1. Лекция. Физиология пәнінің әдістері, даму тарихы

Сезім жүйесі 
Сезім 
түрлері
Сезімді 
қабылдағыш 
мүше
Сезім жүйесі 
Қабылдағыштар түрі
Құрылысы 
Көру
Көз 
Фотоқабылдағыштар 
(таяқша, құтыша) 
Торлы қабық, көру жүйкесі, 
үлкен 
ми 
сыңарлары 
қыртысының шүйдедегі 
аймақтары
Есту 
Құлақ
Механоқабылдағыш- 
тар 
(түкті 
қабылдағыштар)
Ішкі құлақ қалташасы және 
доғалы өзек есту жүйкесі, 
үлкен 
ми 
сыңарлары 
қыртысы, ортаңғы ми, 
сопақша 
мидағы
вестибулярлық 
ядролар 
аймағы, мишық. 
Тепе-
теңдік 
Ішкі құлақ
Механоқабылдағыш-тар 
(түкті қабылдағыштар) 
Ішкі құлақ қалташасы және 
доғалы өзек есту жүйкесі, 
үлкен 
ми 
сыңарлары 
қыртысы, ортаңғы ми, 
сопақша 
мидағы
вестибулярлық 
ядролар 
аймағы, мишық. 
Сипап сезу Сілемей 
қабықтар және 
тері 
Хемоқабылдағыштар, 
бароқабылдағыштар,
термоқабылдағыштар 
Хемоқабылдағыштар, 
бароқабылдағыштар,
термоқабылдағыштар, 
жүйкелер, 
аралық 
ми 
сыңарлары 
қыртысының
сезу аймақтары
Иіс сезу 
Мұрынның 
сілемей 
қабығы
Хемоқабылдағыштар 
Иіс сезу қабылдағыштары,
иіс сезу жүйкесі, үлкен ми 
сыңарлары қыртысының
иіс сезу аймақтары 
Дәм сезу
Ауыз 
қуысының 
сілемей 
қабығы 
Хемоқабылдағыштар 
Дәм сезу қабылдағыштары,
иіс сезу жүйкесі, үлкен ми 
сыңарлары 
қыртысының
дәм сезу аймақтары 
Ауыр 
сыну
Жүйке 
талшықтары
Ноцицепторлар 
Ноцицепторлар, 
жүйке, 
үлкен 
ми 
сыңарлары 
қыртысының ауырсынуды 
сезетін аймақтары.
 
 
 

 
Көру анализаторлары. Көз формасы - шар тәрізді, оның сыртқы жағында 
орналасқан бездері сұйықтық зат бөледі. Сұйықтық зат көзді құрғап кетуден сактайды.
Көз алмасы 3 қабаттан тұрады. Сыртқы, ортаңғы және ішкі кабат. Сыртқы қабығын ақ 
қабат, оның алдыңғы жағы қасаң қабаққа айналған. Ақ кабықтың астыңғы жағында 
ортаңғы немесе тамырлы қабық орналасқан. Онда көптеген қантамырлары болады. 
Тамырлы қабықтың алдыңғы жағы кірпікше денеге және нұрлы қабыққа айналған. Яғни, 
көздің түсі осы пигментке байланысты. Нұрлы қабық ортасында қарашық деп аталатын 
тесік болады. Көз қарашығы арқылы көз алмасының ішіне жарық сәулесі өтіп, торлы
қабыққа барады. Торлы қабық ең ішкі 3-ші қабық болып саналады. Осы клеткаларға 
жалғасып жататын нерв талшықтары жинақтала келіп көру нервтерін құрап миға барып 
жалғасады. Көз қарашығының астында 2 жағы бірдей дөңес линза пішінді мөлдір дене 
болады. Ол көз бұршағы деп аталады. Көз бұршагы мен қасаң қабақтың арасында қуыс 
болады. Ол қуыс мөлдір сұйықтыққа толған. Көздің әртүрлі қашықтықта көруін 
аккомодация деп атаймыз. Ол жас сайын өзгеріп отырады. 
Есту анализаторы. Есту мүшелері дыбыс толқындарын қабылдап, талдайды. Құлақ 
3 бөлімнен тұрады. Сыртқы, ортанғы, ішкі. Сыртқы құлақ құлақ қалқаны мен есту 
жолынан тұрады. Ортаңғы құлақ бөлімі 3 сүйекшеден балғашық, үзеңгі, төс және 
евстахиев түтігінен тұрады. Ортаңғы құлақ қуысы дабыл қуысы деп аталады. Ішкі 
құлақты басқаша лабиринт деп те атайды. Ішкі құлақ босағадан, жартылай шеңбер 
тәрізді каналдан және ұлу тәрізді иірім каналынан тұрады. Мұнда дыбыс 
тербелістеріне сезімтал ерекше рецепторлар орналасқан. Есту мүшелерінің 
морфологиялық функциялық, жағынан 12 жаста аяқталады. 

жүктеу/скачать 383.29 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: