Книга с изменениями была издана в издательстве «магариф» в 2007 году

Анализ үрнәге: Тел алып кайттык – шәп күркә эләкте, офицер (М.Мәһдиев). Тел – күчерелмә мәгънәнең синекхода төре, мәгънә киңәю төре; күркә - образлы метафора.

1. Бирелгән сүзләрнең барлык мәгънәләрен дә аңлатыгыз. Беренчел һәм икенчел мәгънәләрне билгеләгез, мәгънә үсеше чылбырын төзегез.

Җир, өстәл, норма, төш, ау, бару, коралсызландыру, туры, оешу, елан, басым.

2. Түбәндә бирелгән җөмләләрдән күп мәгънәле сүзләрне табып, мәгънәләрен аңлатыгыз, аларның беренчел мәгънәләрен табыгыз.

3. 
   Түбәндә бирелгән сүзләрнең кайсы мәгънәләре соңрак барлыкка килгән?
   

4. 
   Ф. Сафинның “Саташып аткан таң” романыннан алынган өзектән күчерелмә мәгънәдәге сүзләрне табыгыз, стилистик кулланылышларын аңлатыгыз.
   

5. 
   Бирелгән мисалларда күчерелмә мәгънәле сүзләрне табып, төрләрен билгеләгез һәм күчерелмә мәгънәнең нәрсәгә нигезләнеп барлыкка килүен аңлатыгыз.
   

6. 
   Текстта бирелгән сүзләрнең туры яисә күчерелмә мәгънәдә бирелүләрен ачыклагыз. Аларның уртак һәм аермалы якларын күрсәтегез.
   

7. 
   Кабу, бирү, тулу, басу, тамыр, тел, үзәк сүзләренең күпмәгънәле булуын мисаллар өстендә дәлилләгез.
   

8. Мисаллардан метафораларны табып, гомумтел, образлы, индивидуаль төрләргә аерып языгыз.

1) Таң сәгате суга! Тәрәзәләр

көнгә ача җиңел канатын.

Аяз хәбәрләрме, болытлымы

Ни китерә икән яңа көн?.. (М. Галиев)

2) Бу бүлмәдә хәтта озын урындык аяклары да кыска булып тоелалар иде. (Ә. Еники). 3) - Чәчкә, теге яр өстендәге болытлар дулкынына кара әле! – дип салмак кына сузып башлады Кубрат хан. (М. Хәбибуллин). 4) Эче ут белән тулган, йөрәге гүя ялкынсынып яна, кисәтә. (Ш. Камал). 5) Елларның сер төеннәрен берәмләп сүтеп барам. (Зөлфәт). 6) Айлар үтә, еллар үтә, рәхимсез вакыт кешегә бирелгән гомер йомгагын акрын гына сүтә бара. (Ә. Еники). 7) Озакламый җилнең канатына төялешеп карлар килделәр. (М. Җәлил) 8) Җир йөзе йомшак аклык белән капланды. (Г. Ибраһимов) 9) Күзләреңнән кайчак тозлы моңнар ургылырга тора яшь төсле. (Ә.Баян) 10) Хәрәкәт, тереклек инде бөреләр дөньясында. Яшел йолдызлар кабына агачлар арасында (Р. Миңнуллин)
9. Әлеге мисаллардан күчерелмә мәгънәле сүзләрне табып, аларның нинди термин белән аталуын әйтегез, күчеш нигезендә яткан бәйләнешләрне күрсәтегез.

1) Бу кызыктан исә якын-тирәдәгеләр генә түгел, бөтен бүлмә кычкырып көлде. (М. Әмир) 2) Ник елыйсыз, сез, урамнар, Ник елыйсыз? Туктагыз! (Һ.Такташ)

3) Мин Тукайны укыйм -

Салкыннарда

Туңа - туңа язган хатларын… (М. Әгъләмов)

4) … Ярлы өйләр пычак кайрыйлар,

Ак сарайлар ашыгып хәйлә кора. (Х. Туфан)

5) Бичара хатын, үзен аклап нидер әйтте. Ләкин чират аны ишетерлек хәлдә түгел иде. (Ф. Яруллин) 6) Уйлыйсыңдыр: «Казан минем Шигырьләрне ятламай…» (И. Юзеев) 7) Малай-шалай сөенеп йөри, Беләсезме шатлык нидән? Авыл шаулый, урам гөрли: - Кино килгән, кино килгән. (Г. Афзал)

1) Зарифуллин шул урында бүленеп калды, чөнки ишектә сары сатин күренде. (М.Мәһдиев) 2) Чикмән якасын утыртып куйган яшел күз, ялт-йолт як-ягына каранып алды да, Гөлйөземгә якыная төшеп пышылдауга күчте (Ф. Латыйфи) 3) “Сурәтеңне язам” – диде рәссам. Ничек көйләним, дим, төшендер? Ак мыек елмайды да: “Күрсәт, - диде, - якын кешеңне!” (Ш.Галиев)

1. Сүзнең номинатив мәгънәсе нәрсә ул ?

2. Телдәге күпмәгънәлелек нигезендә нәрсә ята?

3. Күчерелмә мәгънәнең нинди төрләре бар? Аларның үзлекләрен санагыз.

4. Метафора, аның төрләренә билгеләмә бирегез.

5. Күчерелмә мәгънәнең аерым төрләре буларак метонимия һәм синекдоха нәрсәләргә нигезләнеп барлыкка килә?

6. Вазыйфа буенча күчешне сез ничек аңлыйсыз?

ТАТАР ТЕЛЕНДӘ ОМОНИМИЯ КҮРЕНЕШЕ

1. 
   Абдуллина Р. Паронимнар һәм парономаслар// Фән һәм мәктәп.— 1997. - №6-7.
   
2. 
   Гобәев Г. Телдәге лексик-грамматик омонимнар//Совет мәктәбе.— 1981. - №10.
   
3. 
   Сабиров К. Татар телендә паронимнар.// Совет мәктәбе. —1963. - №2.
   
4. 
   Сафиуллина Ф. С., Ризванова Л. М. Татар теленең омонимнар сүзлеге.—К., 1997.
   
5. 
   Сәлимгәрәева Б. С. Хәзерге татар телендә омонимнар.—Уфа,1982.
   

Анализ үрнәге:

1. Омонимик сүзләрнең һәрбер мәгънәсе бирелә.

2. Ясалышлары, лексик-грамматик мәгънәләре ягыннан, әйтелеш һәм язылышлары ягыннан төрләре күрсәтелә.

1.Түбәндәге өзекләрдә үзара омоним булган сүзләрне табыгыз, төрләрен билгеләгез, җөмләдә кулланылыш үзенчәлекләрен әйтегез.

1) Берни дә күрмим, ишетмим,

Җир һәм галәм кап-кара.

Анаң күкрәгенә ятып, Йөрәген тыңлап кара. (И.Юзеев)

2) Ул баш әйтә: Син вагоннан төш хәзер,

Бик якынлашты кирәкле төш хәзер. (Г.Тукай)

3) Анда һәртөрле гаҗәпләр бар да бар: Кып-кызыл алтын шәһәр, җиз карьялар…(Г.Тукай)

4) Аз гына сабыр ит әле, и кариэм! Хәзер язам;

Уйласам аулымны, гакълымнан да мин хәзер язам. (Г.Тукай)

5) Нишләтергә кәҗәбезне? Аптыратты кәҗә безне. (Р. Миннуллин)

6) Тегермән әйләнә, әйләнсә дә, тартылмыйдыр ярма.

Мәшәкатьләнмә бушка көчәнеп, юл уртасын ярма. (Г. Тукай).

7) Ком тавында уйный Кадыйр, ясый ул әллә ниләр.

Комсыз түгел бит мин, нигә миңа

Малайлар “комсыз”, диләр (Ш. Галиев).

