ДӘрістердің комплексі fis 1203

Ағзаның қызметі нәтижелі болуы үшін, қанайналымы қызмет қарқынына сәйкес болуы қажет. Осыған орай ағзалар арасында қан мөлшері үнемі қайтадан бөлініп отырады. Қан қысымы бір қалыпты сақталғанымен қанның ағу жылдамдығы өзгеріп тұрады. Осының бәрі қантамырларының кеңейіп-тарылуына, яғни қабырғасындағы ет талшықтарының жиырылып қатаюына (тонусына) байланысты. Ал қан қысымының тұрақтылығының өзі де жүректің систола сайын шығаратын қан мөлшері мен қан ағысына көрсететін тамырлар кедергісінің қатынасына байланысты. Қысқасы қанайналымы тамырлардың тону­сын өзгерту арқылы реттеледі. Тамыр тонусы жоғарыласа, оның түтігі тарылады, ал төмендесе, керісінше кеңейеді. Орташа және жіңішке артериялар мен артериолалар қабырғасында ет қабаттары қалың келеді. Прекапиллярларда бірыңғай салалы ет талшықтары түтікті айналдыра сақина тәрізді топталып жапқыштар құрады. Осы тамырлардың тону­сы ағзалардың қанмен жабдықталуын реттеп отырады.

Тамырлардың тонусына вегетативтік жүйке әсер етеді. Тамыр жүйкелері тамыр түтігін тарылтатын - вазоконстриктор және кеңейтетін - вазодилататор болып екіге бөлінеді.

1842 жылы Киев университетінің физиологі А. Вальтер вазоконстриктордың симпатикалық жүйке екенін бірінші болып топшылады. Ол көлбақаның шонданай жүйкесін кесіп, тәжірибе жүзінде сирақтың ісініп, аумағы үлкейгенін, жүйкенің шеткі ұшын тітіркендірген кезде ісігі тарылып сирақтың көлемі кішірейетінін байқады. Сирақ көлемінің өзгеруі қантамырларының кеңейіп-тарылуына байланысты екені белгілі.

1851 жылы француз ғалымы Клод Бернар өте көрнекті тәжірибе жасап, симпатикалық жүйкенің (вазоконстриктор) қантамырларын тарылтатынын дәлелдеді. Ақ қоянның құлақ тамырларындағы симпатикалық жүйкені мойын тұсынан кесіп тастаса (симпатэктомия) құлақтың қызарғанын және әр тамырдың кеңейгенін ешбір аспапсыз жай көзбен де көруге болады. Құлақтың қантамырлары кеңейіп, қанға толып ысиды, қызуы 1-2° көтеріледі. Кесілген жүйкенің шеткі құлаққа баратын ұшын тітіркендірсе, керісінше, құлақ тамырлары тарылады да, құлақ сүрғылт тартып, қызуы 1-2° төмендейді. Бұл тәжірибе симпатикалық жүйкенің қантамырларын тарылтатынын, олардың тону­сын жоғарылататын көрсетеді. Мұнымен бірге жүйке орталықтарынан серпіністер қантамырларын үнемі тітіркендіріп тұратынын дәлелдеді. Бұл серпіністер қантамырларының тонусын бір деңгейде ұстайды. Егер серпіністер жиілесе, қантамырларының тонусы жоғарылап, түтіктері тарылады, ал сиресе, керісінше, тонусы төмендеп, түтіктері кеңейе бастайды. Бұл мәліметтер тәжірибеде құрсақ ағзаларының симпатикалық жүйкелерін тітіркендіру, бұдан пайда болған серпіністерді жазып алу арқылы алынды. Сонымен құрсақ ағзаларының қантамырларының тарылуы мен кеңеюі симпатикалық жүйкелер серпінісінің жиілігіне тікелей байланысты екені анықталды. Мұнымен қатар тамырлардың тарылуы мен кеңеюі сол жүйкелердің ұшынан бөлініп шыққан медиаторлардың және оларды қабылдайтын тамыр қабырғасындағы ет талшықтары рецепторларының түріне байланысты болады.

Симпатикалық ганглийден кейінгі жүйкенің ұшынан медиатор -норадреналин не адреналин бөлініп, ал ганглийге дейінгі ұшынан ацетилхолин шығатыны жоғарыда айтылған. Осыған орай симпатикалық адренергиялық жүйке тамырды тарылтса, холинергиялық симпатикалық жүйкелер оны кеңейтеді. Біріңғай салалы ет мембранасында екі түрлі адренорецептор кездеседі: α-рецепторы қозса қан тамыры тарылады, β-рецепторы қозса керісінше, қан тамыры кеңеюі мүмкін.

Норадреналин көбінесе α -адренорецепторлармен әрекеттеседі де, қантамырларын тарылтады. Адреналиннің қантамырларына әсері қанда оның аз-көптігіне байланысты: тым көп болса, адреналин β -рецепторлармен әрекеттесіп қантамырларын тарылтудың орнына кеңейтеді. Мәселен, шоктың соңғы кезеңінде адреналин β - адренорецепторлармен әрекеттесуі мүмкін. Осыған байланысты қан қысымы өте төмендейді. Симпатикалық жүйкенің қантамырларына әсері, бір жағынан медиаторлардың түріне, олардың мөлшеріне, концентрациясына бай­ланысты болса, екінші жағынан медиатормен әрекеттесіп қозатын адренорецепторлардың санына да байланысты. Қаңқа еттеріндегі кейбір тамырлардың симпатикалық ганглийден кейінгі жүйкелер ұшынан ацетилхолин бөлінеді. Ацетилхолин қан тамыры қабырғаларындағы са­лалы еттердің тонусын төмендетіп, түтігін кеңейтеді. Ұзақ уақыт қаңқа еттері қызмет еткенде олардың қантамырларының кеңеюі осы холинергиялық талшықтардың әсерінен немесе β -адренорецепторлардың қозуынан боуы мүмкін.

Қан тамырды кеңейтетін жүйке - вазодилататор парасимпатикалық жүйкелер арасында да кездеседі.

Капиллярлардың кеңейіп-тарылуы селқос түрде өтеді: капиллярларды қан кеңейтеді, қан азайса, ол тарылады. Бірақ капилляр қабырғасындағы эндотелийге жүйкенің әсері - трофикалық әсер.

Қорыта келе, қан тамырын тарылтатын жүйкеге симпатикалық адренергиялық жүйкелер жатады. Тамырдың кеңеюі не тарылуы симпатикалық жүйкеден тамырға келетін серпіністер жиілігіне байланысты, серпіністер азайса, тамыр кеңейеді.

Қантамырларының тонусы плетизмография, реография, резистография әдістерімен зерттеледі.

В. Овсянников бұл орталықты микроэлектродтармен тітіркендіріп, оның прессорлық-қысымдық және депрессорлық-қысымсыз екі бөлімнен тұратыны анықталды. Прессор бөлімінің қозуы күшейсе, қан тамыр тарылып, қан қысымы жоғарылайды, ал депрессорлық бөлім қозса, прессорлық бөлімнің тонусы төмендейді де, қан тамырларға жететін серпіністер азайып, қантамырларын кеңейтеді. Прессорлық орталық жұлынның кеуде бөліміндегі бүйір қанатында орналасқан симпатикалық жүйе нейрондары арқылы дене сегменттерінің қантамырларын тарылтады. Тамыр қозғалтатын (вазомоторлық) орталық бас ми жүйкелерінің IX, X, XI, XII жұптары арқылы да қантамырларына ықпал етеді.

Тамыр қозғалтататын орталық ұдайы қозуда, яғни тонуста болады. Оның үздіксіз қозуы түрлі рефлекстерге байланысты, ал рефлекстер қан тамырының ішкі қабатында орналасқан ангиорецепторлар мен қантамырларынан тысқары орналасқан рецепторлардың тітіркендірілуінен туады. Осыған орай аталған орталық тонусын күшейтетін, ширақтығын арттыратын рефлекстер меншікті және одақтас рефлекстер болып екі топқа бөлінеді. Қан тамырлардың әсіресе, күрделі үлкен қантамырларының ішкі қабатында (интимада) қабылдағыштар көп. Мәселен, рецепторлар қолқа доғасында, жалпы ұйқы артерияларының ішкі, сыртқы тармаққа бұтақтанған жерінде (бифуркациясында) жоғарғы, төменгі қуысты веналардың оң жүрекшеге ашылған жерінде, өкпе артерияларының екіге бөлінген жерінде орналасқан. Рецепторлардың тамырда шоғырланған жері тамырдың рефлексогендік алаңы деп аталады. В.Н. Черниговский әр тамырдың бұтақтанған жерінде осындай рецепторлар тобын, бүкіл тамырлар жүйесіндегі ангиорецепторларды біртұтас рефлексогендік алаң деген. Ілеспелі рефлекстер экстрарецепторлар, интра- және проприорецепторлар қозуынан туады.

