Та қы рып бой ын ша пы сық тау сұ рақ та ры

19
Ау дар ма ны! нор ма тив ті ас пек тілері
Ау дар ма ның жал пы теориясы ау дар ма са па сы ның ба ға сы 
ре тін де пай да бо ла тын ау дар ма нор ма ла ры тү сі ні гін бе ре ді. Ау-
дар ма линг вис ти ка сы қа та рын да теория лық жə не нор ма тив ті 
бө лім де рі бар. Ау дар ма шы, ал ды мен, өз іс-əре кет те рі нің мақ са-
тын ай қын дап, осы мақ сат қа же ту жол да рын із деу ке рек. Бұл 
үшін ау дар ма шы ау дар ма ның не гі зі теория сын, өзі жұ мыс жа-
сап отыр ған са ла ны же тік бі луі тиіс. Сон дық тан нақ ты мə тін 
шарт та ры на сəй кес ке ле тін ау дар ма ның қо лай лы тə сі лін қол да-
ну жə не ау дар ма үдері сі нің нə ти же сін де əсер ете тін праг ма ти-
ка лық фак тор лар дың ті зі мін та бу да – ау дар ма шы ның ма ңыз ды 
жұ мыс та ры ның бі рі. Ау дар ма са па сы ау дар ма ның түп нұс қа ға ма-
ғы на лық жа қын ды ғы дең гейі мен бе рі ле ді. Сон дық тан түп нұс қа 
мə тін де рі мен ау дар ма ның жанр лық-сти лис ти ка лық тəуел ді лік-
пен жə не ау дар ма нұс қа сын таң дауына əсер ете тін праг ма ти ка-
лық фак тор ла ры мен бе рі ле ді. Бұл ас пек ті лер ау дар ма шы ның ст-
ра те гиясын анық тайды. Ау дар ма нор ма сы бес түр лі нор ма тив ті 
та лап тар нə ти же сін де қа лып та са ды: ау дар ма ба ла ма сы ның нор-
ма лық мөл ше рі; ау дар ма ның жанр лы нор ма ла ры, сти лис ти ка лық 
нор ма ла ры; ау дар ма ті лі нор ма ла ры; ау дар ма ның праг ма тиалық 
нор ма ла ры; ау дар ма ның кон ве ци ал ды нор ма ла ры. Ау дар ма ба ла-
ма сы ның нор ма ла ры құ был ма лы па ра метр емес. Жанр лы сти лис-
ти ка лық нор ма лар ды мə тін тү рі нің сти лис ти ка лық ерек ше лік те рі, 
ау дар ма ның сəй кес ке лу та ла бы ре тін де анық тау ға бо ла ды. Бұл 
нор ма лар ба ла ма дең гейін та лап ете ді. Ау дар ма мə ті ні – ау дар ма 
ті лін де гі тіл дік шы ғар ма лар. Ол үшін нор ма ере же ле рін бі лу қа жет. 
Ау дар ма ның праг ма ти ка лық нор ма ла рын жə не құн ды лық та рын 
қам та ма сыз ете тін та лап ре тін де анық тау ға бо ла ды. Ау дар ма ак-
ті нің праг ма ти ка лық шарт та ры ау дар ма нор ма ла рын сақ тау дан то-
лы ғы мен бас тар ту ға əкеп соқ ты ра ды. Жал пы айт қан да, түп нұс қа 
маз мұ нын тү сі нік те ме бе ріл ген жаз ба лар мен ауыс ты ра ды. Ау дар-
ма ның кон вен ци ал ды нор ма ла рын қа зір гі жағ дайда ау дар ма ның 
түп нұс қа ға жа қын ды ғы та ла бы ре тін де қа рас ты ру ға бо ла ды. 
Рес ми-іс кер лік стиль
Рес ми қа ты нас тар, бас қа ру мен құ қық тық қа рым-қа ты нас-
тар са ла ла рын да қол да ны ла тын сөй леу дің тіл де сім ор та сы, тіл-
дің функ цио нал ды сти лі ата ла ды. Атал мыш са ла ға ха лы қа ра лық 

20
қа ты нас тар, заң на ма лық құ жат та ма лар, эко но ми ка; əс ке ри са ла ға 
қа тыс ты құ жат тар, жар на ма, рес ми ме ке ме лер де гі тіл де сім, үкі-
мет қыз ме ті жə не т.б. жат қы зы ла ды. Тіл дің кі та би стиль де рі нің 
ішін де рес ми-іс кер лік стиль бас қа лар дан өзі нің тұ рақ ты лы ғы 
мен тар шең бер лі қол да ныс ерек ше лі гі мен си пат та ла ды. Іс кер-
лік құ жат тар дың ба сым көп ші лі гі ма те ри ал бе рі луі мен баян дау 
фор ма ла ры ның жал пы қа лып тас қан тү рін ай қын дайды. Жал пы 
ал ған да, рес ми-іс кер лік стиль – бұл түр лі құ жат тар дың сти лі: ха-
лы қа ра лық ке лі сім шарт тар, мем ле кет тік ак ті лер, заң дар, үкім дер, 
жар ғы лар, нұс қау лық тар, қыз мет тік хат тар, іс ке ри қа ғаз дар, т.б.
Рес ми-іс кер лік стиль өзі нің түр лі жанр ла ры мен маз мұн да ры на 
қа ра мас тан, бар лы ғы на бір дей бір не ше ор тақ бел гі лер мен си-
пат та ла ды. Олар: тіл дік құ рал дар дың үнем ді пай да ла ны луы, ық-
шам ды лық, ша ғын ды лық; ма те ри ал дың стан дарт ты ор на лас ты-
ры луы, бел гі лі бір фор ма бо луының мін дет ті лі гі (же ке куəлі гі, 
түр лі дип лом дар, туу жə не не ке ту ра лы куə лік те рі, ақ ша ға бай-
ла ныс ты құ жат тар жə не т.б.); тер ми но ло гия ның, атау лар дың (заң, 
дип ло ма тия, əс ке ри, əкім ші лік жə не т.б. тер ми но ло гия) ке ңі нен 
қол да ны луы, ерек ше лек си ка мен фра зе оло гия (рес ми, кең се лік) 
қо ры ның бо луы, қыс қар ған сөз дер мен абб ре ви ату ра лар дың мə-
тін ге алы нуы; ерек ше грам ма ти ка лық құ ры лы сын, түр лі тұ рақ-
ты сөз тір кес те рі нің қол да ны луы; түр лі ата лым дық сөй лем дер дің 
са на ма лау не гі зін де пай да ла ны луы; бір фак ті лер дің бас қа лар ға 
қи сын ды тəуел ді лі гін ай қын дайт ын күр де лі сөй лем дер ді қол да ну 
үдері сі; эмо ционал ды-эксп рес сив ті сөй леу тə сіл де рі нің то лық не-
ме се мүл дем бол мауы; стиль дің тө мен ин ди ви ду ал да нуы.

жүктеу/скачать 0.9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: