Ау дар ма ның мін дет те рі

13
етіс тік ті етіс тік ре тін де ауда ру ма ңыз ды. Жал пы, ауыз ша ау дар-
ма өз ге сі мен са лыс тыр ған да бір ша ма же ңі лі рек. Се бе бі ауыз ша 
ау дар ма ны сөз бе-сөз емес, жал пы ма ғы на сы на бай ла ныс ты ауда-
ру ға да бо ла ды. Ау дар ма та ну ға бай ла ныс ты өте көп кі тап тар жа-
зыл ған, он да түр лі ст ра те гия, үйре ну жо лы, т.б. көп мə се ле лер 
қа рас ты ры ла ды. 
Қа зір гі таң да жа са лы на тын ау дар ма ның са нын анық тау мүм-
кін емес. ЮНЕС КО-ның зерт теуі бой ын ша кү ні не 100-ден ас там 
кі тап ауда ры лып оты ра ды екен. Бұл тек тір кел ген дер са ны, ал тір-
кел ме ген кі тап жə не кі ші гі рім туын ды лар дың са нын анық тап бі-
лу өте қиын. Қа зір гі ау дар ма ның са па сы өте жақ сы. Се бе бі жақ сы 
ма ман дан ды рыл ған ау дар ма шы лар көп.
Ау дар ма ның ма ңыз ды лы ғы, қо ғам ның на за ры іс кер лік ау дар-
ма ның пай да бо лу ына алып кел ді. 
Əде би туын ды лар көп жағ дайда сөз бе-сөз ауда ры ла бер мейді. 
Ау дар ма шы ма қа ла да жоқ сөз дер ді өз аты нан қо сып ауда рып жа-
та ды. Мы са лы, орыс ау дар ма шы сы Р. Ре де нс кий ағыл шын ның 
Ч. Ди кен сон ат ты жа зу шы сын ең ал ғаш орыс хал қы на та ныс тыр-
ған. Ч. Ди кен сон ның кі та бын ау дар ған да көп та қы рып ша лар ды 
өзі жа зып аяқ тап отыр ған. «Бұ лай жа сауы ңыз ға не се беп бо ды?» 
– де ген сұ рақ қа ол: «Егер ау дар ма шы бар жа ны мен түп нұс қа ға 
кі ріп, жа зу шы ның айт ар ойын тү сі ніп жат са, ау дар ма шы ға ойды 
аяқ тап, ұмы ты лып кет кен же рін то лық ты ру ға бо ла ды», – деп жа-
уап бер ген. Əде би туын ды ны ауда ру үшін ау дар ма шы ның өзі де 
поэзияға жа қын бо луы ке рек. Мы са лы, Р. Ға ма за тов – əйгі лі ақын. 
Ол туын ды ла рын авар ті лін де жаз ған. Бұл тіл ді тү сі не тін адам дар 
өте аз. Ақын ау дар ма шы ға қа ра пай ым тіл мен туын ды ны тү сін ді-
ріп, кейін ау дар ма шы одан өлең шу мақ та рын жаз ған. Бұл ау дар-
ма шы ның өз ма ма ны ның ше бер лі гі еке нін көр се те ді.
Ха лы қа ра лық дең гейде гі өте көп ғы лы ми, тех ни ка лық, т.б. 
ма ңыз ды құ жат тар ауда ры лып жа та ды. Ол үшін нақ ты ау дар ма 
ма ңыз ды. Се бе бі қан дай да бір кіш кен тай қа те ау дар ма үл кен ха-
лы қа ра лық мə се ле ге алып ке луі мүм кін. Əр бір кіш кен тай қа те ге 
жауап бе ре тін бол ған дық тан, мұн дай құ жат тар мен айна лы са тын 
ау дар ма шы ға қой ыла тын та лап тар жо ға ры. Мы са лы, БҰҰ-ның 
жиы нын да Ко рея жай ын да та қы рып қоз ға лып, əлем нің бар лық 
ті лі не ауда ры ла ды. Біз Ко реяның оң түс тік пен сол түс тік деп бө-
лі не ті нін бі ле міз жə не де мем ле кет тер ді ха бар ла ған да ке зек-ке зек 
айтыла тын ды ғы ше шіл ген. Құ жат ағыл шын ті лін де жү ріп жа та-

14
ды. Ау дар ма жү ріп бол ған нан кейін орыс де ле га ты өзі нің ша ғы-
мын айтады. Қа те лік ау дар ма шы дан кет кен. Ол бар лық жер де тек 
бір мем ле кет ті бі рін ші ха бар лап отыр ған. Осын дай кіш кен тай 
еле меуші лік үл кен мə се ле ні туын да туы мүм кін. Бұл ау дар ма шы ға 
тəн бі рін ші ерек ше лік бол са, екін ші сі – ма ман дан ды рыл ған ды ғы. 
