Агротехнология кафедрасы
жүктеу/скачать 399.5 Kb.
|
| Итбүлдірген (Қызылжидек Vaccіnum vіtіs-іdeae) – қаражидек туысына жататын шала бұта. Қазақстанда Көкшетауда, Алтайда аралас орманда, қылқан жапырақты ағаштардың арасында өседі. Биіктігі 2,5 – 25 см. Сопақша келген, етженді мәңгі жасыл жапырақтарының ұзындығы 5 – 27 мм, ені 3 – 12 мм. Гүлі солғын қызғылт, шашақ гүлшоғырына топталған. Мамыр – маусым айларында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жеміс береді. Ашық түсті қызыл жемісі жеуге жарамды келеді. Итбүлдірген. жемісінің құрамында 8 – 12% қант және органикалық қышқылдар, глюкозидтер, вакцилин, т.б. заттар бар. Жемісі жақсы сақталады, тосап, маринад дайындалады, кондитер өнеркәсібінде пайдаланады. Жапырағында 5 – 7% арбутин, глюкозид, флавонол, илік заттар болады. Жапырақтарын суға қайнатып, ревматизмге қарсы және несеп айдауға қолданады. Гүлінен ара бал жинайды.[1]
Бүйрек аурулары, ревматизм, подагра, туберкулез ауруларын қарсы қосымша емі ретінде қолданылады. Жемісінін шырынын гипертонияда, невроз, және жүкті әйелдердің аемиясына қарсы ем болып табылады. Итбүлдірген жапырағы (лат. Folium Vitis idaeae) медицинада дәрі етінде пайдаланады. Итбүлдірген құғақ жапырағының құрамында арбутин, фенолгликозидтер, урсол қышқылы бар. « » 2019 ж. № Хаттама Кафедра меңгеруші__________ Абеуов С. К. С. ТОРАЙҒЫРОВ АТЫНДАҒЫ ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ Агротехнология кафедрасы Пән: Жидектану № 11-Емтихан билеті Таңқурай отырғызу және баптау Таңқурайды отырғызу үшін жарығы мол және желден қорғану мүмкіндігі бар, қар жамылғысы көп тұратын жерлерді таңдайды. Егер саяжай және үй жағдайында болса, онда қорғау қабырғасынан 1 м кем емес қашықтықта орналастырылады. Таңқурайды отырғызудың ең тиімді кезеңі – күз (қыркүйектің соңы – қазанның алғашқа жартысы). Көктем жағдайында қыста дайындаған қалемшелер бүршік атқанша отырғызған тиімді. Бұлай жасалмаса тамыр атпаларындағы өркендер зақымдануы мүмкін. Қалемшелерді отырғызар кезінде өскінді ашық ауада және жел қағатын жағдайда көп ұстауға болмайды. Егер қалемшелерді отырғызуды көктемге ауыстырса, онда оларды жерге көмеді. Ол үшін тереңдігі 25–30 см шұңқыр қазып, оған қалемшені салады да, топырақ салып, бетін тығыздап, су құяды, ал суық түсісімен оның бетін қосымша 15–20 см торфпен жабады Негізінде таңқурайды отырғызғаннан соң оны жабындымен (мульча) жапқан дұрыс. Жабынды материалы ретінде торфты, сабаны мол қиды, таза сабанды, кепкен шөпті, кепкен жапырақтарды, ағаш ұнтақтарын, синтетикалық пленканы пайдаланады. Торфты жабынды ретінде пайдалану үшін кептіреді, үгітеді, жауын-шашыннан сақтайды. Пайдалануға қажетті шөпті гүлдену кезеңінде орады, тұрақты аударып, кептіріп, сақтап қояды. Ағаш ұнтақтарын керісінше, ылғал сіңетін жерде сақтайды. Оларды тұрақты араластырып отырады және 2–3 жылдан соң пайдалануға жарамды болады. Отырғызылған таңқурайды суарған соң бірінші жылы 5–8 см қабатта жабынды материалымен көмкереді немесе пленкамен, әрбір сабақ үшін 5–10 см көлемде тесік жасап, жауып қояды. Екінші жылы көктемде қосымша 15–20 см жабынды салады. Бұрыңғы қалған пленка қалдықтарын топырақ қабатына оңай су сіңетіндей етіп орналастырады. Әрбір бұтаның түбіндегі пленка тесігі диаметрін 20 см-ге дейін үлкейтеді. Бірінші жылғы таңқурайды отырғызғаннан кейін қалемшелер жылдам өркендей бастаса онда ескірген бұталардағы қосалқы өркен беру мүмкіншілігін ескере отырып оларды гүлдеуге қалдыруға болады. Егер ауысымды өркендер нашар дамыса онда дұрысы олардың гүлдерін алып тастайды немесе ол сабақты түбінен кесіп тастайды. Көк жидек, Көкжидек - солтүстік жидек, қышқыл топырақты жақсы көретін, Ресей мен ТМД-ның оңтүстік және орта аймақтарын біртіндеп бейтарап топырақтармен жаулап алады. Көгалдандырушылардың жүрегіндегі бұл жидекті не тез жеңіп алғаны соншалық, ол біздің бау-бақшамыздың гүлденуіне айналады? Оның негізгі биологиялық қасиеттерін сипаттайтын екі сөйлем және бәрі түсінікті болады - мұндай жидек әр саяжайға, әр бақшаға қажет. Көкжидек аллергияға қарсы күшті қасиетке ие, бұл халықтың аллергиялық тәуелділігінің артуы аясында маңызды. Олар көптеген ауруларға қарсы иммунитетті тиімді түрде арттырады. Жидектердің пайдалы қасиеттері адам ағзасына құнды аминқышқылдарының, пектиннің көп мөлшерінің, полифенолдардың әсеріне байланысты. Жемістердің құрамына кіретін минералдар иммунитетті нығайтуға көмектеседі, бұл дененің вирустар мен инфекцияларға төзімділігін арттырады Көкжидектің пайдалы қасиеттерін дәрігерлер ғана емес, косметологтар да бағалады. Жемістерде коллаген талшықтарының беріктігін қалпына келтіретін заттар бар. Жидектерге негізделген маскалар теріні ағартады, эпидермистің жоғарғы қабаттарынан токсиндер мен артық суды кетіреді, бұл ісіну проблемаларын тиімді түрде жояды. Әйел денесі үшін жемістердің басқа пайдалы қасиеттері арасында: психоэмоционалды фонды, жүйке жүйесін тұрақтандыру; етеккір циклінің қалыпқа келуі; ішкі секреция бездерінің жұмысын күшейту; ағзадағы метаболикалық процестерді ынталандыру. Көкжидектің ағзаға тигізетін пайдасы жеміс-жидектер құрамындағы әйелдер мүшелері үшін маңызды заттардың құрамымен түсіндіріледі: фолий қышқылы, антиоксиданттар, темір, фосфор және т.б. Диетаға көкжидек пен ерлердің жемістерін қосқан жөн. Пайдалы, қоректік мультивитаминдер мен қышқылдар несеп-жыныс мүшелерінің жұмысын қалыпқа келтіреді, потенциалды жоғарылатады және жыныстық қызметті қолдайды. Жидек простатитке қарсы тамаша құрал, несеп-жыныс жолдары ауруларының алдын алу үшін қолданылады және дененің қорғаныш функцияларын тиімді күшейтеді. Көкжидекті үнемі пайдалану ер адамның денесін қуатқа толтырады, көздің көру қабілетін жақсартады. Емдік жеміске негізделген құралдар жүйке жүйесін тұрақтандыруға, депрессиялық көңіл-күйден арылуға көмектеседі. Ұрықтың целлюлозасындағы рутин мен эсцулиннің мазмұны тамырлардың икемділігін арттыру үшін оларды тазартуға көмектеседі Ақ пленкада қалемшелермен отырғызу Қалемше– аналық өсімдіктен бөлініп алынған сабақ, тамыр, жапырақ. Cабақ және тамыр қалемшелері болып бөлінеді. Cабақ қалемшесі өсімдікті вегетативті көбейту үшін қолданылады. Дайындалу мезгіліне қарай: сүректелген қалемше және көк қалемше болып ажыратылады. Сүректелген қалемше буыннан, буын аралығы мен бүршіктен тұрады. Оны өсімдік өркені толық жетіліп, жапырақтары түскеннен кейін күзде немесе қыста дайындайды. Тамырландыруға дайындалған қалемшенің ұзындығы 18 – 22 см, жуанд. 