Көпбергенова Сәнбибі Сабырбайқызы рефлексивті практик: ТӘжірибе мен нәтиже

Document Outline

• БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ PIRLS-2021 ЖЫЛ ҚОРЫТЫНДЫСЫ БОЙЫНША БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫСТАРДЫ АЙҚЫНДАУ
• Ағымдағы жылдың 16 мамырында төртінші сынып оқушыларының оқу сауаттылығын зерттеуге бағытталған PIRLS 2021 халықаралық мониторингтік зерттеуінің нәтижелері шықты.
• Зерттеуге әлемнің 65 елі қатысты, олардың арасында Қазақстан да бар. Еліміздің оқушылары 504 балл жинады, бұл орташа көрсеткіштен жоғары нәтиже. Нәтижелерге сәйкес, ата-аналары балаларымен бірге оқитын және айналысатын балалардағы ең жақсы көрсеткіштер. Зерттеушілер covid-19 пандемиясы зерттеу нәтижелеріне әсер еткенін атап өтті. Көптеген елдерде 2021 жылғы нәтижелер 2016 жылғы нәтижелерден төмен болды, (Кипр, Египет, Франция, Гонконг, Оман, Сингапур, Түркия және Қазақстан). Зерттеуде қыздар ұлдарға қарағанда жоғары нәтижелерді тіркеді: қыздар мен ұлдардың орташа айырмашылығы-16 ұпай.
• PIRLS зерттеуі бес жылда бір рет жүргізіледі, нәтижелерді есептеу үшін 1,5-2 жыл қажет болды. Сіздердің назарларыңызға соңғы өткен PIRLS-2021 нәтижелерін Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының талдауы арқылы таныстырып, талдап өткенді жөн деп тауып отырмыз.
• PIRLS әлемнің 65 еліндегі бастауыш сынып оқушыларының мәтінді оқу және түсіну деңгейі мен сапасын бағалайды.
• Бағалау саласы: оқу және мәтінді түсіну.
• Қатысушылар: 4 сынып оқушылары, ата-аналар, мұғалімдер, мектеп әкімшілігі.
• Зерттеудің 5-ші циклі (ҚР үшін – екінші)
• Өткізілген уақыты қыркүйек-қазан 2021 ж. Қазақстаннан 10 мыңнан астам оқушы 17 аймақтан 389 мектептен қатысты. Іріктеменің 2/3 бөлігі (7 023 оқушы) алғаш рет компьютерлік форматта қатысты.
• Алғаш рет оқушылардың интернеттегі (epirls) оқу дағдылары компьютерлік форматта бағаланды.
• Нәтижелерді бағалау үшін келесі балдық жүйе қолданылады:
• -жауап таңдау тапсырмалары 1 баллмен бағаланады;
• -оқиғалардың реттілігін анықтауға арналған тапсырмалар 1 баллмен бағаланады;
• -еркін құрастырылған жауабы бар тапсырмалар тапсырманың күрделілігіне байланысты 1-ден 3 баллға дейін бағаланады.
• PIRLS зерттеуі еліміздің балалар тәрбиесінде қарапайым оқу мәдениеті мен дағдыларының қаншалықты деңгейде екенін анықтайды.
• Әлемдік контексте оқу сауаттылығы заманауи қоғамдағы өмірге деген дайындықтың маңызды бөлігі ретінде қарастырылады. Оқушылардың оқу сауаттылығының қалыптасуына барынша мүмкіндік туғызу үшін заманауи мұғалімнен оқу қызметінің формасын, әдіс-тәсілдерін тауып қолдану талап етіледі.
• Бастауыш сынып оқушыларының 4 сынып соңында орта және жоғары буында білім алудағы табысты үрдіс үшін оқу-ақпараттық білімін қалыптастыруда біріккен, мақсатты бағытталған аса маңызды жұмыс қажет.
• Қазақстандық мектептердің халықаралық «мәтінді оқу және түсіну сапасы» емтиханына қатысуы қазақстандық балалар мен жастардың оқу сауаттылығын қалыптастырудың мақсатты бағытталған механизмдердің бірі болып табылады. «Оқу сауаттылығы» термині кең мағынада қарапайым оқу біліктілігі емес, мәліметтерді айқындай білу қабілетімен анықталуда. Мектеп жасындағы балалардың тек оқу техникасын меңгеруі қазіргі таңда қабілеттілік болып есептелмейді.
• Қазақстанның халықаралық салыстырмалы зерттеулерге қатысуы оқу сауаттылығының даму деңгейін анықтауға септігін тигізеді. Зерттеуге қолданылатын құралдар әлемнің тәжірибелі сарапшыларымен педагогикалық өлшемдердегі бірегей технологияларды қолдана отырып жасалған.
• Мәтінді толық түсіну – әр тұрғыдан қарағанда оқушы құзыреттілігі деңгейінің көрсеткіші. Құзыреттілік деңгейі тапсырмалардың сұрақтары мен нұсқаулардың көмегі арқылы анықталады.
• Мәтіндегі қажетті мәліметті табу біліктілігін анықтау үшін оқушы назарын мәліметке сұрақ қою арқылы аудару қажет, ол үшін мәтінге көз жүгіртіп, оның негізгі элементтерін анықтап, қажетті мәліметті табу талап етіледі. Оқушының оқу сауаттылығының деңгейін анықтау тестілеуде жеткен жетістігіне негізделеді.
• Оқу сауаттылығы туралы түсінік оқушының әртүрлі форматтарда берілген мәтіндерді түсіне білуі, олардың мәні мен мазмұнын түсініп тұжырымдауы және мектептен тыс уақыттарда және әртүрлі өмірлік жағдаяттарды шешуде оқығанын қолдана білу іс-әрекеттеріндегі қызметтерін бағалауға негізделген. Сондықтан, оқу сауаттылығы - оқушының функционалдық сауаттылығының жүйе құраушы компоненті ретінде қарастырылады.
• Зерттеу шеңбері төмендегілерді қамтиды.
• PIRLS-2021 аясында оқырман сауаттылығы жазу тілі формаларын қоғамда және / немесе жеке тұлға ретінде қолдану ретінде анықталды. (Mullis идр., 2019).
• Бағаланатын оқу мақсаттары:
• Оқырмандық әдеби тәжірибе жинақтау мақсатында оқу,
• Ақпаратты игеру және пайдалану мақсатында оқу,
• Epirls 100 үшін ақпаратты игеру және пайдалану.
• Бағаланатын оқу дағдылары:
• - нақты түрде берілген ақпаратты табу,
• -тұжырымдарды құрылымдау,
• - ақпаратты түсіндіру және біріктіру,
• - мәтіннің мазмұнын, тілдік ерекшеліктері мен құрылымын талдау және бағалау.
• Оқу сауаттылығын көрсететін оқырмандық дағдылар 4 критерий қиылысында бағаланды. Атап айтсақ:
• Нақты түрде берілген ақпаратты табу міндеттері:
• Оқудың нақты мақсатына қатысты ақпаратты табу және алу,
• нақты идеяларды іздеу,
• Сөздердің немесе сөз тіркестерінің анықтамаларын іздеу,
• Тарих жағдайын анықтау (мысалы, уақыт пен орын),
• Тақырыптық сөйлемді немесе негізгі идеяны табу (егер олар нақты тұжырымдалған болса),
• Графикалық кескінде нақты ақпаратты табу (мысалы, графикада, кестеде немесе картада).
• Тұжырымдарды құрылымдау міндеттері:
• Бір оқиға басқа оқиғаны тудырды деген тұжырымдарды тұжырымдау;
• Кейіпкердің іс-әрекетінің себебін көрсету,
• Екі кейіпкердің қарым-қатынасын сипаттау,
• Мәтіннің немесе веб-сайттың қай бөлімі белгілі бір мақсатқа жетуге көмектесетінін анықтау.
• Идея мен ақпаратты түсіндіру және біріктіру міндеттері:
• Мәтіннің жалпы хабарламасын немесе тақырыбын тану,
• Батырлардың әрекеттеріне балама қарастыру,
• Әңгіменің көңіл-күйін немесе үнін анықтау,
• Мәтіндік ақпараттың нақты қолданылуын түсіндіру,
• Мәтіндерде немесе веб-сайттарда және олардың арасында берілген ақпаратты салыстыру және салыстыру.
• Мәтін мазмұны мен элементтерін бағалау және сынау міндеттері:
• Мәтіндегі ақпараттың толықтығын немесе анықтығын бағалау,
• Жетістіктер деңгейі бойынша нәтижелер:
• Өте жоғары- 4 % - Мәтіннің әртүрлі бөліктерінен және веб-сайттар арасында күрделі ақпарат туралы қорытынды жасайды; сюжеттік оқиғалар мен кейіпкерлердің әрекеттерін біріктіреді; мәтіндік, визуалды және интерактивті элементтердің мағынасын бағалайды.
• Жоғары-24% - Оқушылар мәтіннің маңызды хабарламаларын түсінеді; салыстыра, сипаттап, болжау үшін қорытынды жасайды; мәтіндік және визуалды ақпаратты байланыстыра және түсіндіре алады, мәтіннің мазмұнын да, формасын да бағалайды; мәтіннің кейбір тілдік ерекшеліктеріне назар аудара алады.
• Орташа-39 % - Оқушылар мәтінде нақты көрсетілген ақпаратты таба алады, оның негізінде қорытынды жасай алады; кейіпкерлердің іс-әрекетінің немесе сезімдерінің себептерін түсіндіріп, дәлелдерді танып, мысалдар келтіреді.
• Төмен-24 % - Оқушылар мәтіннен нақты түрде хабарланған және локализациялауға оңай ақпаратты алып тастай алады; оқиға нәтижелерінің себептері туралы қарапайым тікелей тұжырымдар жасай алады.
• Оқушылардың 91% - ы мәтінді түсінудің ең төменгі деңгейіне жетті. Қатысушы елдердің оқушыларының жалпы көрсеткіші бастауыш сыныптың базалық сауаттылығына жақын деп есептелді.
• 2016 жылмен салыстырғанда жоғары деңгейге жеткен қазақстандық оқушылардың үлесі айтарлықтай төмендеді (- 3% –озық, -11% –жоғары).
• Озық деңгейдегі тапсырмаларды орындаған ең көп оқушылар Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарына тиесілі болды. Барлық өңірлерде төмен деңгейдегі тапсырмаларды орындамаған оқушылардың үлесі де бар.
• Төрт облыстың (Батыс, Солтүстік, Жамбыл, Қостанай) статистикалық мүмкіндігі ортадан асып кетсе, Түркістан, Атырау, Маңғыстау облыстарында ең төмен көрсеткіштер белгіленді.
• PIRLS 2021 нәтижесі бойынша:
• -оқушы жанұясының әлеуметтік –экономикалық жағдайы;
• -оқушылардың оқуға деген көзқарасы;
• -ата-аналардың оқуға деген көзқарасы;
• -мұғалімдердің оқуға деген көзқарасы оқу сауаттылығына әсер ететін факторлар деп есептелді.
• Мұғалімдер 90 % - дан астамы 4 - сынып оқушыларынан оқудың негізгі идеясын анықтауды және мәтіннен ақпаратты табуды үнемі сұрайды. Ең аз дегенде мұғалімдер оқу сауаттылығына байланысты тапсырмаларды қояды (30 % - дан астам), бірақ халықаралық салыстыруда бұл мән екі есе және үш есе жоғары.
• Мысалы, кестеге қарасақ,
• Оқудың негізгі идеясын анықтау – 94 / 6 %;
• Мәтіндегі ақпаратты табу-93/7 %;
• Мәтін туралы түсінігін, оның дәлелдерін қолдана отырып түсіндіру немесе негіздеу- 89/11 %;
• Оқуға негізделген жалпылау және қорытынды жасау - 88/11 %;
• Оқу кезінде өзін-өзі бақылауға мүмкіндік беру - 86/11/1 %;;
• Автордың көзқарасын немесе ниетін анықтау-80/19/1 %;;
• Оқыған мәтінде не болатынын болжау-77/21/2 %;;
• Оқығандарын өмірлік тәжірибелерімен салыстыру-75/24/2 %;;
• Оқығандарын бұрын оқығанымен салыстыру-73/25/2%;
• Оқылған мәтіннің стилін немесе құрылымын бағалау және сипаттау -71/26/3 %;
• Сайтқа сенуге болатындығын бағалау-33/39/18 %;
• Сайттың белгілі бір мақсат үшін пайдалы екенін анықтау-31/47/14/10 %;
• Берілген пайыздар арқылы аталған оқу сауаттылығын арттыратын тапсырмаларды мұғалімдердің аптасына 1-не 2 рет, айына 1 не 2 рет, тіпті ешқашан бермегені көрінеді. Осы критерийлерді негізге ала отырып, мұғалімдер оқушылардың оқу сауаттылығын арттыруға арналған ең тиімді материалды іздестіргені жөн.
• Қысқа әңгімелер (мысалы, ертегілер, Ертегілер, шытырман оқиғалар, фантастика, детективтер)- 56%, 41% ,3%, 0%;
• Тараулары бар көркем кітаптар - 24% ,55%, 20% ,1%;
• Пьесалар - 4% ,25% ,54% ,16%;
• Өлеңдер/поэзия - 32% ,51% ,16% ,1%;
• Оқуға арналған ақпараттық материалдар
• Ғылыми кітаптар немесе оқулықтар 37% 43% 17% 3%
• Тараулары бар ғылыми кітаптар-11% 44% 38% 8%
• Ғылыми мақалалар (мысалы, газет мақалалары, брошюралар) 18% 42% 36% 4%
• Ақпарат бөліктерінен тұратын мәтіндер (мысалы, диаграммалар, карталар, иллюстрациялар, фотосуреттер, кестелер) - 44% ,35% ,19% ,3%;
  • 3. Білім алушы
  • лардың оқу сауаттылығын қалыптастыру әдістері мен тәсілдері
  • PIRLS зерттеуі бойынша қорытынды жұмысты жариялау