Қан тамырына гуморалдық әсерлер

Белгілі бір тамырдың жүйкесін түгелдей кесіп тастаса (денервация жасаса) тамырдың тонусы (сергуі) жойылмайды. Жүйкесі жойылғаннан кейін сақталып қалған тамырдың тонусы қан тамырының негізгі (базалдық) не қалдық тонусы деп аталады. Негізгі тонус қантамырларында бірдей емес. Ол ағзалардағы зат алмасу деңгейіне байланысты: зат алмасу деңгейі жоғары болса, негізгі тонус жоғарылайды. Негізгі тонус деңгейі қан қысымы мен қан арқылы әсер ететін гуморалдық химиялық заттарға да байланысты. Қан қысымы жоғарыласа негізгі тонус та жоғарылайды. Қан арқылы әсер ететін гуморалдық заттарға гормондар, медиаторлар, метаболиттер жатады. Олар қантамырларын тарылтып, кысымын жоғарылататын тамыртарылтқыш - гипертензивті заттар, ал қантамырларын кеңейтіп, қысымын төмендететін тамыркеңейткіш- гипотензивті заттар болып екі топқа бөлінеді.

Вазоконстрикторлар: Адреналин - бүйрекүсті безінің милы қабатында түзілетін гормон. Оның тамыр тонусына әсері бірыңғай салалы еттердегі әрекеттесетін рецепторлардың түріне байланысты: α-адрепорецепторлармен әрекеттессе, қаңқа еттерінің артериолалары тарылады, ал β - адренорецепторлармен әрекеттессе қантамырларын кеңейтеді. Адреналиннің әсері көпке созылмайды, кейде 4-5 минуттан аспайды.

Норадреналиннің адреналиннен айырмасы оның молекуласының бүйір тізбегінде метил радикалы жоқ, бұл тораптан кейінгі постганглийлік симпатикалық жүйке ұшынан бөлінетін медиатор және адрепалинмен бірге хромаффин тіндерінде көп болады. Әсері әрекеттесетін адренорецепторлардың түріне байланысты. Көбінесе β -адренорецепторлармен әрекеттеседі.

Вазопрессин немесе антидиурездік гормон (АДГ) — гипофиздің артқы бөлігінде түзіледі, қалыпты мөлшерде қантамырларына әсер ете алмайды, әсер ету үшін оның қандағы деңгейін жоғарылату керек. Бұл артериолаларды тарылтады. Вазопрессин әсіресе қан қысымы төмендеген кезде көбірек бөлінеді. Қан қысымының жоғарылау себебі қантамырларының тарылуына ғана емес, сондай-ақ денедегі су қоры сақталып, қан көлемінің артуына байланысты. Өйткені АДГ бүйректің жинағыш түтіктерінде судың кері сіңуін күшейтеді.

Ренин - бүйректің юкстагломерулалық құрылымында түзілетін фермент. Ол әсіресе бүйректе қанайналымы нашарлап, қысымы төмендеген сәтте көбірек бөлінеді. Ренин қан құрамындағы ангиотензиногенді ыдыратады, мұның нәтижесінде қантамырларына әсері төмен амгиотензин-І (декапептид) пайда болады. Өкпеде пайда болып қанайналымына ілігетін екінші дипептид- карбоксипептидаза ферменті ангиотензин-І-ді ангиотензин-ІІ-ге, яғни октапептидке айналдырады. Ангиотензин-ІІ-нің әсері адреналиннен 50 есе күшті. Ол қан тамырын қатты тарылтады және норадреналин медиаторының бөлінуін жеңілдетеді, бүйректе альдостерон гормонының түзілуін үдетеді. Бұл гор­мон бүйрек түтікшесі арқылы Na-ионының денеге кайта сіңуін күшейтіп, суды сыртқа шығармай денеде ұстап қалады, мұның нәтижесінде қантамырларында қан мөлшері артып қысымы жоғарлайды.

Ангиотензин-ІІ-нің әсері 20 минуттен кейін белгілі болады және өте ұзаққа созылады.

Вазодилятаторлар: простагландиндер - тізбектелген май қышқылы, көптеген ағзаларда, бүйректе, простатада түзіледі. Капиллярдың сыртындағы перициттерден де бөлініп шығарылады, Бұл зат ангиотензин-ІІ, норадреналин, адреналинге қарсы әсер етеді: қантамырларын әсіресе артериолаларды кеңейтеді.

Жүрек етіне қан әкелетін тәждік артерия қолқаның сол қарыншасынан басталады. Бұл артерияларға қан негізінде диастола кезінде өтеді. Систола уақытында жүрек еті жиырылып тәждік тамыр қысылғандықтан қан ағысы өте төмендейді. Олай болғанмен де жүректің минуттық қан келемінің 4-6%-і (200-250 мл) жүрек тамырларына түседі. Ал дене қимылы үдесе бұл тамырдан минутына өтетін қан мөлшері 3-4 л-ге жетуі мүмкін. Жүрек веналарындағы қанның көбі (75-90%) оң жүрекшедегі тәждік синусқа, қалғаны көптеген ұсақ Тебези тамырлары арқылы қарыншаларға құйылады.

Жүрек еті басқа ағзаларға қарағанда қаннан белгілі бір уақыт арасында оттегін көп сіңіреді. Жүрек тамыры тарылып оттегі аз сіңірілетін болса, қатты ауыру сезімі пайда болады. Сау адамда оттегі жеткіліксіз болса, тәждік артериялар кеңейіп, қайтсе де миокардты оттегімен қамтамасыз етеді. Бірақ, тәждік артерияларда атеросклероздық өзгерістер болса олар онша кеңейе алмайды. Сондықтан жүрек тұсында туатын ауыру сезімі көбіне қарияларда кездеседі.

Өкпе тамырларындағы қанның ағысы

Өкпеге қан тамырлардың үлкен және кіші шеңберлерінен келеді. Кіші шеңбер капиллярлары өкпе көпіршіктерінде тарамданып қалың тор құрады. Бұл капиллярларға оң қарыншадан басталатын өкпе артериялары көмір қышқылды газға бай веналық қан әкеледі, ал өкпе капиллярларынан шығатын оттегіне қаныққан артериялық қан 4 өкпе веналары арқылы сол жүрекшеге барып құйылады.

Өкпеде газдардың алмасуына қажет көптеген жағдай бар. Оның бірі өкпедегі ауа мен капиллярлардағы қанды бөліп тұратын мембраналардың (альвеолалық эпителий мен капиллярлар эндотелиі) қалыңдығы 0,4 мкм. Мұндай жұқа мембрана газдардың диффузиясына онша кедергі жасамайды. Екінші бір көңіл аударатын жағдай екі өкпенің көпіршіктерін жазып жіберсе, оның ауданы 140 м²-дей орын алады. Осындай аудан арқылы капиллярдағы эритроциттер өкпедегі ауамен түйіседі. Үшінші жағдай - кіші шеңберден минутына 3-5 литрдей қан өтеді. Оның эритроциттері капиллярлардан 5 секунд арасында өтсе, 0,7 секундтай газдар алмасады. Өкпе капиллярларында қандағы СО₂ өкпеге, ал өкпеден қанға О₂ өтеді. Газдардың алмасуы кіші шеңбердің қантамырларындағы қан ағысының жылдамдығына байланысты.

Қантамырларының үлкен шеңберінен қан өкпеге бронх артерияларынан келеді. Бұл тамырлардың капиллярларында өкпе мен қан ара­сында заттар алмасады. Бронх артериялары арқылы окпеге минутына қантамырларының кіші шеңберінен өтетін қан мөлшерінің 1-2%-тейі ғана келеді.

Өкпенің қантамырларын жүлдыз тораптан шығатын симпатикалық жүйкелер, адреналин тарылтады, ал ацетилхолин тамырларды кеңейтеді.
Илюстрациялы материал Д-МІ-6

Әдебиет:

Қазақ тілінде

Негізгі:

26. 
    Адам физиологиясы. Х.К. Сәтбаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б. Нілдібаева, Алматы, 2005, 663 б.
    
27. 
    Адам анатомиясы. А.Р. Рахишев, Алматы, 2005, 598 б.
    
28. 
    Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар.
    
29. 
    Сайдахметова А.С., Рахыжанова С.О. Семей, 2006 г. - 174 бет.
    
30. 
    Қанқожа М.Қ. Қозғыш ұлпалар физиологиясы. – Алматы, 2004ж. 78 бет.
    

11. 
    Рахишев А.Р. Русско-казахский толковый словарь медицинских терминов. (каз., русс.), А-Ата, 2002, 550 б.
    
12. 
    Ибраева С.С. Организмнің шартты-рефлекторлық әрекеті және оның нейрофизиологиялық тегершіктері. Жоғарғы жүйке іс-әрекетінің типтері. Астана, 2006, 52 б.
    

1. Руководство по общей и клинической физиологии. В.И.Филимонов,МИА, 2002, 957 с.

2.Физиология человека, В.М. Покровский, Г.Ф. Коротько, М., 2004.

3. М.Р.Сапин, Г.Л.Билич Анатомия человека: Учеб. для студ. биол. спец. вузов. -М., Высшая школа, 1989. - 544 с.

4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии. К.В.Судаков, А.В.Котова, М., 2002.«Физиология с основами анатомии человека». А.В.Логинов, 1983 .

Қосымша:

46. 
    1.«Основы физиология человека», 1 и 2 том, Б.И.Ткаченко, С.-Петербург, 1994г.
    
47. 
    2.«Руководство к практическим занятиям по физиологии человека с основами анатомии» М.Ф. Румянцева и др., Москва, «Медицина», 1986 .
    
48. 
    Атлас по нормальной физиологии А.В.Коробков, С.А.Чеснокова, Москва, Высшая школа, 1987 .
    
49. 
    Нормальная физиология, под ред. К.В.Судакова, М., 2000.
    
50. 
    Ситуационные задачи по физиологии с основами анатомии для самостоятельной работы студентов. Под ред. А.А. Утепбергенова, Д.А. Адильбековой, Шымкент, 2006, 66 с.
    
51. 
    Справочник физиологических и лабораторных показателей здорового человека. А. А. Утепбергенов, 1995 .
    
52. 
    Физиология человека. Под ред. М.Покровского, Г.Ф.Коротько, в двух томах, М., 2001, 368 с.
    
53. 
    В.Я. Липченко, Р.П.Самусев Атлас нормальной анатомии человека: Учебное пособие.-2 изд., перераб. и дополн.-М.Медицина, 1988. 320 с.
    
54. 
    Агаджанян Н.А., Тель Л.З., Циркин В.И., Чеснакова С.А. Физиология человека. Санкт-Петербург, Sotis, 2000 г., 528 с.
    

1. 
   Станниус тәжірибесінің мәні неде?
   
2. 
   Артериалық қысымның түрлерін атаңыз.
   
3. 
   Флебограмманы салыңыз.
   

Тынысалу негізінен бес кезеңнен тұрады:

1) cыртқы тынысалу - ауадағы газдарды (атмосферадан) өкпеге әкеліп, өкпеден (тотыққан) қайтадан атмосфераға шығарып түру;

2) өкпе көпіршіктеріндегі (альвеолалардағы) газдар мен қан кұрамындағы газдардың алмасуы;

3) газдардың өкпеден тінге, тіннен өкпеге қан ағынымен тасымалдануы;

4) тін мен қан арасында газ алмасуы;

5) ішкі тынысалу - жасуша құрамындағы органикалық заттардың тотығуы. Бұл - биохимиялық үрдіс. Тынысалудың алғашқы 4 кезеңін физиология, соңғысын биохимия зерттейді.

Сыртқы тыныс

Демалу және демшығару механизмі. Сыртқы тынысалу, яғни газдардың ауадан өкпеге өтуі, өкпеден қайта атмосфераға шығарылуы екі кезеңнен: демалу (инспирация) және демшығарудан (экспирация) тұрады. Инспирация мен экспирация тірі организмде өзара жымдасып үйлесім тапқан, өмірі бойы бірінен соң бірі кезекпен келіп алмасып отырады. Ауаны өкпеге тартып алып, ондағы газ алмасуына қатысқан ауаны тысқа шығару үшін өкпе біресе ұлғайып (кеңейіп), біресе тарылып тұруға тиіс. Бірақ альвеола (alveola - ұяшық) қабырғасында ет талшықтары болмағандықтан өкпе кеңейіп не тарылып көлемін өзі өзгерте алмайды, бұл үрдіс көкірек қуысының үлғайып-тарылуына байланысты. Өкпе сыртындағы ауамен қатыспайтын көкірек қуысында орналасқан. Сыртынан өкпе висцералъдық (агзалық) және париетальдық (жактаулық) екі қабықпен қоршалған. Висцеральдық плев­ра өкпе тінімен біте байланысқан. Өкпе түбіріне жеткен жерде париетальдық плевраға айналады да көкірек қуысын ішкі жағынан астарлап көмкерелді ондағы тіндермен біте қиылысады. Плевра қабықтарының арасында плевралық қуыс деп аталатын саңылау тәрізді өте тар (5-10 мкм) кеңістік бар. Онда плевра қабықтарының ішкі беттерін майлап өзара үйкеліс кедергісін азайтатын аздаған шырышты сұйықтық болады. Плевралық кеңістік бітеу, оның ішінде ауа болмайды, сондықтан да плевра қабықтары дем алған сәтте бірінен-бірі айырылып алшақтай алмайды. Осыған орай көкірек қуысы кеңейген кезде париетальдық плевра висцеральдық плевраны өзіне тартып өкпені созады. Сол кезде оның ішіндегі қысым азаяды, сондықтан қысымы жоғары| сырттағы ауа өкпеге кіріп, оны одан әрі кернеп кеңейтеді. Дем шығарған сәтте көкірек қуысы тарылады да өкпе қысымы жоғарылағандықтан ауа сыртқа шығады, өкпе кішірейеді. Сонымен өкпенің кеңейіп-тарылуы көкірек аумағының өзгеруіне, яғни тынысалу еттерінің жиырылып босауына байланысты.

Адам демді ішке тартқан кезде инспирация еттері жиырылады да, көкірек қуысын кеңейтеді: көкет (диафрагма) жиырылады, оның күмбезі жазылып 1,5 см төмендейді. Сөйтіп көкірек қуысы жоғарыдан төмен қарай кеңиді, сыртқы қабырғааралық және шеміршекаралық еттер тартылып, қабырғаларды жоғары қарай көтереді, осы кез­де төс алға қарай ығысады да солдан оңға, оңнан солға және арттан алға қарай көкірек өлшемдері ұлғаяды, сөйтіп көкірек кеңейеді. Өкпе альвеолалары серпімді тіндерге бай, осыған байланысты олар жазы­лып ұлғаяды да, көкірек қуысын кернеп, түгелдей жайлап алады. Осы сәтте альвеолаларда қысым азаяды да сырттан тартылған ауа өкпеге қарай ойысады. Одан әрі инспирация еттері босап қабырғалар мен төс әдеттегі орындарына түседі, іле-шала көкет күмбезі томпайып, жоғары қарай көтеріледі де көкірек қуысы тарылады, өкпенің пумагы кішірейеді. Көкірек қуысының тарылуы экспирация (демшығару) еттері, яғни ішкі қабырғааралық еттердің жиырылуына байланысты. Дәл осы кезде альвеолаларда ауа қысымы күшейеді де, мұндағы ауа өкпеден сыртқа қарай ығысады. Қаттырақ, яғни терең дем алған сәтте, қосымша (көмекші) тынысалу еттері бұл үрдісті күшейте түседі. Бұл еттер үлкен және кіші кеуде еттері, алдыңғы тіс тартымды еттер. Ал демді қатты шығару тура, қиғаш, келденең жолақты кұрсақ еттерінің жиырылуына байланысты.