6 мм-ден кем болмауы тиіс. Мұндай қалемшелердің жоғ. ұшын бүршіктен 1 – 1,5 см қалдырып, ал төм. бөлігін буын аралығының кез келген жерінен кесе береді. Көк қалемше – өсімдіктің қарқынды өсу кезеңінде (маусымның аяғы – шілденің басы) өркендерінен дайындалады. Мұндай қалемше буыннан, онда орналасқан жапырақтар мен қолтық бүршіктерінен және буын аралығынан тұрады. Оны ұзындығы 5 – 12 см етіп, бір, екі немесе одан да көп буындармен кеседі. Астыңғы жапырақсыз бөлігін өсімдік бүршігінен 0,5 – 1 см төмен жасайды. Сабақ қалемшелері жеміс-жидек дақылдарын, әсемдік өсімдіктер мен орман ағаштарын, бұталарын көбейтуге пайдаланылады. Тамыр қалемшесі жуанд. 6 – 10 мм болатын тамырлардан, ұзындығы 8 – 10 см мөлшерде кесіп алынады. Мұның жоғ. ұшын – тік, ал төм. ұшын – қиғаштап қияды. Тамыр қалемшесімен алма мен алмұрт ағашының кейбір түрлерін, кәдімгі және жапон бекесін, ырғайды, шиені, таңқурайды, жүзімді, т.б. көбейтеді. « » 2019ж. № Хаттама Кафедра меңгеруші__________ Абеуов С. К. С. ТОРАЙҒЫРОВ АТЫНДАҒЫ ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ Агротехнология кафедрасы Пән: Жидектану № 12-Емтихан билеті Қарлығанның аурулары және зиянкестері Қарлыған ауруларынан бастайық. Толығымен жеңе алмайтын ең көп таралған ауру - бұл ұнтақты зең. Қарлығанның барлық бөліктеріне, соның ішінде жидектерге әсер етуі мүмкін бұл ауру кейде оған төзімді сорттарда да пайда болады. Ұнтақты зең - саңырауқұлақ ауруы, ол жылы және ылғалды болған кезде ең белсенді дамиды. Сіздің сайтыңызды осы апаттан қорғау үшін, отырғызуды қалыңдатпаңыз, санитарлық кесуді жүзеге асырыңыз, тәжді қалыңдататын өсінділерді кесіңіз, өсімдіктерді орташа мөлшерде суарыңыз және жеміс-жидектер мен басқа да өсімдік қалдықтарын шағу аймағынан алып тастаңыз. Қарлыған емдеу кезінде белгілі бір фунгицидті қолдануға болатын кезде пакеттегі нұсқауларды орындауды ұмытпаңыз. Әдетте, барлық химиялық өңдеу жұмыстары егін жинауға дейін кем дегенде екі апта бұрын аяқталуы керек. Фунгицидтің қауіптілік сыныбын, оның аралар үшін қауіпті екендігін анықтағаныңызды ұмытпаңыз, егер жақын жерде омарта болса, онда қауіптілігі үштен аспайтын фунгицидтермен емдеу керек. Қарлыған тат: Қарлыған емдеу кезінде белгілі бір фунгицидті қолдануға болатын кезде пакеттегі нұсқауларды орындауды ұмытпаңыз. Әдетте, барлық химиялық өңдеу жұмыстары егін жинауға дейін кем дегенде екі апта бұрын аяқталуы керек. Фунгицидтің қауіптілік сыныбын, оның аралар үшін қауіпті екендігін анықтағаныңызды ұмытпаңыз, егер жақын жерде омарта болса, онда қауіптілігі үштен аспайтын фунгицидтермен емдеу керек. Қарлыған зиянкестері: Қарлыған тли- Афид - әдетте колонияларда тұратын үлкен немесе кішкентай ұсақ сорғыш жәндік, көбінесе оның тәтті секрециясымен қоректенетін және жас өркендер мен жапырақ тақталарынан шырынды сорып алатын