жұмысты жеңілдетеді. 
Әр кезеңнің соңында өзің үшін кішкене сыйлық ойлап тап (шоколадтың бір 
бөлігі, үзіліс және т.б.). 
4. Жұмыстың барлық көлемін аяқтағаннан кейін, соңғы нәтижені 
көзделген мақсатпен салыстыр. Егер сен бәрін дұрыс жасасаң, олардың 
сәйкестігін табасың. Бұл саған моральдық қанағат әкелуі керек. 
Егер сенің жұмысыңды өзге адамдар бағаласа, өте жақсы. Бұл сенің өзіңді 
бағалауыңды көтереді және өзіңе сенуге мүмкіндік береді. Барлық пікірлерді 
сабырмен қабылда. Өйткені сын кемшіліктерді көруге және оларды болашақта 
ескеруге көмектеседі. 
5. Әр жұмыстағы артықшылықтарды көруге тырыс. Саған ұнайтын 
жұмыс әрқашанда жақсы орындалады. 
6. Бастаған істі орындап, аяқтауға үйрен. Уақыт өте келе бұл әдетке 
айналады және сенің жұмыс процесіңе оң әсер етеді. Еріншектіктің сені жаулап 
алуына жол берме. Бір рет босаңсылық берсең, сен оның күшінен қайтадан 
шыға алмай қаласың. 
Сонымен, еңбексүйгіштік қайдан болсын, өздігінен болмайды. Өмірде 
бірде-бір адам онсыз ешнәрсе жасай алмайды. Өйткені, еңбексүйгіштік 
тұлғаның маңызды қасиеті. 
«Табыс формуласы» сынып сағаты 

523 
Біздің балаларымыз нәтижеге жету барысында адамның қадір-қасиетін, 
адамгершілік кемелдігін сезінуі, адам бойында жоғары адамгершілікті тұлға 
ретінде барлық құндылықтарды сақтауы өте маңызды. Ең бастысы, олар 
«сәттілік» сөзінің жанында «бақыт», «махаббат», «достық» сияқты ұғымдар 
болуы керек екенін түсінуі керек. 
Алайда, бүгінде жас ұрпақ арасында мүлдем басқа құндылықтар бірінші 
орынға шығады - ақша, ата-ананың байланысы, ойланбай жасалған мансап және 
тағы басқалар. Жетістікке жетудің келесі үлгісі қалыптасты - жақсы білім алу, 
барлық байланыстарды қолданып мансап жасау, сонда сен - Табысты 
адамсың. 
Бүгінгі күні өмірдің адамгершілік негіздерін жоғалтып бара жатқан 
жастарымыз үшін өте қорқынышты. Өсіп келе жатқан ұрпаққа адамның 
тұлғалық өсуіне үнемі ұмтылған кезде ғана жетістікке жететінін, 
«адамгершілік», «ар-ождан» сөздерінің оларға жат емес екенін және олар 
өзімен және қоршаған әлеммен үйлесімді болу керек екенін түсіндіру – біздің 
міндетіміз. Ең дұрысы, олардың осыны өз беттерімен түсініп, барлық 
жағымды және жағымсыз жақтарын өлшеп, осы мәселеге жеке көзқарасын 
білдіріп, өмір сүру. 
Ол үшін балаларға «табысты формуласын» үйрету керек. Сонда олар 
басқалардың өміріндегі қателіктерді байқайды, оларды талдайды және өз 
өмірлерінде оларды болдырмауға тырысады. 

жүктеу/скачать 5.22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: