Аскаров Ч. Айылдын сонун кечтери: Ырлар

Жадап бүттүм карай берип жан жагым.

Минтет ко деп сенден күткөн эмесмин.

Көңүлүм да көктөгү айдай жапжарым.

Чын сүйүүмдү сага келген арнагым.

Мен турмушта кайгырбаган мынчалык,

Түшүн жаным, түшүн өзүң ар жагын.

Жаңырат, таза абада сенин күлкүң.

Күлкүңө коргошундай көлкүп турам,

Тургансып түгөл болуп дүйнө – мүлкүм.

Карекке батып турат бул элесиң.

Гүлүңдөй бажырайып карап койчу,

Махабат тырс-тырс чертсин терезесин.

Корумдуу таштар караят.

Күнчөлүк жерге карабай,

Күлүктү минип мен барсам,

Кукүшүм мени карабайт.
Ай тийген тигил чокунун.

Арчалуу бети караят.

Арманым ичте бук болуп.

Аргымак минип мен барсам,

Алтыным мени карабайт.
Мээнетим жанып эмгекте,

Медалды төшкө тагынып,

Мейли эми болбос деп барсам,

Мен ашык болгон көзүңдө,

Махабат турду жагылып.

БОЛБОСТУР
Алыстап туруп албай келчи жакын,

Жел аргы тоо тараптан сокту салкын.

Бардыгын сезбейсиң да тунжурайсың,

Сен минтип кыйнабачы мени алтын.

Аралап арасынан бир гүл таптым.

Өзүңдөй апакай ак гүлүм менен,

Кайталап карегиңди карап жаттым.

Эркем ай, бир өзүңө жеткен болсом,

Болбостур андан өткөн менин бактым.

Жемиштей болгон турам төгүлгөнү.

Экөөбүз эзилишип бирге турсак,

Көкөлөйт махабаттын көгүчкөнү.

Ай болуп жарык чачат жүрөгүмө.

Бетиңден өөп койсом кагып койбой,

Шыңкылдап кылыктанып күлөсүң ээ.

Бүтүндөй жан дүйнөмө бүлүк салып.

Сен бүгүн арбап алган сыйкыр күчсүң,

Эркем ай, лаззатыңа турам канып.

Жүз күндөй жакын жашап кошунабыз.

Жалтактап уялуунун чеги бүтпөй,

Жүздөшсөк сүйлөшө албай корунабыз.

Жер карап анда деле корунабыз.

Баспа деп агаң мени кагып койгон.

Жанаша жашасак да жолум алыс.

Кош шамдай көргөндөрдү каратабыз.

Анда да сырыбызды ачык айтпай,

Алдыртан каректерден карашабыз.

Көп минтсек кайгы тартып жошулабыз.

Ачык айт, сезим менен ойнобойлу,

Бактылуу болуп качан кошулабыз?..

Жарпым жазып, бир жаркылдап күлбөйсүң.

Сенден ашкан сулуу жоктой дүйнөдө,

Санаа тартып саргайганым билбейсиң.

Айлар өтөт, жылдар өтөт тез дейсиң.

Мен өзүңө ааламда жок сүйүүнү,

Арнап жүрсөм. арнаганым сезбейсиң.

Бой көтөрүп, көңүлүмдү кирдейсиң.

Сен сүйбөсөң Алыкулдай жапжалгыз,

Жашап жүрүп өтөрүмдү билбейсиң.

Жан эркем жакшы болгон жолукканың.

Турмушта боло берет өйдө-төмөн,

Көңүлдү жөнсүз жерден орутпагын.

Сен үчүн сүйүүм ысык, сүйүүм жалын.

Жанымда сен болбосоң, сен жүрбөсөң,

Тата албайм бул жашоонун таттуу даамын.

Көөдөндөн агылгансыйт башкача агым.

Өзүңө Арзыматтай акын болбой,

Элиме жетсе экен дейм жазгандарым.

Бир кайыкта баратабыз экөөбүз.

Күн бузулуп, шамаал күчөп баратат,

Билбейм качан аркы өйүзгө өтөбүз?..

Кучактайсың улам, улам селт этип.

Коркпо жаным, өркөчтөнгөн толкундар,

Куттукташып жатат бизди терметип...

Сен төгүлсөң мен да келет төгүлгүм.

Кучагымда эркелесең баладай,

Бал каймагын тарткансыймын өмүрдүн.

Чолпон жылдыз бизге гана жангандай.

Эки бетиң эсти оодарып албырат,

Алча үзүлүп кудум каны тамгандай.

Сен айрылсаң, мен да сенден айрылдым.

Эстегенге кыялыңды жагымдуу,

Келбей кетет бир өзүңдөн айрылгым.

Анткен менен унуткарсам экен деп,

Сүрөтүңдү бырча-бырча айрыдым.

Чаңда жатса бүткөн боюм дүр этти.

Ушунчалык көңүлүмдү суутуп,

Ушунчалык муздаттыңбы жүрөктү.

Мени ойлобо, мен да сени ойлобойм,

Таарыныч жок, таап алгын бөлөктү.

Махабатка кабылбагам, болбой ой.

Антсе дагы күлгүн кездин күндөрү,

Унутулгус айтып бүткүс жомоктой.

Кылыктанып кыналышкан кыздарды,

Жүргөнүм ай бой көтөрүп жолотпой.

Калдым сага биротоло байланып.

Бой көтөрбөй кайра сага жалбарам,

Гүлүн тапкан көпөлөктөй айланып.

Качан жетип кармаар экем колуңду,

Кайсы күнү көңүл тынчыйт жайланып?!..

Жандай сүйүп, жакшылыгын көп көрдүм.

Бирок анын кайгы муңу көп экен,

Далай жолу аны баштан өткөрдүм.

Жандай басып, жалбарынып жалынып.

Бирок кээде көңүл калуу көп экен,

Болбос жерден «сен», «мен», дешип таарынып.

Кылыктанып мени салды өртүнө

Бирок анын ал өртүнө чыдармын,

Эгер мендей сүйгөн болсо төгүлө.

Чыңдап сүйгүн чарпылбагын ар жакка.

Сүйүү баркын биле албаган аялга,

Өптүрбө да, асти колуң карматпа.

Жүрчү элек бирге суу чачып ойноп.

Отурам жалгыз өзөнгө келип,

Өткөндүн баарын кайрадан ойлоп...

Денеңе денем жагылып турчу.

Жүрөккө жүрөк жанашып турса,

Жүрөктөн сүйүү агылып турчу.

Жылдыздар көктөн карашар эле,

Көркүңө көркүм жарашар эле.

Суу жээктей басып сырдашып алсак,

Кусалык бизден тарашар эле...

Биле албай койдум кеткен жак жагың.

Үмүтүм үзбөй жүргөнүм менен,

Көңүлдө кайгы каймактай калың.

Эстесем жашым куланат эми.

Кабарың айтып көрүнсөң боло,

Саргайтпай мени, сагынтпай мени.

Бирок сенден эч бир жооп албадым.

Канча жолу жолугушуп жүрсөм да,

Кыялыңды түшүнө албай чарчадым.

Ойлой-ойлой бир оюмдан танбадым!

Жаздым анан бадырайтып катыма,

Сүйүү менде жанбай өчүп калганын.

Удургуп агат жүрөктөн каным.

Жүрөктү бекер оорута бербей,

Тып баса турган болсоңчу дарым.

Ай нуру сымал аппаксың жаным,

Суктантып турсаң жүрөктө жалын.

Сумсайып койсоң жанаша албай,

Сырыңды билбей көңүлүм жарым.

Жанымда жүрсөң ачылар багым.

Көңүлүң болсо билдирчи деги,

Сүйүүмдү арнап берейин баарын.

Кылгырып турган күзөңдөн секет.

Кылактай басып алдыман чыксаң,

Жүрөгүм туйлап элжиреп кетет.

Ай пери апа тууганбы секет.

Көзүңө көзүм чагыла түшсө,

Көздөрүм менин жалтанып кетет.

Созулуп жаткан түнүңдөн секет.

Жанашып өтсөң, жай албай жаным,

Бүтүндөй денем чымырап кетет.

Жообуңду берчи калчабай секет.

Сүйүүңдү арнап эртерээк баскын,

Эмесе жүрөк өрттөнүп кетет.

Жолуксам дейм, жалын жаштык, жаш күндө.

Сөзгө турам, кереги жок башканын,

Аары эмесмин көнө берчү ар гүлгө.

Таарынышпай көңүлүбүз түз күндө.

Жытын чачсын, буркурасын баары бир,

Жытың сенин теңештирбейм жүз гүлгө.

Аны сезгин, аны билгин чүрөгүм,

Тагдыр айдап аалам кезип кетсем да,

Бир кайрылып сенде болор түнөгүм.

Убакыт өтпөйт арадан кылым өткөндөй.

Көңүлүм чөгүп, салыңкы абдан кабагым,

Кайгынын калың булуту каптап кеткендей.

Карегим талып, карааның канча издеди.

Чыгамын тоого, жытыңды тоодон тапсам деп,

Биз жүргөн жерде калбаптыр такыр из деги.

Күтөмүн сени автобус келсе түшөр деп.

Айла жок кантем, почтодон салдым катымды.

Сары ооруу кылган сагыныч үнүм жетер деп.

Ай сымал уктап жатканың сонун.

Апакай денең азгыра берет,

Аяймын сени тийгизбей колум.

Ак куудай элпек жүргөнүң сонун.

Ай айлап жатып, айлыңа барып,

Акырын сага жайсамбы торум.

Айжамал кыздын жүзүнөн сонун.

Аңкыган жытың мас кылып барат,

Ашыкмын десем болобу жообуң?..

Ак пахта мисал колдоруң сонун.

Алыстап менден кетпечи жаным,

Алдыга койгон ойлорум сонун!

Аалам көркөм жарашык.

Лыжа менен жаш балдар,

Бара жатат кырды ашып.

Барпайышат арчалар,

Ай далаага көрк ачып.

Оо жароокер телмирбе,

Ойнойлучу кар чачып!

Багытын алышып сен жакка.

Сени ойлоп үмүттүү жол карайм,

Каерде жүрөсүң бул тапта?..

Жол тартат кебездей созулуп.

Жеткирет өзүңө кыялым,

Булуттан эртерээк озунуп.

Көңүлүм ачылбайт утур сууп.

Кол жеткиз алыстан көрүнүп,

Түштө да жүрөмүн сени кууп.

Жетсем дейм суу сымал агылып.

Өзүң дейт өзгөрбөс махабат,

Жүрөктө шам болуп жагылып.

Кыздар көрсөм карап калам кыялдуу.

Бир сулууга кызыкканым айтпагын,

Мени өзүнө арбап алган сыяктуу.

Көрбөгөнмүн мындай сулуу келинден.

Жомоктогу периштедей. мүчөсү,

Булактагы ак маралдай керилген.

Ал уялып кетип калбай жазгана:

«Кой абышка көп караба» дегенде,

Көөдөнүмдөн кеткенсиди жаш тама.

Азыр сага айтайынчы чындыгын:

Сулуу көрсөм суктануунун ордуна,

Башка жакка буруп коем көз кырын.

Мен ишенип «келет» деген үмүттүн.

Мен өзүңдү башкаларга теңебей,

Айткан сөзгө бек турат деп жүрүпмүн.

Мени салып жалынына күйүттүн.