құмырсқалар алып жүреді, бұл қатты деформацияға, бұралу мен тоқырауға әкеледі. Сонымен қатар, тли мозайка сияқты аурулардың тасымалдаушысы бола алады. Қарлыған шынжыр табандары Қарлығаннан сіз көптеген зиянкестерден құрттарды таба аласыз. Мысалы, ерте көктемде жапырақтары гүлдей бастағаннан кейін, оларға қарлыған аралау тәрізді шынжыр табандар шабуыл жасайды. Бұл денесінде қара дақтар бар, он жұп аяғы бар жасыл немесе көкшіл-жасыл түсті жеке адамдар. Көп санды курттар 7-8 күнде бір бұтаның бүкіл жапырақ аппаратын шайқауға қабілетті, сондықтан олармен тез арада күресу керек. Егер учаскеде бір немесе екі қарлыған бұтасы болса, онда шынжыр табандарды қолмен жинауға болады, егер бұталар мен шынжырлар көп болса, онда екіншісін инсектицидтер көмегімен жоюға болады. Бақылаудың халықтық әдістерінен сіз міндетті түрде сабын қосып темекі, қыша немесе басқа дақылдардың инфузиясын қолдана аласыз. Қара бүлдірген агротехникалық ерекшеліктері Қара бүлдірген алғашқы жемісін қыс маусымынан кейін береді. Көктемде еккен бүлдіргеннен келесі жылы мол өнім алуға болады. Ол-көпжылдық, жер таңдағыш дақыл, жарықты жақсы көреді. Оны егетін жер жазық, тегіс немесе сәл еңкіш, айналасы қысқы қарды көп ұстайтындай бұталармен, ағашпен т.б. қоршалған болуы тиіс. Қара бүлдірген үшін балшықты жер қолайлы. Жер қыртысы сазды , топырақты болса, оған шымтезек сепкен дұрыс. Қара бүлдірген сортаңы аз жерде жақсы өседі. Егер жер қыртысының қышқылы төмен болса, оған әк енгізу қажет. Әкті қара бүлдірген екпестен 1-2 жыл бұрын енгізген жөн. Бір жерде 5 жылдан артық екпеу керек. Учаскені әзірлегенді оның алдыңғы дақылын ескеру қажет. Алғы дақылдардың көкөніс, отамалы дақылдар болуы мүмкін. Қара бүлдіргенді асқабақтан кейін егуге болмайды, өйткені оның зиянды жәндіктері бүлдіргенді де зақымдайды. Қара бүлдіргенді күзде отырғызғанда учаскені алдын-ала өңдеп алу қажет. Ал дән отырғызған кезде әр шаршы метр жерге 3-4кг көң енгізу керек. Қара бүлдіргенді қылқан-тікенегі мен тұқымы арқылы көбейтеді. Отырғызу үшін ең қолайлы мерзім-ерте көктем (сәуірдің аяғы) не ерте күз (1-15 қыркүйекке дейін). Еккен соң 10-12 күннен кейін өсу барысын тексеріп, көктемей қалғандарының орнына басқасын отырғызу керек. 3-4 аптадан соң тамырын қиып алмай қатар аралықтарын қопсытады.Отырғызылған өсімдікті қара түсті полиэтилен пленкасымен жауып қойса, ол арамшөптің өспеуіне және ылғалдың сақталуына әсер етеді . Алғашқы 1-2 жылда қара бүлдіргенді тыңайтпаса да болады. Ал үшінші жылғы көктемде әр жүйек жерге 2-3 кг көң не әр шаршы метр жерге 50 г жеміс-жидек қоспасы енгізіледі. 4-жылы 1-2 рет (көктемде және жеміс салғанда) азотпен үстеп қоректендіреді ; 5- жылы жеміс-жидек қоспасын енгізеді. Жер қыртысы қорекке тапшы болса, тыңайтқыштың мөлшерін 20-25 г көбейтуге болады. Бүлдірген гүлденген кезде оны үсіктен сақтау үшін пленкамен т.б. жауып қою керек . Өсу кезінде 5-6 рет қопсытып, арам шөбін отайды. Жемісін жинап алғаннан кейін жапырақтарын шауып бір жерге үйеді де, зиянкестерін таратпау үшін өртеп жібереді. Мүк жидек шаруашылықта пайдалану Мүкжидек (Oxycoccus) – қаражидектер тұқымдасына жататын мәңгі жасыл бұта. Қазақстанда батпақты жерлерде өсетін 2 түрі: кәдімгі (төрткүлте) Мүкжидек (Oxycoccus quadrіpetalus) және ұсақжемісті Мүкжидек (Oxycoccus mіcrocarpus) бар. Оның жіп тәрізді жіңішке тармақтарының ұзындығы 75 – 80 см-дей, жапырақтары майда, сопақша немесе дөңгелек, қалың шырынды болады. Қызғылт түсті гүлдері (саны 2 – 4) шатырша гүлшоғырын құрайды. Мамыр – маусым айларында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жеміс салады. Жемісі – шырынды, қышқыл дәмі бар жидек. Ол алғашқыда ақ болады да, кейін қызарады. Жемісінің құрамында лимон, қант, пектин заттары, минерал тұздар, С витамині бар. Жемісі жеуге жарамды және медицинада пайдаланылады.[1] Мүкжидек - әлемдегі ең құнды және дәмді жидектердің бірі. Ол әдетте солтүстіктегі ормандардың батпақтарында өседі. Оның қолданысы ұзақ уақыт бойы белгілі болды. Бірде таңертең адамдар тұрып, шай мен кофе ішпеді. Таңертеңгілік сусыны «сыра қайнатушы» болды, оның құрамы міндетті түрде мүкжидек жидектерін қамтыды. Жыл сайын жидектердің артықшылықтары ерекше болып табылатындығы туралы ақпарат беріледі. Олар денсаулыққа арналған багаж болып табылады. Мүкжидек шырыны суыққа және инфекцияларға, анемияға және ыстыққа және түрлі ішек ауруларына мас болды. « » 2019 ж. № Хаттама Кафедра меңгеруші__________ Абеуов С. К. С. ТОРАЙҒЫРОВ АТЫНДАҒЫ ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ Агротехнология кафедрасы Пән: Жидектану № 13-Емтихан билеті Қарлығанның сортттары Арлекин , ол 1995 жылы алынған және болып табылады 9 және 10 аймақтарға ұсынылды - Орал және Батыс Сібір . Бұл қарлыған әртүрлілігі кеш сипатталады, бұл бұта, өсудің орташа күшімен, тәждің орташа таралуымен ерекшеленеді және жасыл түсті үлкен жапырақ тақталарына ие. Бұл әртүрліліктің гүл шоғырында әдетте үш гүл бар. Гүлденуден кейін жидектер байланған, олар қызыл түсті, пішіні дөңгелектелген, дәмі дәмділер 5 мүмкіндіктің 4,4 баллымен бағаланады. Жемістерде 6,0% -ке дейін қант, 3% -дан астам қышқыл, 24 мг% -дан аскорбин қышқылы. Бұтаның шығымы 2,5 кг-ға жетеді. Әртүрлілікке ұнтақты зең әсер етпейді, сирек ағаш үгіндісімен зақымдалады. Өсіргіш Ақ түндер 2000 жылы өсірілді екінші, Солтүстік-Батыс аймағында өсіруге ұсынылған . Сорттың жемістері ерте піседі. Өсімдіктің өзі өте қарапайым, бұтақтары бар, тікенек, өсінділермен жабылған бұта. Жапырақ жүздерінің мөлшері орташа, ал жасыл түске ие. Гүл шоғырында, әдетте, біреуі - екі гүл. Салмағы 3,5 г қарлыған жемістері, олардың пішіні дөңгелек, түсі сары-жасыл, сәл түктік бар. Дәмділер дәмді 4,3 баллмен, сыртқы түрді 4,4 баллмен бағалайды. Әр жидектің құрамында 10,9% дейін қант, 1,8% -дан астам қышқыл, 30 мг% -ке дейін аскорбин қышқылы бар. Бұтаның максималды өнімділігі - 3,1 кг. Әртүрлілік ұнтақты зеңге төзімді. Қарлыған Берилл -1998 жылы Мемлекеттік тізілімге енгізілген және болып табылады 9 және 10 аймақтарда - Орал мен Батыс Сібірде өсіруге ұсынылды . Бұл сәл жайылған тәжі бар орташа бұта. Өркендер әдетте бүктелген, тікенектері төменнен ғана болады. Жапырақ тақталары өте үлкен. Гүлшоғырында екі гүл бар.