1) Бураннар басылды,

Басылды, күк ачылды,-

Бигрәк зәңгәр икән күк,

Зәңгәр синең күзәзр күк. (Ш. Галиев.)

2)Тик укытучы гына менә

Куйды бүген «икеле»

Берне түгел, икене!

Әни, бәлки, ачуланмас?

Юк шул, белмим, икеле. (Р. Миннуллин)

3) -Ике бабамны беләм…- дим.

-Мәгълүматларың тар, их, - ди,-

Бабаңнарда - ил язмышы, Алар үзе тарих , - ди. (Ш. Галиев)

4) Бабаемның туган көне,

Утыра түр башында:

Чигүле күлмәк кигән ул

Түбәтәе – башында. (Й. Җамалетдинова)

5) Тереклеккә син – ягымлы Ата,

Шәфкатең тиң газиз Анага,

Көлүеңнән гөлләр чәчәк ата,

Рәхмәтеңнән җаннар ярала. ( Г. Афзал)

6) Илһам Шакировка ничә яшь соң? 7) Кара әле, кара:

Нинди уйлар синең башыңда? Каен яфрак яра.

Халык яшәгәндә, яшәр моңы, Каюм утын яра,

Илһамыбыз – халык яшендә, Кулларында – яра.

Борынгы да үзе…Киләчәк тә… Кыям бара-бара

Тоям шул чишмәнең кипмәсен Гел көнбагыш яра.

Һәр кешенең йөрәгенә һәр көн Бабай, шаулап кара,

Шәрәф шәрран яра.

1. 
   Беркөн төш алдында, беренче неводны чыгаргач, нык кына җил кузгалды. (Ш. Камал.) 2) Йоклаганда гаҗәп бер төш Йосыф күрде, - Төш мәгънәсен атасыннан сорар имди. (К. Гали)
   

Яфракларын өзгәндә,

Яшеллегем оча дип

Өзгәләнмә өрәңге. (Р. Хәлиуллина)

4) Кич белән көзге каршына килеп барлы-юклы мыегын кырып ташлады. (Г. Бәширов) 5) Чыгып китә Сигезаяк та – Сигез итек сигез аякта. (Ш. Галиев)

6) Урамга чыккан борын

Өши башлый бит, борын (Г. Рәхим)
4. Түбәндәге сүзләрнең омонимнарын табыгыз, мисаллар өстендә аңлатыгыз.

Салам, кисәк, йөзлек, җыен, бәпкә, уң, чалу, тезмә, чык, ат, чап.

Дипломат – дипломант, экономия – экономика, адресат – адресант, официаль – официоз, диктат – диктант, абонент – абонемент, штапель – штабель, психик – психологик, факт – фактор.

Куна, ис, ал, чит, сабын, оешма.

1) Болыннарда чәчәкләр күп, берсе кызыл, берсе ал.

Иртән көтәм, кич тә көтәм, сөюемне аңлап ал. (Татар халык җыры).

2) Сагындыңмы, саргайдыңмы – күзләремә бер кара,

чит-ятларга колак салма, уй-фикерләре кара. (Татар халык җыры).

3) Авыртмасын дисәң эч, кайнаган су гына эч. (Ә. Исхак).

4) Кара кара калмады кара инде караны!

Син карамасаң караны кем карар ул караны? (Халык авыз иҗаты).

5) Күзләренә аның яшь килә, шундый гүзәл үзе, яшь кенә. (Х. Камалов) 6) Һаман артыр, чигеннән дә ашар ул, кибәрсең син, йөрәк бәгърен ашар ул. (Г. Тукай)

7) Сезнең кызыл алмагыз, безнең кызыл алмабыз.

Сезнең кызыл алмагызны саргайтырга алмабыз. (Татар халык җыры)
8. Җөмләләрдәге күчерелмә мәгънәле сүзләрне табып, үзенчәлекләрен аңлатыгыз.