Жаңы гана сүйүү оту жанарда,

Мени алдабайт деген ойдо жүрүпмүн.

Сүйүү менен ойногонуң жарайтпы?!.

Ошондогу келбей койгон бир күнүң,

Миң бир күнгө тете болуп картайтты.

Акыры сени азгырдым.

Жаңы эле жетсек чокуга,

Төккөнүн ай кара жамгырдын.

Суу болуп турдуң дирилдеп.

Кучакка өзүң куладың,

«Ичикий үшүп кеттим» – деп.

Жылуулук тарайт денеге.

Кургабай үстүм турса да,

Жалындайм билбейи эмнеге?..

Карайсың улам асманга.

Басылба, жамгыр деп тилейм,

Кучагым жылып жатканга.

Жайлоодо жүргөн тай сулуу.

Жайымды сурап билбедиң,

Жанымда жүрүп Айсулуу.

Бурулдап чыккан буу жылуу.

Бурулуп карап койсо деп,

Буулугуп жүрөм Айсулуу.

Кадырды билген жар сулуу.

Канчабыз ээрчип жүрсөк да,

Сен сүйгөн жигит бактылуу.

Созулуп жатып уктайсың жеңе.

Сырдашкым келип, сырдашсам десем,

Сыртыңды салып укпайсың жеңе.

Кыргыздын салтын бузбайсың жеңе.

Эриңден башка тийишсе бирөө,

Эки сөз менен туздайсың жеңе.

Тамагың ичсем мактаймын жеңе.

Алганым менин өзүңдөй болсо,

Кызганбай тыптынч уктаймын жеңе.

Ээн калгансыйт карасам үйүң тарап.

Кантип эркем башкага кетип калдың,

Ойлогондо жүрөгүм кетет канап.

Эзилишип өтпөйбүз сүйүү жолду.

Эстеликке арнаган сүрөтүмдү,

Көргөнүңдө мени эстеп койсоң болду.

Лепилдеп жолун улады.

Мончоктой тунук шүүдүрүм,

Тып этип жерге кулады.

Көз жашка окшойт ал чыны.

Эстедим эрксиз эми мен,

Таарынтып кетип калчыны.

Шүүдүрүм түшөт чөптөргө.

Көрбөсөм экен көз жашың,

Кечиргин жаным өткөнгө!..

Ичпейт дебе, ичем конок келгенде,

Колум ачык мындай кезде бергенге.

Жазындагы ак нөшөрдөй төгүлөм,

Досторумдун жарык жүзүн көргөндө.
Мейли мага эрте келсе кеч келсе,

Аянбасмын мен алардан эч нерсе.

Шарап эмес оозго алып татпасмын,

Ичим сүйбөс бирөө мага бал берсе.

Ичүүнүн да жакшы, жаман жагы бар.

Биз ичели шарты келген учурда,

Башкадан да ушул кургур табылар.

Узак бойдон жүрсө экен деп жүрөмүн

Бирок билбейм, кырсык чыкса алдыман,

Эски жиптей шарт үзүлөр тилегим.

Тынч өмүрдө келет улам жашагым.

Абийир сактап, чынчыл болдум, түз жүрдүм,

Адам сүйбөс жаман жактан тазамын.

Ушул жолдо канча басам ким билет,

Мүмкүн шыр жол, мүмкүн ашуу кезигет.

Кыроо баскан карылыгың курусун,

Уйкудагы ак аюуудай сезилет.

Жел жүрдү, кыймыл кирип жашыл чөпкө.

Жылдыздар чагылышкан шакек сымал,

Жылт-жулт деп жыбырашып жанат көктө.

Карекке ак куу сымал чөгүп турат.

Жигити кучагына аскадагы,

Кийиктей түшкүсү бар дароо кулап.

Сүйөрү, же сүйбөсү эч, билинбейт.

Уландын сүрдөнгөнү ушунчалык,

Сүйлөсө буулгансып үн дирилдейт.

Ай көктө. Көктөн тиктейт, талаа түздү.

Көлөкө экөө эмес, бирөө болуп,

Бирикти. Жел да сокпой тынчый түштү.

Биринин аты Курман, бири Тойчу.

Чабаны сый көрсөтсө бапыраңдап,

Тойчу да сыйкор болуп коюн сойчу.

Экөөнүн Ата-Журтка тилеги аппак.

Мелдеште алга озуп чыксак дешип,

Экөөндө жана берет бийик максат.

Жайытка алып чыгат таң атары.

Чор баскан эмгекчилдик колдоруна,

Байырлап алышкандай бакыт дагы.

Өлтүрбөй козуларын бөлгөнү анык.

Мына эми ак эмгектер текке кетпей,

Жүрүшөт ар жыл сайын сыйлык алып.

Биринин аты Курман, бири Тойчу.

Чабаны сый көрсөтсө бапыраңдап,

Тойчу да сыйкор болуп коюн сойчу.

Дээрсиң курбум: «Эң кымбаты жер, аба».

Аның чындык, бирок андан кем эмес,

Таңдай катып, чаңкоо күчөп турганда –

Бул жашоонун жүргөн каны, жүрөгү,

Суу – бул жашоо, суу – бул жашоо мүрөгү.

Дээрсиң курбум: «Эң кымбаты күн гана».

Аның чындык, бирок зарыл эң керек,

Чай даярдап таттуу тамак жасарда.

Адамзаттын эч бөксөрбөй кумары,

Суу – бул өмүр, суу – бул жашоо булагы.

Суу дейт талаа, суу дейт эгин, суу дейт тал.

Жашообузга эң бир кымбат болгон соң,

Сууну барктап, сууну ошончо сыйлап ал.

Эй адамзат! Суу тилегин актайлы,

Эч булгабай тазалыгын сактайлы!

Көңүл сергип, куунап жыргадым.

Көптөн бери жүргөн мен ойлоп,

Көөдөнүмдө толот ырларым.

Кубат берген күлгүн жашыма.

Эх, таңкы жел! Бирге кетмекмин,

Кошуп алсаң мени жаныңа!..

Тоонун көрөм көркү ачылган.

Жыпар жыты аңкып гүлүңдүн,

Сылап өтөт жели чачымдан.

Көптөн бери тоого болдум зар.

Күн ысыса мээни сызгырып,

Тосуп алар тунук булак бар.

Жарашчу эле көл жээгинде куушсак.

Жаштык өзү ылдам экен поездден,

Бир жылт этип сезбей калдым дурустап.

Жыргал эле кош кайыңдай турушсак.

Жаштык өзү ылдам экен тулпардан,

Өтүп кетти байлайм десем дурустап.

Көп кейибей карылыкка жылайын.

Жылдар өтүп, жаңылыктар ачылып,

Жаңы муун картайбасын ылайым!

Жумуш десе баспаган.

Үйдө жатат ийрилип,

Ичери жок ачкадан.

Мага келип бергин дейт,

Сага барып бергин дейт.

Иштесеңчи десек биз,

Жерди тиктеп кебелбейт.

Үйрүп алар жери жок.

Эмне кылат кышында,

Өгүздөй калың тери жок.

Уялсаңчы азыраак.

Теңтуштарың айткандай,

Бетиң качан кызарат.

Байлыгымды калтырбай.

Калемим бар, ырым бар,

Сактап жүргөн алтындай.

Кээ бир адам таппаган.

Окуйм акын ырларын,

Ак шумкардай таптаган.

Отургучум жанында.

Качан көрсөң дапдаяр,

Жазуу жазар маалында.

Эсептешпейт түн менен.

Чык-чык этет саатым,

Бир жагымдуу үн менен.

Короо толо коюм жок.

Болду жетет байлыгым

Башкасына оюм жок.

Баратты куйрук улай тоону ыктап.

Бир бөлүк так төбөмдө тегеренет,

Бул неси? Кала көр ай, кудай сактап.

Чын эле тумшугу бар көзү тосток.

«Эй булут жаабайсыңбы?» десем айтат:

Элдер бар сууга жетпей жүргөн боздоп.

Булуттун керектигин калсын сезип.

Суу болбой, эгин өспөй, эл кыйналса,

Менин да жүрөгүмдү турат эзип.

«Жакшы бар, кош, кошкун» – дейм колум сунуп.

Мен менен ыйлап жатып коштоштубу,

Төгүлдү көктөн жамгыр суусу тунук.

Алдынан тоолор тосуп жаткан менен.

Алыстап сапар алып бара жатты,

Ыйладым жатып алып жүзтөмөмөн.

Билбедим төгүнбү, же чын болобу.

«Ааламда мындай жер жок» – дегенсишип,

Булуттар каптап алды тоолоруму.

Үстүмдө. Тумщугу бар көзү тосток.

«Эй, булут! Кайда?.. Кайда?.. дегенимде,

Жаңырат тоолор тоого үнүм коштоп.

Жыргаймын Манас жүргөн тоого түнөп.

Алатоо көрккө келип, гүлгө оронуп,

Эл, жердин жаңырганын көргүм келет!

Бекерден мени кет деп кубалаба»,

Дегенсип бүркүт-булут тегеренет.

Ар бир ишти ойдогудай жасаган.

Ак эмгектен үзүр таап, бакыт таап,

Аз өмүрдү таттуу кылып жашаган.

Суу сугарып, туктун башын байлаган.

Бүгүнкүнү эртеңкиге калтырбай,

Бүткөн ишке күндөй күлүп жайнаган.

Ойлоп койбойт аны дыйкан болгону.

Ага кымбат элде болуп токчулук,

Күздө эгинге кампалардын толгону.

Ишке дилгир Шодокондун кушундай.

Мен өзүмдү бир башкача сеземин,

Бир аз мезгил жүрүп калсам кошулбай.

Булут тарап, көк шаңкайып ачылды.

Жер бозоруп, көптөн күткөн бул жамгыр,

Дыйкандарга ырыс болуп чачылды.

Карайт улам киргил суунун акканын.

Мээнет кайтып, кызыл кырман толсо дейт,

Ойлойт анан эртеңкинин ак нанын.

Жумшабай өнөктөрүн, балдарын,

Карап чыкты күздүктөрдүн бүт баарын.

Көрүп турат куюп өткөн жамгырдан,

Дүр дей түшүп, сууга канып жатканын.

Булут тарап, көк шаңкайып ачылды.

Ай карап тур, сүйүнчүсүн алам деп,

Атка минип балдарына шашылды.

Кейибейм көңүлүмдүн чөккөнүнө.

Кейиймин колдон келер иш бүтүрбөй,

Өмүрүм бекер өтүп кеткенине.

Кейибейм чыкпады деп тиккен эгин.

Кейиймин, абдан кейийм калемимден,

Ырдалбай калып калса ырым менин.

Билбейм неге тынчым кетти бук болуп.

Көз алдыма тартыласың айылым,

Сагынычым көкүрөктө жык толуп.

Эрте кечте жүргүң келет салкындап.

Гүлзарларда өскөн гүлгө көз тойбойт,

Жыт буркурайт басып өтсөң жакындап.

Түндө жарык, жылдыз мүлдө конгондой.

Көз талдырган не бир көркөм курулуш,

Кечээ гана биздин колдон болгондой.

Жактырбайт деп мага көрбө таарына.

Жаш күнүмдөн калыптырмын үйрөнүп,

Айылымдын көчөсүнүн чаңына.

Аным үчүн мага жүрбө таарына.

Кичинемден көнгөн айыл турмушу,

Тунуп калган, сиңип калгаң каныма.