Жемістер дөңгелек пішінді, массасы шамамен 3,5 г, сары-жасыл түсті, қабығы жоқ, терісі бар. Дәмділер жидектердің дәмін 4,4 баллмен, сыртқы түрінің тартымдылығын 4,5 баллмен бағалайды. Осы сорттың әр жидегінде 9,8% -ке дейін қант, шамамен 0,5% қышқыл, 38 мг% -дан астам аскорбин қышқылы бар. Бұтаның максималды өнімділігі шамамен алты килограмм. Әртүрлілік ұнтақты зеңге төзімді және қыстың жоғары тұрақтылығымен ерекшеленеді. Владил - бұл қарлыған әртүрлілігі 1995 жылы алынған және солай 2, 4, 7, 9 және 10 облыстарда өсіруге ұсынылған, бұл Солтүстік-Батыс, Еділ-Вятка, Орта Еділ, Орал және Батыс Сібір облыстары . Бұл сорттың өнімі алғашқы кезеңдерде піседі. Әртүрлілік өсімдіктері сәл жайылған тәжі бар бұталарды белсенді түрде өсіреді. Жапырақ тақталары өте үлкен, жылтырмен қара-жасыл. Гүлшоғырында екі-үш гүл болуы мүмкін. Сорттың жемістері 2,9 г массаға жетеді, олар қызыл, өте дәмді, дәмділер бұл көрсеткішті 4,3 баллға, ал сыртқы түрі 4,4 баллға бағалайды. Жидектерде 15% дейін қант, 2,8% -дан астам қышқыл, 28 мг% -дан аскорбин қышқылы. Сорттың максималды өнімділігі бір бұтаға шамамен екі килограммды құрайды. Әртүрлілік ұнтақты зеңге қарсы, бірақ ағаш үгіндісімен зақымдалуы мүмкін. Қорғаушы , - бұл қарлыған әртүрлілігі салыстырмалы түрде жақында, 2010 жылы алынған болатын және солай үшінші, Орталық, аймақта өсіруге ұсынылған . Әртүрлілік кеш пісетіндігімен сипатталады. Бұл әртүрліліктегі өсімдіктер тікенді өсінділері бар тікенді бұталармен және қою жасыл түсті үлкен жапырақты жүздермен белсенді өсіп келеді. Әрбір гүл шоғыры бір-үш гүлге дейін болуы мүмкін. Бұл түрдің жемістері сопақ-алмұрт тәрізді, қою қызыл, қара дерлік, түсті және балауызданған жабындыға ие. Жемістің орташа салмағы шамамен 4,9 г құрайды. Жидектердің дәмі айтарлықтай жағымды, дәмділермен ол 4,5 баллға, ал сыртқы түрі - 4,6 баллға бағаланады. Бұтаның максималды өнімділігі 5,6 килограмға жетеді. Сорт құрғақшылыққа төзімді, қыста төзімді, бірақ ұнтақты зең әсер етуі мүмкін. Үлкен қызыл , ол 1974 жылы алынған және болып табылады оныншы аймақта өсіруге ұсынылған - Батыс Сібір . Бір қызығы, бұл қарлыған сорты кездейсоқ өскен көшеттен алынды, оның ата-аналары белгісіз. Әртүрлілік орташа жетілумен, жоғары қыста төзімділікпен және аурулар мен зиянкестер кешеніне қарсы тұрумен сипатталады. Өнімділік жыл сайын бұтадан үш-төрт килограмға дейін жеміс береді. Өсімдіктердің өзі орташа күштілікке ие және өте кең таралған. Ескі өсінділерде тікенектер көп, жас өркендерде өте аз. Жидектер үлкен емес, массасы 3,1 г жетеді. Жемістің пішіні ұзынша-сопақша, түсі қою қызыл. Дәмі жағымды, дәмі 4,5 баллға бағаланады. Кубанец , - бұл қарлыған әртүрлілігі 1997 жылы өсірілді және тек бір аймақта аудандастырылған - 6, Солтүстік Кавказ . Осы сорттың төмен және сәл жайылған бұталарында егін ерте піседі. Жинау оңай, өйткені қалың және түзу өсінділердегі шиптер тек төменгі бөлігінде орналасқан. Піскен жидектер сопақша, жасыл түсті, түкті емес және массасы 5,7 г жетеді. Қарлыған бұтасының максималды өнімділігі жақсы топырақта 9,4 килограмға жетеді. Сорттың жемістері дәмді, дәмділер дәмді 4,5 баллға, ал сыртқы түрі 4,6 баллға бағалайды. Әр жидектің құрамында 7,7% дейін қант, шамамен 2,2% қышқыл, 33 мг% аскорбин қышқылы бар. Сорт ұнтақты зеңге төзімді және сайтта тозаңдандыратын сорттарды қажет етпейді. Кәдімгі қара жидек Қара жидек «Қара шілтер» (ағылшын тілінен аударғанда - «қара шілтер») - адокс отбасынан шыққан керемет әдемі, тез өсетін бұта. Бұта бүкіл әлемде таралған, оны жапырақты және қылқан жапырақты плантацияларда кездестіруге болады. Ол өте тез өседі, үлкен бұталарды жасайды. Бұл өз түрінің ең сұранысқа ие түрі. Оның отаны - Кіші Азия, Кавказ және Еуропа. Бұта биіктігі 2,5 м және ені 1,3 м жетуі мүмкін. Қажет болса, сіз кішкентай ағаштың немесе бұтаның пішінін сақтай аласыз. Оның үйеңкі тәрізді қара күлгін түсті жұқа, әсем жапырақтары бар. Гүлшатырлар қолшатырларға ұқсайды, диаметрі 20 см, қызғылт немесе сүтті түсті. Гүлдену үшінші жылы мамырда басталады және жаз бойы созылады. Қаражидек – аршагүлдер тұқымдасына жататын көпжылдық бұталы өсімдік. Биіктігі 10-50 см аралығында болады. Құнарлы және жарығы мол жерлерде жақсы өседі. Тік сабақты, жапырақтары жұмыртқа пішіндес сопақтау, жиектері аратісті. Мамыр, маусым айларында гүлдейді. Гүлдері жасыл-күлгін түсті, қысқа гүлсағақта орналасқан. Хош иісті. Гүлдерінің хош иісі жеміс-жидектерді тозаңдандыратын жәндіктерді, әсіресе, араларды өзіне тартады, сондықтан қаражидекті бал өсімдігі деуге болады. Жемісі шар тәріздес домалақ, диаметрі 5-8 мм, қара және көкшіл қара түсті болып келеді. Бұталы жидектерді отырғызу әдістері « » 2019 ж. № Хаттама Кафедра меңгеруші__________ Абеуов С.К. С. ТОРАЙҒЫРОВ АТЫНДАҒЫ ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ Агротехнология кафедрасы Пән: Жидектану № 14-Емтихан билеті Қара бүлдірген ботаникасы Қара бүлдірген раушангүлділер тұқымдасына жататын, биіктігі 0,5–4 метр, көпжылдық жерасты бөлігі және құрамына негізгі тамыр, қосалқы тамырлар, ал жерүсті бөлігі біржылдық және екіжылдық өркендері болатын бұталы өсімдік. Бұтақтары тікенекті жіне тікенексіз, мамықтанумен және мамықтанусыз, балауыз жұғынымен және жұғынсыз болуы мүмкін. Гүлдері ақ, ірі, өзін-өзі тозаңдандыратын гүл шоғырға жинақталған. Маусымның екінші он күндігінен гүлденуін бастайды, гүлденудің кеш басталуына байланысты кеш келетін көктемнің суығынан зақымданбайды. Тамыз-қырқүйек айларында жеміс береді. Бұтақтары екі жылдық даму циклге ие: бірінші жылы өркен өседі, ал екінші жылы жеміс береді және өледі. Қара бүлдірген таңқурайға туыс, 200 астам түрі Солтүстік Америкада және Еуразияда таралған. Көптеген жабайы түрлері мәдени түрлерден биохимиялық көрсеткіштері бойынша кем түспейтін, еліміздегі болашағы зор дақыл. Қара бүлдірген мен таңқурай арасында төмендегідей генетикалық айырмашылық бар: жасушасының ядросында хромасомалар саны әртүрлілігі. Таңқурай – диплоид (2n=14), ал қара бүлдірген – полиплоид, кейбір кездері додекаплоидты санына жетуі мүмкін. Еуропалық мәдени сорттардың көбісі тетраплоид, сондықтан да қара бүлдіргеннің таңқурайға қарағанда өнімділігі