1) Бераз читтәрәк хатын-кыз көмеш кыңгырау сибә, гаҗәеп матур көлгән тавыш ишетелеп куя. (Ә.Гадел) 2) Унҗиденче язы белән барган кыз баланың йөзе ничек якты булмасын да, ничек ул балкып тормасын, ди… (С. Шәмси) 3) Константин Феоныч, кызу килүдән булса кирәк, кызарып чыккан, биек маңгаенда, киңчә битендә тир бөртекләре күренә, кыяфәтенә көч-гайрәт биреп торучы үрдәк борынының канатлары киерелгән иде. (Г. Ахунов) 4) Эш кочкан адәм баласын, эш игән аны, эш куалый. (Ә. Гадел)

1. Омонимия һәм күпмәгънәлелек арасында нинди уртак һәм аермалы яклар бар?

2. Омонимнарны составы, лексик – семантик һәм грамматик мәгънәләре ягыннан нинди төркемнәргә бүләләр?

1. 
   Омонимнарның барлыкка килү юлларын атагыз.
   
2. 
   Пароним сүзләр дип нинди сүзләрне атыйлар, алар омонимнардан нәрсә белән аерылалар?
   

ТАТАР ТЕЛЕНДӘ АНТОНИМНАР

1. Сафиуллина Ф.С. Антонимнар сүзлеге. – Казан, 2005.

2. Сафиуллина Ф. С., Ризванова Л. М. Татарча-русча антонимнар сүзлеге.—Казан, 1997.

3. Ханбикова Ш. С. Сүздәге антонимик мәгънәләр //Лексика и стилистика татарского языка.—Казан, 1981.

Тел антонимнары	Иҗтимагый кабул ителгән контрастлык төшенчәсенә ия; аерым бер сүз белән даими капма-каршы мәгънәдә кулланылалар; аерым лексик-грамматик парадигмага карыйлар; антоним вазыйфасында сүзлекләрдә теркәләләр
Контекстуаль (стилистик) антонимнар	Аерым ситуациядә генә капма - каршы мөнәсәбәт белдерәләр; алар арасында контрастлык төшенчәсе булу мәҗбүри түгел; алар индивидуаль, окказиональ; стилистик чара буларак кулланылалар; сүзлекләрдә урын алмыйлар. (антитеза, оксюморон)

Анализ үрнәге:

1. 
   Тел яисә контекстуаль антонимнарны аерырга.
   
2. 
   Стилистик антоним булса, төрләрен күрсәтергә.
   

1. Антонимнарны табыгыз, төрләрен билгеләгез.

1) Авылның бөтен тормышы: кайгысы, шатлыгы, өмете ындырга күчте. (Г.Исхакый) 2) Ул көчле түгел, ләкин бик үткен, бик хәйләкәр. (Г.Исхакый) 3) Кызык кына бу балалар: тиз ияләнәләр , тиз оныталар , тиз көләләр , тиз елыйлар… Йөзләре әле генә кояш кебек якты , шунда ук караңгыланып та китә. (С.Рафиков)

4) Көчләремне мин кара көннәргә саклый алмадым ,

Көннәремнең һичберен дә чөнки ак ди алмадым. (Г.Тукай)
2. Түбәндә бирелгән сүзләрнең мәгънәләрен аңлатыгыз, антонимнарын табыгыз. Һәрбер антонимик пар белән сүзтезмәләр төзеп, лексик мәгънәләре ягыннан төркемләгез:

Сөйкемле, яхшы, җир, көн, көлү, тыйнаклык, китә, киң, яшәү, тугрылык, яшьлек, көенеч, ахмак, өс.

1) Күңел тулы өмет, йөрәк тулы яра, бу төкәнмәс уйлар кая алып бара? (Э. Шәрифуллина). 2) Салкын караш күрсәм, газапланам, ялкын күрсәм, дөрләп кабынам. (Р. Вәлиева). 3) Хаклы да син ана, хаксыз да... Һәм еракта балаң еракта. Мин дә менә синнән ары китәм үзәннәр һәм ярлар буйларга. (Ә. Баянов). 4) Кылыч белән түгел, турылык һәм чынлык белән көчле кешеләр (М. Җәлил) 5) Кайгыммы син, бәхетемме? Бәлки, хатам, ялгышым? Ни булса да булган инде, синдә - бөтен ялгышым. (Р. Миңнуллин). 6) ...Көткән ак хат хыялында калды. Килде хатның усал – карасы. (Б. Рәхимова).

1) Мин, бәлки, бер бөртек

яшеңә тормыймдыр?..

Ә Үзеңә торам!

…Безнең озын гомергә—

бер кыска юрган. (Р. Фәйзуллин. )

2) Төтене күп, ялкыны аз. (Татар халык мәкале.)

3) Шахтер лампаң тотып, бусагада

Син ничәмә тапкыр күрендең;

Җир астында йөреп исән калдың,

Җир өстендә йөреп күмелдең. (Ш. Галиев)

4) Егет күңеле – далада, кыз күңеле – калада. (И. Юзиев) Көн сүрелә, ләкин эш кыза гына. (Ф. Яруллин) 5) Ак күбәләк, әйтерсең кара мунча тирәсеннән иркен кырга очты… (Ә. Еники)

1) Берәүгә икмәк сузасың –

Ә ул сиңа таш ата…

Гавәм җанын пакълим дисең,

Ә ул – күзен акайта. (Р. Фәйзуллин)

2) Югалган бәхет, онытылмаган мәхәббәт, соңга калган үкенү, зарыгып сагыну – менә шул газаплары белән ләззәтле иде бу минутлар! (Ә. Еники)

3) Кояшның һәм Җирнең

Мәхәббәт җимеше,

Тормышка омтылган

Яңа зат – ул Кеше.

Җир-ана аермый

Олыга, кечегә;

Улларын, кызларын кадерләп үстерә. (М. Әгъләмов)

4) Кояш түбәнәйгән саен эскертләр биегәя бара. Көн сүрелә, ләкин эш кыза гына. (Ф. Яруллин) 5) Ире һәм баласы хәлен белешүче бу хатын белән, аның өенә җылылык иңдергән кунак кыз арасында һичнинди уртаклык юк иде сыман. (Р. Мөхәммәдиев) 6) Бәрәңге бакчасына атылып чыгу белән ни көләргә, ни еларга белмичә аптырап калды баштарак. (Р. Низамиев) 7) Карт куенында калач бар, калачыннан бал тамар; яшь куенында камчы бар Камчысыннан кан тамар (М.). 8) Бу таш йортта күпме йөрәк тибә! Күпме шатлык елый, яшь көлә! (Р. Фәйзуллин). 9) ...Кара көчләр акка әйләнделәр, миңа бирелеп хезмәт итәләр (Б. Рәхимова).

Бергә, гади, иске, йомшак, олы, таза.

1. 
   Күк иркендә гүя – пар канатлар.
   

Тар утрауда ләкләк канатлары

Ишкәкләргә кызыгып җилпенә. (Ә. Баянов)

2. 
   Юлга чыксам, никтер уйлыйм кайчак: мин диңгездә, ә син һавада. (З. Нури) 3) Мине әллә яшәү биздердеме, Бу бунтарьлык нигә? Юк, үләсем килми минем бер дә, Бик яшисем килә. (М. Җәлил) 4) Әйтү дә, яшерү дә – икесе дә әшәкелек булып тоелды аңар. (А. Расих)
   

9. Бирелгән күп мәгънәле сүзләрнең мәгънәләрен аңлатыгыз. Сүзтезмәләр составында кулланып, аларның антонимнарын табыгыз.

Бату, баш, башлану, үсү, чын, салкын.
10. Оксюмороннарны табыгыз, стилистик кулланылышларын аңлатыгыз.

