Қазақстан республикасының ауыл шаруашылығы министрлігі
жүктеу/скачать 350 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.4 Қанның қазметі
| 1.3 Тромбоциттер
Т Сурет 3. Тромбоциттер ромбоциттердің диаметрі 2-4 мкм болатын сфералық, сопақша немесе өзек тәрізді пішіндегі түссіз, ядролық емес денелер. Әдетте, шеткергі (пери- фериялық) қандағы тромбоциттердің мөлшері 1 мм³-ге 200000 – 400000 құрайды. Олардың өмір сүру ұзақтығы – 8-10 күн. Стандартты бояғыштармен (азур-эозин), олар біркелкі бозғылт -қызғылт түске боялған (сурет-3). Электронды микроскопияны қолдана оты- рып, цитоплазма тромбоциттерінің құрылымы қарапайым жасушаларға ұқсас екендігі көрсетілді; дегенмен, шын мәнінде, олар жасушалар емес, бірақ сүйек кемігінде болатын өте үлкен жасушалардың (мегакариоциттер) цито- плазмасының бөліктері. Мегакариоциттер эритроциттер мен лейкоциттер тү- зетін сол діңгек жасушаларының ұрпақтарынан шығады. Тромбоциттер қан- ның ұюында маңызды рөл атқарады. Есірткі, иондаушы сәуле немесе рак ауруынан болатын сүйек кемігінің зақымдануы қанда тромбоциттер санының едәуір төмендеуіне әкеледі, бұл өздігінен гематомалар мен қан кетуді тудырады. Тромбоциттердің жетілу мерзімі шамамен 8 күнді құрайды, олардың өмір сүру ұзақтығы 5-тен 11 күнге дейін. Олардың саны тамақ тұтынғаннан кейін, бұлшықет жұмыс істегенде, жүктілік кезінде жоғарылайды (тромбо- цитоз).Тромбоциттер санының төмендеуі (тромбопения) қартайған адамда, организмге белгілі бір химиялық заттар әсер еткенде, сәулелік аурумен бірге жүреді. Тромбоциттер қызметі әртүрлі: - қан тамырларының қабырғаларына зақым келген кезде тоқтатады (бастапқы гемостаз); - қанның ұюын қамтамасыз ету (гемокоагуляция) - екіншілік гемостаз қан тамырлары мен қан плазмасының эндотелийімен бірге; - жараларды емдеу және қабыну реакцияларына қатысу; - ангиотрофиялық (қан тамырларының қалыпты жұмысын қамтамасыз ету, ең алдымен олардың эндотелиалды жабындысы). 1.4 Қанның қазметі Қан үздіксіз қозғалыста бола, бірнеше маңызды қызмет атқарады. Қан функциялары қоректік заттар мен метаболизм қалдықтарын тасымалдауға қарағанда әлдеқайда қиын. Қанмен көптеген өмірлік процестерді бақылайтын гормондар да тасымалданады; қан дененің температурасын реттейді және денені оның кез келген бөлігіндегі зақымданулар мен инфеккциялардан қорғайды. Тасымалдау қызметі – қан мен қанайналым асқорыту мен тыныс алуға байланысты барлық дерлік процестермен тығыз байланысты. Тыныс алудың байланысы қанның өкпеде газ алмасуын және тиісті газдардың тасымалда- нуын қамтамасыз етеді: оттегі – өкпеден жасушаға, көміртек диоксиді (көмір- қышқыл газы) – жасушадан өкпеге. Қоректік заттарды тасымалдау ащы ішек- тің капиллярларынан басталады; мұнда қан оларды ас қорыту жолдарынан ұстап, бауырдан бастап барлық ағзалар мен жасушаларға өтеді, онда қоректік заттар (глюкоза, аминқышқылдары, май қышқылдары) өзгереді, бауыр клеткалары ағзаның қажеттіліктеріне байланысты олардың қан деңгейін реттейді (жасущалардың метаболизмі). Тасымалданатын заттардың қаннан жасушаларға ауысуы капиллярларда жүзеге асырылады; сонымен бірге ақырғы өнімдер жасушадан қанға енеді, олар бүйрек арқылы несеппен шығарылады. Қан эндокриндік секреция өнімдерін – гормондарды да алады, осылайша әртүрлі органдар мен олардың қызметін үйлестіруді қамтамасыз етеді. Жылу реттеу қызметі - гомеотермиялық немесе жылы қанды ағзалар- дағы дене температурасының тұрақты болуында қан негізгі рөл атқарады. Қалыпты жағдайда адам денесінің температурасы өте тар диапазонда ауытқиды, шамамен 37°С. Жылудың пайда болуы және дененің әртүрлі бөліктерінде сіңуі тепе-теңдікке ие болуы керек, бұл қанды пайдалану жылу беру арқылы қол жеткізіледі. Температураны реттеу орталығы гипоталамуста – аралық ми бөлімінде орналасқан. Бұл орталық қан арқылы өтетін темпера- тураның ұсақ өзгеруіне өте сезімтал бола отырып, жылу шығарылатын немесе сіңірілетін физиологиялық процестерді реттейді. Осы процестердің бірі – терінің қан тамырларының диаметрін өзгерту арқылы терінің жылу жоғалуын реттеу, яғни терінің бетіне жақын орналасқан ағып жатқан қан көлемінің жыуын ретту. Инфекция жағдайында белгілі бір микроорганизмнің өмірлік маңызы бар өнімдері немесе олардан пайда болған жасушалардың ыдырау өнімдері лейкоциттермен әрекеттесіп, мидағы температураны реттеу орталығын ынталандыратын химиялық заттардың түзілуіне себеп болады. Нәтижесінде дене қызуы көтеріледі, жылу сезіледі. Организмнің гуморальдық реттелуі, ең алдымен, айналымдағы қанға гормондарды, биологиялық белсенді заттарды және метаболикалық өнімдерді қабылдаумен байланысты. Қанның реттеуші функциясының арқасында организмнің ішкі ортасын, су және т.б. ұлпалар мен дене температурасының тұзды балансын, метаболикалық процестердің қарқындылығын бақылау, қышқыл-негіз күйінің тұрақтылығын сақтау, гемопоэзді реттеу және басқа физиологиялық процестер. Қорғаныш қызметі – осы қан қызметін жүзеге асыруда лейкоциттердің екі түрі ерекше рөл атқарады: полиморфонуклеарлы нейтрофилдер және моноциттер. Олар зақымдалған жерге жетіп, оның жанына жиналады, және бұл жасушалардың көпшілігі қан ағымынан жақын маңдағы тамырлардың қабырғалары арқылы өтеді. Зақымдалған жерге оларды зақымдалған жасуша- лар шығаратын химиялық заттар тартады. Бұл жасушалар бактерияларды сі- ңіріп, оларды ферменттерімен жоя алады. Осылайша, олар ағзадағы инфек- цияның таралуына жол бермейді. Ақ қан клеткалары өлі немесе зақымдалған жасушаларды алып тастауға қатысады. Бактерия клеткасының немесе өлі ұлпаның бір бөлігінің сіңіру процесі фагоцитоз деп аталады, ал оны жүзеге асыратын нейтрофилдер мен моноциттер фагоциттер деп аталады. Сонымен қатар қан организм ішкі ортасының құрамы мен қасиеттерінің тұрақтылығын сақтауға – гомеостазға қатысады. жүктеу/скачать 350 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|