жоғары. Мүк жидек өсіру агротехникасы Тұқым алу үшін үлкен, толық піскен және сау жидектерді таңдаңыз. Олардан тұқымдар алынады: жемістерді илейді, суға батырады, тұқымдарды таңдайды. Олар дереу себіліп немесе кептіріліп, полиэтилен пакеттерде сақталады. Сақталған кептірілген тұқымдарды себер алдында стратификация (шымтезектің құммен ылғалды қоспасында) 3-5 ° C температурада 3 ай бойы жүргізіледі. Мүкжидек тұқымын отырғызу мерзімі: жаңа - жаздың соңында, құрғақ - көктемде. Бақша өсіру үшін тұқымдардан, кәстрөлдерден, жәшіктерден және тостағаннан жасалған мүкжидек қолданылады. Олар үстіңгі типтегі шымтезекпен толтырылады, тұқымдар бетіне шашырап, 2-3 см құммен немесе ұнтақталған мүк қабатымен 0,5 см себіліп, содан кейін суарылады. Контейнер пленкамен жабылып, жылы жерге қойылады, топырақтың жоғарғы қабаты құрғаған кезде суарылады. Өркен себуден 2-3 апта өткен соң пайда болады. Бақшадағы мүкжидек көшеттерінде 4-5 жапырақ пайда болған кезде, олар бір-бірінен 10 см қашықтықта парниктік төсектерге ауыстырылады. Жылыжай бұталарында жыл бойына болады. Жоғарғы таңу - қолдануға дайын әмбебап минералды тыңайтқыштардың ерітінділерімен (мөлшері - 10 л-ге 1 ас қасық л, 1 шаршы M 1 л негізіндегі ерітіндімен құйыңыз). Суару жиілігі - 2 аптада 1 рет. Тамырдың астына су құйыңыз, күйіп қалмас үшін ерітіндіні жапырақтардан таза сумен шайыңыз. Өсімдіктерді осындай жолмен көбейту үшін сізге жас өсінділерден кемінде 10 см ұзындықтағы жасыл кесінділерді кесіп, оларды шымтезек қабатымен мульчирование етіп, ылғал топыраққа (шымтезек, құм, үгінділер мен инелер қоспасы) отырғызу керек. Құйып, жеңіл пленкамен жабыңыз. 3-4 аптадан кейін кесінділер тамыр алады (тамырлану 100% құрайды). Олар үнемі өсетін жерде олар кем дегенде 10-дан 10 см схемаға сәйкес тығыз орналастырылады (бұл тығыздық егінді тез алуға мүмкіндік береді). Отырғызудан бір айдан кейін жас бұталар алғаш рет минералды тыңайтқыштармен ұрықтандырылады. Шламмен отырғызылған өсімдіктерден алынған бақша мүкжидектерінің алғашқы өнімін отырғызудан кейінгі үшінші жылы алуға болады, ал келесі жылы сіз мол жеміс күте аласыз. Мүкжидек суыққа төзімді және қарапайым өсімдіктер болып саналады, бірақ бұған қарамастан оны жеке жерлерде өсіру өте қиын жұмыс болып саналады, өйткені оның өсуі үшін белгілі бір жағдай жасау қажет. Мүкжидек ылғалды топырақты жақсы көреді, сондықтан оны өсіру үшін дәл осындай аймақты таңдау керек: жер асты суларына жақын орналасқан немесе ойпаттарда орналасқан жерлер қолайлы болады. Топырақтың қышқылдығы төмен болуы керек - 3-4,5 рН. Шымтезек бақшасындағы мүкжидек үшін оңтайлы, бірақ құмды саздар мен саздақтар да қолайлы. Топырақтың жеткілікті ылғалдылығы, әсіресе ыстықта, өсімдіктердің қалыпты өсуі мен дамуының қажетті шарты болып табылады. Сондықтан сіз мүкжидекті жиі және мол суаруыңыз керек. Топырақты қышқылдандыру үшін суға аздап лимон немесе сірке қышқылын қосуға болады. Сізге айына 2 рет мәдениетті күрделі минералды тыңайтқыштармен тамақтандыру қажет. Итбүлдірген жүктеу/скачать 399.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|