1) Малай сискәнеп китә, әнисенең тавышы малайның дөньясын оныттырган саташулы өннең ләззәтен бетерә һәм шуңа күрә дә аның әнисенә ачуы чыга. (М. Галиев) 2) Малай исә шомлы ләззәткә чыдый алмый кычкырып елап җибәрә һәм тагын аръяк болынга таба торып йөгерә. (М. Галиев) 3) Авыру бу, беркемгә дә теләмим мин мондый авыруны, куркам мин бу газаплы бәхеттән… (М. Галиев) 4) Зифа буйлы купшы әфисәр Яшь хатынның сүзен ишетте. Гайрәтләнеп көяз башкисәр Каты ябып керде ишекне. (М. Җәлил) 5) Алдым менә җавап – кергәч гомер Картлыкның яшьлегенә… (Ә. Баянов)

1. 
   Сөенечкә дисәм, көенечкә икән күрешүләр сезнең якларда… (Ш. Галиев) 2) Нәрсә булды бу дөньяга – Җир дә, күк тә чайкала, болытларны айкый-айкый, кай табадыр ай чаба. (Ә. Баянов) 3) Бүлмәм тар, ләкин күңелем киң, Әйдә уз түргә. Каләмнәр кулдан төшкәнче булыйк без бергә. (С. Хәким) 4) Кайгыдан, шатлыктан, арудан бушанып изрәгән бар тараф, ал таңга ышанып. (И. Юзеев)
   

1. 
   Антонимия күренешенә билгеләмә бирегез, ясалышлары, семантик мәгънәләре һәм стилистик кулланылышлары ягыннан төрләрен атагыз.
   
2. 
   Контекстуаль антонимнар саф лексик антонимнардан нәрсә белән аерыла?
   
3. 
   Оксюморонга билгеләмә бирегез.
   
4. 
   Нәрсә ул антитеза?
   
5. 
   Капма-каршы мәгънәдә кулланылган сүзләрнең тагын нинди төрләрен беләсез?
   

1. 
   Амиров Г. С. Синонимы в произведениях Г. Тукая.—Тюркская лексикология и лексикография.— М., 1971.
   
2. 
   Ханбикова Ш. С., Сафиуллина Ф. С. Синонимнар сүзлеге.— Казан, 1999.
   
3. 
   Ханбикова Ш. С. Татар телендә синонимия һәм сүзлекләр.—Казан, 1980.
   

Тел синонимнары	Мәгънә охшашлыгына ия; аерым бер төшенчәне төрле яклап тасвирлыйлар; синонимик парадигма составына керәләр; синоним вазыйфасында сүзлекләрдә теркәләләр
Контекстуаль (окказиональ) синонимнар	Контекстка турыдан-туры бәйле; индивидуаль семантик характерда булалар; кулланылышлары чикле; сүзлекләрдә бирелмиләр; башка телгә тәрҗемә иткәндә мәгънәне төгәл бирү авыр.

ТЕЛ СИНОНИМНАРЫНЫҢ ТӨРЛӘРЕ

1. идеографик	Мәгънә төсмерләре белән аерылып тора торган синонимнар: көч – куәт, гайрәт, кодрәт, җегәр, дәрман. Мәгънә аерымлыгы: 1) билге дәрәҗәсендә чагыла: кычкыру, акыру, бакыру, улау; 2)предмет, күренешләрне төрле яклап чагылдыра: матур, чибәр – йөз, сылу, зифа – гәүдә; 3)аерым предмет, күренешләрнең билгесе булып беркетеләләр: эссе (көн), кызган (тимер), кайнар (су); 4)бер-берсеннән аермалы булган предмет, күренешләрне тасвирлыйлар: мендәр, күпчек, ястык (күләм ягыннан аерымлык).
2. стилистик	Төрле стильләрдә кулланыла торган синонимнар: үлү, вафат булу, җан тәслим кылу, сүнү, дөмегү.
3.эмоциональ-экспрессив	Чынбарлыкка төрле мөнәсәбәт белдерү ягыннан аерылып тора торган синонимнар: яратмау, өнәмәү, пәриләр туры килмәү, җан сөймәү.
4. абсолют	Бер төшенчә бирү өчен кулланылган, мәгънәләре буенча тулысынча тәңгәл килгән синониманр: йөз, гасыр; гаскәр, армия.

Анализ үрнәге: 1. Тел яисә контекстуаль синоним булуы күрсәтелә.

2. Тел синонимнарының төрләре аерыла.

Киңәшәләр алар, уйлашалар, план коралар. (Х.Туфан): киңәшәләр, уйлашалар, план коралар – тел синонимнары, стилистик синонимнар.

Биремнәр.

1. 
   Синонимнарны табыгыз, төрләрен билгеләгез.
   

2. 
   Түбәндә бирелгән мәгънәдәш сүзләр һәрвакытта бер-берсен алыштыра алалармы?
   

3. Әлеге синонимик рәтләрне дәвам итегез, мәгънәләрен аңлатыгыз, доминанта сүзне билгеләгез, аңа хас үзлекләрне атагыз.

Күренекле, шөһрәтле…; ачулану, кычкырыну…; көнче, хөсетле…; таза, юан…; яратмау, өнәмәү…
4. Синонимик рәтләрне дәвам итегез, доминанта сүзне билгеләгез, телдәге активлыкларын күрсәтегез.

Ашамлык, …; көнче, …; күренекле, …; заман, …; кебек, …; туңу, …; борчылу, … .

Эреләнү, масаю, тәкәбберләнү, кабару, кәпрәю, борын күтәрү, кукыраю, түш киерү, һавалану, мин-минләнү, кыдрачлану;

Михнәт чигү, нужа күрү, газаплану, җәфа чигү, изалану;

Коры куык, бушбугаз, шапырык, лыгырдык, җилкуар, шалапай, сүз тегермәне, чүбек чәйнәүче;

Яңаклау, чабаклау, яңагына менеп төшү, яңагыннан ут чыгару, яңагына чамалау, яңагына салып җибәрү.
6. Төзелешләре ягыннан бер тамырга һәм төрле тамырга караган синонимнарга мисаллар китерегез, функцияләрен ачыклагыз.
7. Мисаллардан тел һәм контекстуаль синонимнарны аерыгыз, аларның синонимлашуы нинди мәгънәви җирлеккә нигезләнүен аңлатыгыз.

1) Бу серләр аны кайчак шатландыра, сөендерә, канатландыра, ә кайчак куркыта иде. (Г. Әпсәләмов) 2) Бу дөньяда мин, иң беренче чиратта, үземнең беренче мөгаллимемә, укытучыма рәхмәтлемен (Ч. Айтматов) 3) Әмма бу юлы түздем, тешләремне кыстым, ләкин тавыш-гауга куптармадым, талашмадым, әрләшмәдем (Ф. Латыйфи) 4) Аларның өйләрендә бернинди нур әсәре калмаган, шундый пычрак, әшәке, шакшы. (С. Шәмси). 5) Мин киттем, сыпырдым, диде дә, ул өйдән чыгып китте. (Г.Исхакый) 6) Инде Гөлшаһидә шуны да аңламый икән, хатын-кыз горурлыгы, нәфрәт, кимсенү, гарьләнү, җан бизү, үч кайтару, һәм бүтән шуның ише тойгылар аны үзгәртергә тиеш иде ләбаса (Г. Әпсәләмов). 7) Ә Асия бер көйгә икенчесен, өченчесен ялгап һаман уйный бирде, гүя ул музыка теле белән үзенең эч серләрен, сагынуларын сөйли иде (Г. Әпсәләмов)

1. 
   Синоним сүзләр дип нинди сүзләрне атыйлар, синонимнарның нинди төрләрен беләсез ?
   
2. 
   Тел синонимнарының контекстуаль төрдән аермасы нәрсәдә?
   
3. 
   Тел синонимнарының һәрбер төренә аңлатма бирегез.
   
4. 
   Синонимик оя (рәт) нәрсә ул? Доминанта сүзгә хас үзенчәлекләрне атагыз.
   
5. 
   Төзелешләре ягыннан синонимнарны нинди төрләргә бүләләр? Аларның функцияләрен атагыз.