Демді ішке алу мен демшығару тыныс еттерінің жиырылуынан болатынын, ал өкпенің тынысалуға тікелей қатыспайтынын яғни өздігінен жиырылып, созылмайтынын Дон­дерс тәжірибе жүзінде дәлелдеп берді. Тәжірибе өткізу үшін алдымен кеуде қуысының үлгісі жасалады. Үлгі ретінде түбі жоқ кең шыңы құмыра пайдаланылады. Осындай қолдан жасалған көкірек қуысының ішіне жануардың өкпесін салып, оның кеңірдегіне шыны түтік тығады да сол түтіктің бір ұшын құмыраның мойны арқылы сыртқа шығарып бекітеді. Бұл түтік арқылы өкпеге ауа кіріп-шығып тұрады. Құмыраның түбін жалпақ резеңкемен ауа өтпейтіндей етіп жауып тастайды. Бұл жасанды диафрагма болып саналады. Осы жасанды көкірек қуысы, диафрагма жағымен ортасында үлкен тесігі бар орындықшаға бекітіледі. Резеңкені ортасындағы ілмек арқылы төмен қарай тартса, жасанды көкірек қуысы кеңейеді де өкпе жазылып созылады, оның ішіне ауа кіреді. Егер резеңкені көкірек қуысының ішіне қарай көтеріп, тарылтса, өкпенің аумағы кішірейеді де оның ішіндегі ауа сыртқа шығады. Демді ішке алып, сыртқа шығаруда плевралық қуыс ішіндегі қысым деңгейінің өзгеруі де елеулі роль атқарады.

Плевралық қуыс қысымын өлшеу үшін қатар орналасқан қабырға аралығына жуан имек ине тығып, оның сыртқы ұшын "U" тәрізді манометрмен жалғастырады. Плевралық қуыстағы қысым сырттағы ауа қысымынан төмен болады, сондықтан онымен жалғасқан сынап бағанасы жоғары қарай көтеріледі, ал атмосфералық ауамен жалғасқан сынап бағанасы төмен түседі. Демшығару кезінде, плевра жапырақтары аралығындағы қысым атмосфералық қысымнан 3 мм төмендейді. Атмосфералық ауа қысымы сынап бағанасы бойынша 760 мм-ге тең болса, плевралық қуыстағы қысым 3 мм кем болғандықтан, ол 760-3 = 757 мм-ге тең болғаны, бұл қысым "-3" мм деп белгіленеді.

Демалуда көкірек қуысы кеңейеді де, плевралық қуыс қысымы одан әрі төмендеп - 6 мм-ге теңеледі. Терең дем алған кезде - 9-15 мм-ге дейін төмендейді. Сонымен плевралық қуыс қысымы әр уақытта атмосфера қысымынан темен және өкпе неғұрлым қатты созылса, соғұрлым төмен болмақ. Демек, плевралық қуыс қысымын теріс қысым деп тану керек. Тыныс тереңдеген сайын плевра қуысында теріс қысым мөлшері арта түседі.

Теріс қысым ауаның өкпеге кіруін, яғни демалуды жеңілдетеді, венадағы қанның жүрекке қайтып оралуын қамтамасыз етеді: плевра жапырақшалары аралығындағы қысымның төмендеуіне байланысты көкірек қуысындағы үлкен веналар мен жүрекше кенейіп қанды жүрекке қарай тартады.

Плевра жапырақшалары аралығында әдетте газ (ауа) болмайды. Плевралық қуысқа аздап болса да ауа кіре қалса ол біртіндеп қанға сіңеді. Плевралық қуысқа ауа кіруі пневмоторакс деп аталады. Оған ауа көп кірсе тыныс тарылады. Пневмоторакс висцеральдық немесе париетальдық плевра жарақаттанғанда болады. Кейде науқасты емдеу мақсатымен де, қолдан пневмоторакс жасалады (плевра қуысы жартылай немесе бір жағынан ауаға толтырылады).