Мы са лы, қа зір гі таң да га зет-жур нал дар ды оқы ған да көп ма қа ла-
лар ды тү сі не бер мей сің, се бе бі ау дар ма шы ол са ла ның ма ма ны 
емес. Бас тап қы да, əр са ла ның құ жа тын өзі нің ма ма ны ау дар ға-
ны дұ рыс де ген ұсы ныс тар бол ған. Бі рақ бұл теория лық түр де 
оң ше шім тап қа ны мен, прак ти ка лық тұр ғы да дұ рыс бол ған жоқ. 
Осы ған бай ла ныс ты тех ни ка ма ман да ры мен ау дар ма шы лар ды 
жи нап, тех ни ка ға бай ла ныс ты мə тін ді бе ре ді. Мə тін нің ішін де 
қа ра сө зін ақ сө зі мен ал мас ты рып қояды. Тех ни ка са ла сын да бұл 
қа те са на ла ды. Ау дар ма шы лар түп нұс қа да көр се тіл ге ні бой ын-
ша ау дар са, ма ман дар дың ара сын да қа те ні тү зе ген дер бол ды. Бұл 
жер де ау дар ма шы лар дың жа са ға ны дұ рыс есеп те лі не ді. Се бе бі 
ау дар ма шы əр қа шан түп нұс қа да ғы ма ғы на ны жет кі зуі ке рек. 
Мə тін əр түр лі са ла ға бай ла ныс ты, əр тип ті ке ле ді. Сон дық-
тан ау дар ма шы ның көп нəр се ге мəн бер ге ні дұ рыс. Со ны мен 
қа тар ау дар ма шы ора тор бо луы ке рек. Кез кел ген тығырықтан 
шы ғу дың жо лын та ба алуы қа жет. Соң ғы үшін ші ерек ше лік ке ка-
но ни ка лық ты жат қы за мыз. Бұл де ге ні міз ау дар ма шы сөз дер ді өзі 
ау дар май, өз тə жі ри бе сі бой ын ша осы ған дейін ауда ры лып қой-
ған тір кес тер ді із дей ді. 
Ау дар ма шы да ау дар ма шы лық кө кі рек, се нім ді лік, ау дар ма 
жыл дам ды ғы, кə сі би қы зы ғу шы лы ғы, кə сі би жа рам ды лық, кə-
сі би та лап тар ға сай бо лу, кə сі би эти ка, кə сі би қа сиет тер, ма ман-
дық тың ата ғын ны ғайту, т.б. пси хо ло гия лық тұр ғы дан өз-өзін 
дай ын дайт ын мақ сат бо луы тиіс. Адам ең бі рін ші ау дар ма шы ның 
тіл ше бер лі гі не кө ңіл бө ле ді. Одан кейін ау дар ма шы ның өз-өзі не 
се нім ді лі гін ес ке ре ді. Ау дар ма шы екі адам ға ау дар ма жа са ған да 
сол екі адам ның қа рым-қа ты нас кө зі бо лып та бы ла ды. Ау дар ма-
шы кез кел ген ор та ға бейім де луі, кез кел ген нəр се ге бір ден қы-
зы ғу шы лық та ны туы тиіс. Екі адам ның ара сын да ғы бай ла ныс ты 
ор на тып, қа рым-қа ты нас үйле сім ді лі гін арт ты рып, екі адам ның 
қа рым-қа ты нас сти лін бір ден қа ғып алуы ке рек. Қа рым-қа ты нас-
тың жағ дай лық дəйек те рі, қа рым-қа ты нас кон текс ті, өзін ұс тау 
нор ма ла ры, т.б. ау дар ма шы ның құ қық тық жə не қо ғам дық ста ту сы 

15
өзі не бай ла ныс ты. Қо ғам да орын да ры жо ға ры бо луы үшін күн де-
лік ті ес те сақ тау қа бі ле тін, ақ па рат тық қа был дау сти лін, ау дар ма-
шы лық ин туиция, ақ па рат тық ана ли ти ка лық тал дау ере же ле рін, 
сөй леу мə не рін, жан-жақ ты бі лі мін арт ты ру үшін жұ мыс істеу ке-
рек. Ау дар ма де ге ні міз – екі тіл ге қа тыс ты əре кет бол ған дық тан, 
ау дар ма теория сын зерт теу жұ мы сы да сол тіл дер дің тұл ға сы на 
ты ғыз бай ла ныс ты бо ла ды. Екі тіл дің лек си ка лық, грам ма ти ка-
лық, сти лис ти ка лық ерек ше лік те рін қа тар қа рас ты ра ды. Сол се-
беп ті де ау дар ма теориясы ның мін дет те рін бі ліп, жақ сы ау дар ма-
шы бол ғы сы ке ле тін ма ман дар мы на дай нəр се лер ге бас ты на зар 
ауда руы ке рек: тіл ғы лы мын не гіз ге ала оты рып, түп нұс қа ны 
лек си ка, грам ма ти ка, сти лис ти ка, ло ги ка жақ та ры нан са лыс ты ра 
зерт теп, екі тіл де гі ұқ сас тық та ры мен ерек ше лік те рін тауып шы-
ғып, олар ды те рең зерт теп, ауда ру тə сі лін жан-жақ ты қа рас ты ру; 
осын дай са лыс ты ру прин ци пі не гі зін де ау дар ма прак ти ка сын да 
ке зік кен алуан түр лі мə се ле лер ге тал дау жүр гі зіп, дұ рыс қо ры-
тын ды шы ға рып, олар ды бей не леу тə сі лін қа рас ты ру ды не гіз ету; 
теория ның прак ти ка ға же тек ші лік ету рө лін қа рас ты рып, ау дар ма 
са па сын үз дік сіз жо ға ры ла ту.
Ау дар ма шы эти ка сы – бұл ау дар ма шы ның өзін-өзі ұс тауы 
мə не рі, яғ ни ау дар ма шы ның жұ мыс ба ры сын да ғы эти ка лық ере-
же ле рі. Ол – əри не, ау дар ма шы мен ав тор, өз ге əріп тес тер, ша-
ра ға қа ты су шы лар ара сын да ғы қа рым-қа ты нас. Мұн дай эти ка 
ере же сі тап сы рыс бе ру ші нің ал дын да ау дар ма шы өзін сы пайы 
ұс тауы үшін жа са лын ған. Сы пайы лық та ны ту дың бір ден-бір се-
бе бі тап сы ру шы кейін гі жұ мыс та рын да осы ау дар ма шы ға тап сы-
ру мүм кін ді гі пай да бо луы үшін. Ау дар ма шы де ген де, ең ал ды мен, 
сау ат ты лық, мін дет ті лік, құ пиялық де ген қа сиет тер тəн бо луы ке рек. 
Ау дар ма шы эти ка сы де ген жал пы адам дар ға де ген қа рым-қа ты нас 
бо лып қа на қой май, осы ма ман дық тың мін дет те рі не де ген сый лас-
тық деп те тү сін ген дұ рыс. Жал пы, күн де лік ті ба сы на тү се тін əр түр лі 
ке лең сіз жағ дай лар дың ше шу жо лы ко де кс те қа рас ты ры ла бер мейді. 
Он дай мə се ле лер ді ау дар ма шы өз қа бі ле ті мен ше ше бі луі ке рек.
Не гі зін де, жо ға ры дең гейде ау дар ма ның бар лық тү рін жа-
сайт ын ау дар ма шы бол майды. Бі рақ та қы ры бы на, ба ғы ты на (тех-
ни ка лық, рес ми, т.б.) қа ра мас тан ау дар ма ның кез кел ген тү рін 
жа сай ала тын ау дар ма шы жо ға ры ба ға ла на ды. Қан дай ба ғыт тың 
ау дар ма шы сы бол ма сын, ау дар ма шы өзін дік ма ман ды ғы на сай 
қа сиет ке, си пат қа ие бо луы ке рек. Мы са лы:

16
1. Ау дар ма шы – синх ро нист. Ау дар ма ті лін, өз ті лін же тік 
мең гер ген, жыл дам қа был да ғыш, сөй ле ге ні анық, пси хи ка лық 
мық ты, өз ге ке дер гі ге мəн бер мейт ін бо луы ке рек.
2. Синх ро нист емес ауыз ша ау дар ма шы. Ойын жүйелі жет-
кі зу ден бас қа, сөз ге ше бер, жақ сы қа рым-қа ты нас қа тү се ала тын, 
көп ші лік ал дын да абыр жы май, пси хи ка лық жағынан мық ты бо-
луы ке рек. 
3. Жаз ба ша ау дар ма шы (тех ни ка лық мə тін). Түп нұс қа ті лін 
же тік мең гер ген, қа зір гі за ман ғы тех ни ка, ғы лым тер мин де рін бі-
ле тін, ау дар ма ті лі нің мə тін ді жа зу құ ры лы мы, сау ат ты лық, ком-
пью тер, ин тер нет, сөз дік пен жұ мыс іс тей алу де ген сияқ ты лар ды 
жақ сы мең гер ген бо луы ке рек. 
4. Жаз ба ша ау дар ма шы (заң жə не эко но ми ка мə тін дер). Банк, 
эко но ми ка жə не заң тер мин де рін бі луі, құ жат тар ды дұ рыс рə сім-
дей алуы ма ңыз ды. Со ны мен қа тар ағыл шын ті лін же тік мең ге-
ру ке рек, се бе бі қа зір гі кез де көп эко но ми ка лық, заң тер мин де рі 
ағыл шын ті лін де бо лып ке ле ді. 
Ау дар ма шы ко дек сі:
1. Ау дар ма шы ха лы қа ра лық не бол ма са сол ел дің ко дек сін де 
көр се тіл ген ере же ге ба ғы ну ке рек.
2. Өз ге ау дар ма шы лар мен бə се ке лес тік ке түс пей, ере же ні 
сый ла ға ны дұ рыс.
3. Ау дар ма шы ма ман ды ғын не бір лес ті гін кем сі те тін ке лі сім-
дер ге оты ру ға бол майды.
4. Ау дар ма ның са па сы на ау дар ма шы ның өзі ға на жауап ты.
5. Ау дар ған мə тін нің құ пияда бо ла ты ны на ке піл де ме бе руі 
ке рек.
6. Ав тор мə ті ні нің заң ды құ қы ғын сақ тау ке рек. 
7. Ау дар ма шы – синх ро нис тер ұжы мын да бар лы ғы на ор тақ ере-
же ге ба ғы нып, тө ле ма қы ның бір деу тө ле нуіне мəн бер ген дұ рыс.
Ау дар ма шы ға қой ыла тын та лап тар:
Ау дар ма шы күн де лік ті тə жі ри бе де өзін-өзі же тіл ді ріп, түр лі 
оқу сти лін пай да ла нып, жас ерек ше лі гі не, оқу ке зе ңі не қа ра май, 
күн де лік ті ті лін жат тық ты руы ке рек.
Əр түр лі қо ғам дық топ тар өкіл де рі мен, қа лай жə не қан дай стиль-
мен сөй ле су ке рек еке нін ал дын ала ойла нып ба рып сөй ле су ке рек.
Ау дар ма жа сау тə жі ри бе сін де теория лық бі лім ді ес те сақ тай 
оты рып, жұ мыс іс теу ке рек. 

17
Ау дар ма шы ау дар ма қиын дық та рын ше шу ге дай ын бо луы тиіс.
Қа зір гі за ман ғы ин те рак тив ті жұ мыс case-тік тап сыр ма лар ды 
ше шу, гло баль дық сти му ля цияны, ком пью тер лік тех но ло гияны 
пай да ла на бі луі тиіс.
Ау дар ма шы ау дар ма үде рі сін жү зе ге асы ра тын ма ман бол-
ған дық тан, ау дар ма ның көп ас пек ті ле рі мен кез де се ді. Ол мə тін-
ді əр түр лі объек ті лер ді, шарт тар ды ауда ру ба ры сын да іш кі жə не 
сырт қы фак тор лар ды ес ке ру қа жет.
Ау дар ма шы мен клиент ара сын да ғы ке лі сім түр ле рі:
Ау дар ма шы түп нұс қа ав то ры нан ауда ры ла тын құ жат тың нұс-
қаула рын ала ды. Яғ ни тап сы рыс бе руш іден оның са па сы на мəн 
бе руін, ма ңыз ды деп та бы ла тын ерек ше же рін бел гі леу, т.б. де ген 
сияқ ты нұс қа ма лар бо луы мүм кін. Со ған бай ла ныс ты тө ле ма қы-
сы да тө ле не ді.
Кей де тап сы рыс бе ру ші лер өз жұ мыс та ры ның əрі қа рай да-
му ына ау дар ма ның да се бе бі бар деп ой лай ды. Яғ ни қан дай да бір 
тау ар ды са ту мен айна лы са тын ше тел дік өнер кə сіп бол са, оның өз 
ті лі міз ге қан ша лық ты қы зық ты рып, көр кем ау дар са, сон ша лық ты 
сау да да қар қын ды жү ре ді де ген тү сі нік. Осы ған орай, тап сы рыс 
бе ру ші нің ұсы на тын нұс қаула ры да түр лі бо лып ке ле ді. Əри не, 
тө ле ма қы ға мə тін нің кө ле мі, қиын ды ғы əсер ете ді.

жүктеу/скачать 0.9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: