ДЖАЗЫМА ТЮБЕДИМ ДЖАНГЫДАН

Кёл да, кёкча, джулдузсуз бола башлагъанды –

Кече узуну кюкюреген, джашнагъан да –

Тохтайды: кетеди Анна Мари.

Джаным ызындан тарала, къарайды:

Болушмайла джулдуз да, Ай да –

Кетеди Анна Мари.

Кетеди алыб джюрегими –

Айта билмедим сюймеклигими –

Ёлгюнчю таларыкъды эсим.

Алтын къач къойнунда джазны

Англатыб кюрешдим аны

Оджагъымдан тюшген бир къызгъа.

Оджакъ бла тюшюб, терезе бла кетди –

Эшта, ол болуред келген

Гюнахлы поэтге джангылыб.

Къыз тюрсюнлю, мёлек тюрсюнлю

Билгич джюрек айтды: сабыр бол –

Джангы ёмюрде

Сени анга келтирликди джол.

Ол айтханча болду джети джылдан.

Бир сабийни да ёрге тутуб, къычырды:

Эм иги назмунгу джюрегинге къыс!

Бизге оноу этген барды Кёкде –

Ётгенден сора чекден

Мен бек иги англадым аны.

Чыгъа джулдузла, джанкъозла да,

Тууа джырла, назмула да,

Кёрдюм сени, Анна Мари.

Къутулуб къачымдан, къышымдан да,

Бегирек болду алгъындан да

Кёк кюкюреген, джашнагъан...

 

АНГЫЛАДЫМ

Кече узуну кюкюреген , джашнагъан да

«Игиди джерде джашагъан да» -

гяхиник тилни ангыладым.

 

НЕ НАСЫБЛЫ ХАЛКЪБЫЗ БИЗ

Джырчы Сымайылны кеси къой, назмусу да

Кёкге джетген мийикликде уа

Минги Тауу бла кёрюнеди Кавказ.

Къарчача башчысы болгъан,

Алий улу Умарча инкъыйлабчысы болгъан,

Дуда улу Махмутча инсан, миллет хакъларыны ёкюлю болгъан,

Ёзденланы тулпар Алийча гёджеби болгъан,

Абдуллахча шыйыхы болгъан,

Шакай улуча кераматлысы болгъан

Кязимча хаджиси болгъан,

Сымайылча джырчысы болгъан,

Къайсынча назмучусу болгъан –

Не насыблы халкъбыз, миллетбиз биз!

Не насыблы халкъбыз, миллетбиз биз –

Хакълыгъы, адамлыгъы, джигитлиги бла белгили болгъан,

Къалюбаладан келген тарихи болгъан,

Нарт эпосу, тауруху болгъан...

Не насыблы халкъбыз, миллетбиз биз –

Ала ючюн ёлюрге да хазыр болгъан.

Кёк-акъ-джашил байрагъында

Тюрк-алан тамгъасындан –

Ол Минги Тауну сакълаб –

Тау барс бла джанлы къараб тургъан.

Хау, бек насыблы халкъбыз биз –

Байрагъы, Тамгъасы, Орайдасы да болгъан;

Аланы тутханлай ёрге,

Хакъ джолда алдан-алгъа баргъан.

Хау, бек насыблы халкъбыз биз –

Къаламгъа, Китабха, сауут-сабагъа да фахмусу болгъан,

Къара таныгъан, къара танытхан алимлери болгъан,

Узакъ джолунда шыйыхлары, шейитлери да болгъан.

Къалюбаладан бери, тас болмай, келебиз джашай,

Хакъ бла болгъа халкъ, къалай болур талкъ?

Джолубуз – хакъ, Сёзюбюз – акъ.

Бек насыблы Халкъбыз, Миллетбиз биз.

Суу алады мени къайгъымы –

Алгъаны ючюн а къайыгъымы,

Артыкъ болмазма мышау –

Алайды джашау:

Къарыусуз болсанг – кёмеди.

Суу ахырзамандан къутхаргъан да –

Къайыкъ тюлдю – кемеди.

Адам не болумда да ташламай эсин,

Кесине, къайыгъына да къоркъуу салмаз суу,

Къыйналсала да, къалырла сау.

Чыгъыб таугъа,

Суу джагъада кёбдю адам.

Сюелелле кёз алмай суудан.

Къоркъама

Джарамазча этелле деб,

Ауругъаннга, саугъа.

Аланы къайгъыларын алыб,

Ол сууда бар эсе уу –

Ол – адамладанды.

Энди къоркъуулуду ол –

Аллына тюшгенни да

Сау-эсен къоймаз.

Къарайма кетиб баргъан суугъа,

Суу, алма мени къайгъымы да.

Халал болсун санга къайыгъым да.

Санга джюклемесин адам къайгъысын,

Кеси кесим бла эте къаугъа,

Къарайма кетиб баргъан суугъа.

 

КЁКГЕ ДЖОЛ БАШЛАНАДЫ ДЖЕРДЕ

Тик ёрге айланса,

Адам а,

Къанатлыча барыргъа керекди ёрге,

Ёрге баргъан болса да къыйын.

Алай бла сакъларыкъды адам

Джашауун, атын эмда сыйын.

Тынчды деб, энгишге сюркелсе уа,

Тюзде чачыла, абына барыр да,

Тенгизни тамагъындан энер.

Сынар кёлю, къанаты да,

Сакъланмаз аты, сыфаты да,

Тили, ауазы да кетер.

Алай а, суу тюлдю адам.

Адам а барады  ёрге.

Кюн таякъгъа таяна,

Адам барады ёрге.

Тик ёрге айланса,

Адам а, учуб, учунуб,

Эки дуниядан да ала юлюш,

Кёлтюрюледи ёрге, мийикге, Кёкге –

Тохтарыкъ тюлдю ол

Тюбегинчи Тейрисине.

Суу – тенгизге, адам а – Кёкге

Суу артха да къайытыр,

Адам а – огъай.

Джерни тартыуундан къутулуб,

Сукъланама, Джерде тындырыб борчун,

Ызына, Кёкге, учуб кетген нартха.

Ол нартны туудугъума мен да.

«Эмегенлени туудукълары бла сермешмей,

Кёкге кетерге къалай келди эсинге?».

Кёк салгъан борчну тындырмаса адам Джерде,

Хакъ джолда бармаса джерде адам,

Берилирми анга Кёкде туз-дам?

Кёк бла Джерни тохтаб чегинде,

Дженгер ючюн Тюзлюк деген базман,

Джетишмейди менича бир адам.

«Инсан, миллет хакълары ючюн сермешмесе адам,

Тейри адамына саналлыкъ тюлдю ол».

Къайытама Кёк-Джер чегинден артха,

Тёнгегиме ёлюм бла бошалады ол,

Джаныма уа – Кёкге ачылады джол.

 

АЛЛАЙ АДАМ ЭДИ, ШАЙЫР ЭДИ ОЛ

Иги сёзюнмю, иги ишинми –

Адамны, бютеу адам улуну да

Этген къайгъысын –

Аллай адам эди, шайыр эди

Къулийланы Къайсын.

 

МЕНИ КЪАУУМУМ

1

Таш бла Терекди

Джети къат Кёкча,

Болуб къарыуум,

Таш бла Терекге

Аладан иги

Табылмазед инсан.

Джангыз Терекни да

Къадау Таш бла Мен

Барырек алгъа.

Къайрымы?

Адам аягъы

Басмагъан джерге.

Бир башха дуния

Адам улугъа

Болурча юлгю.

Джерден айырылыргъа

Кёкге кетерге да

Болур эдик биз.

Ёзге, кетиуден

Джурт бла бирдиле

Таш, Терек, Шайыр.

2

Салалсам эди джан,

Джерде алача,

Болмазед инсан.

Манга эркинлик

Китаб болдула

Таш бла Терек.

Алагъа джан

Сау бола

Джуртда да –

Китабда да –

Таш бла Терек.

Джангыз Терек да,

Шайыр сезгенча,

Аны сен да сез.

Окъу, марджа,

Байлаб тургъан

Джер бла Кёкню.

Кёб затха

Табигъат бла

Бир болcа ёзюнг.

Таш бла, Терек бла

Бир-биригизге

Къалырсыз ушаб.

Мени китабым –

Таш бла Терек –

Китабым мени.

Алагъа

Аладан иги

Джокъду бир инсан.

 

ТАУ РЕСПУБЛИКА КЪЫЛЛЫКЪДЫ НАМАЗ

Къан бла джаздыла тарихни, тархны –

Сойкъырым-сюргюн къурутду халкъны –

Джюрек не этсин джарылмай.

Орта Азияда, Сибирияда

Ёлмегенни да саулугъу джокъду –

Джюрек джараланы ким багъар?

Насыб болуб, Джуртха къайытсакъ,

Туугъан джерни ит-тил-чапрагъы,

Къара хансы да джараред.

Зем-зем сууундан ичиб Къобанны,

Минги Тауубузгъа таяныб,

Биразны рахат джашасакъ,-

Халкъ болур эдик алгъынча,

Нарт улула хорлатыб къоймазбыз

Эмегенлеге кесибизни.

Акъ межгитге ушайды Минги Тау,

«Не бек кюрешсе да къанлы джау,

Эмегенленики боллукъ тюлдю Кавказ!

Сиз Ата джуртугъузгъа къайытырыкъсыз,

«Ла илаха илляллах» деб, айтырыкъсыз.

«Дин, Тил, Джурт» деген тёлюле да, –

Кечеден-кюннге ёсюб джетерикле,

Джуртну зулмудан азат этерикле.

Хакъсызлыкъдан къутуллукъду Кавказ.

Джангы Ай бла джулдузну ётдюрюб тёрге,

Джашил байракъны кёлтюрюб ёрге,

Тау республика къыллыкъды намаз.

 

БУРУЛАДЫ ДЖЕР

Бурула да,

Кюнню тёгерегине бурулады Джер.

 

КЪОБАН СУУ, КЪАДАУ ТАШ ЭМДА ТЕРЕК

Ой бир кёб зат тюшеди мени эсиме –

Къайгъыларындан къутулалмай баш бла джюрекни,

Къарайма Къобаннга, Ташха, Терекге,

Къадау Ташха таяныб, къарайма

Бир-бирде Къадау Ташха ушайма,

Бир-бирде Къобан суугъа, Терекге.

Ташча тургъанлыгъыма Джуртумда,

Барама кетиб, барама кетиб,

Назму сёзюм да,

Чапракълана, къанатлана, джайыла, джарыкъча.

Ой бир кёб зат тюшеди мени эсиме,

Къобан суу, Къадау Таш эмда Терек

Болмасала, не этер эди джюрек?

Аласыз болмаз эдим джукъ да.

Аладанды Ана тил да, Джурт да.

Аладанды таукеллик, тёзюм да.

«Кимсе?»-  соруугъа джууаб береди джюрек:

Къобан суу, Къадау Таш эмда Терек.

 

КЮКЮРЕЙДИ, ДЖАШНАЙДЫ

Кюкюрейди, джашнайды Кёк.

Джазгъа белги́ми береди,

Джазгъа тансыкъмы болгъанды,

Огъесе, эсинеми тюшгенди да джаз ала,

Бир къышхы кюн кюкюрейди, джашнайды Кёк.

Ай аны бир ангылау этеди джюрек –

Алай а, билмейди джюрек:

Артдамыды, алдамыды джаз ала?

Кюкюрейди, джашнайды джюрек.

Ёллюгюмю билгенден бери,

Джерни чёбюнден Кёгюне дери –

Барына да ёлеме тансыкъдан.

Къобаннга чынгаб, тенгизге къадар,

Джюрекдегин айтмасам Кёкге, джерге къараб,

Артда къычырмазмы къабырым?

 

ПОЭЗИЯ ЧАЛДЫШ

Фахмусуна, назмусуна кёре,

Аппаны сёзю – къалай,

Къасботну сёзю – багъыр,

Сымайылныкъы уа – алтын.

Къалай улу Аппа,

Алтын улу Сымайыл.

 

КЪОРКЪАМА

Къарачай!

Къоркъама джумуладыла деб ала.

 

СЁЗДЕН БАШЛАНАДЫ АДАМ

Джети къат Кёкден тюшген

адамны Адам болууу

Башланнганды Сенден.

Сени ненча къатынгы ачалса адам,

Сени джетинчи къатынга джеталгъан

Файгъамбарла болгъандыла джангыз.

Алтынчы къатынга джеталгъанла да

Биринчи къатынгы ачалгъанла да –

Ала да – адамладыла.

Сени билирге излемегенле,

Сеннге бойсунургъа излемегенле –

Адам да, шайыр да тюлдюле ала.

Хакъ сёзсюз, Акъ сёзсюз

Болаллыкъ тюлдю адам Адам.

Сёзден башланады Адам.

 

ДЖАНГЫЗ ТЕРЕКНИ ХАПАРЫ

1

Джангыз Терек Кёкде джазады назму.

Кёк дефтерде джашил назмула –

Нени юсюндендиле ала?

Джер тюбюнде таша джашаудан

Кёкгеми билдиредиле бутакъла?

Бутакъла

Дуниягъа кёрюнюулери болурламы?

Джангыз Терекни

Кимди окъуялгъан, ангылаялгъан?

2

Джангыз Терекге бёлмей тынгылагъан

Терекни назмусуну макъамыды

Шоркъулдаб баргъан Къобан да.

Джангыз Терекни кесгендиле.

Алгъын Терекге тынгылагъанча,

Энди Къобаннга тынгылайды Къадау Таш.

Джангыз Терекни Кёкге учхан сёзю

Къадау Таш болуб къайытхан эсе да артха, ким биледи.

Минги Тау Джангыз Терекни назмусуна джазгъан макъам –

Къобан – саркъады, саркъады, саркъады.

Энди Суу бла Ташдыла

Тынгылайды Таш, шоркъулдайды Къобан.

Джангыз Терек джашайды алада.

3

Шайыр – ол – Джангыз Терекди.

Джуртда Джангыз Терекди шайыр.

Терекни юсюнден, чегетни юсюнден да

Назму джазгъан – Джангыз Терекди.

Кёк бла байламлыды ол.

Файгъамбар таугъа чыкъгъанча, ол да,

Джангыз кеси сёлешгенди Кёк бла.

Аны уа, Исса файгъамбарныча,

Къадау Таш бла бирге

Тынгылайма кетиб баргъан суугъа –

Терекни макъамына, ауазына, хапарына.

Джангыз Терек кеси уа джокъду.

 

КЪУТХАРЛЫКЪ ХАЛКЪЫБЫЗНЫ

Излей эсенг джашарын

Хакъ бла бир эт джазыуун,

Къара таны(т), къара джай.

Юс да, кёл да толуду

Себеб джолу – туруду:

Ол – Къалам бла Китабдан.

Хакъ сёз бла Акъ сёздю

Къалам бла Китабды

Къутхарлыкъ халкъыбызны.

 

БОЛ, ПОЭТ, КЕСИНГЕ АЯУСУЗ

Болмаз ючюн ишинг джараусуз,

Назму джазгъан болса да къыйын,

Кюреш – Сёзню тюшюрме сыйын.

Акъ Сёзню тюшюрме сыйын

Джангы сёзню, джанлы сёзню излей,

Къайнасынла джюрегинг, мыйынг.

 

БИЗ ДЖАШАЙБЫЗ КЁК БЛА ЧЕКДЕ

Джуртубуз бизни тартады Кёкге,

Атса да танг, болса да ингир,

Кёкге джете, агъарады Минги.

Кёкдю атабыз бизни.

Тейри адамы – атыбыз бизни

Тейри адамы – антыбыз бизни.

Джаратылгъанбыз Кёкде,

Джан джуртубуз – Кёк,

Сан джуртубуз – Джер.

Тёнгегибиз тартса да джерге,

Кёк-Джер тартыуну сезе эм чеге,

Айырылыуну сезе эм чеге,

Биз джашайбыз Кёк бла чекде.

Кетебиз, кетгенча Къобан,

Къалайлагъа джетдирсе да джол,

Ызыбызгъа къайтарады ол.

Джети къат Кёкге бура кёзню, сёзню,

Болса эди кетерге ары

Джер джуртубузну да алыб.

Джандетлеге тюшюрсе да насыб,

Чегетлерине, сууларына

Турлукъбуз болгъанлай тансыкъ.

Кёк бла Джерни чегинде

Не болгъанын тынч тюлдю айтхан.

Къанатлана турады джан.

Буйрукъ келсе да Кёкден,

Кетгенлеге тюбериги анда –

Ол да бермейди тынгы адамгъа.

Джашил Терекча къая эрнинде,

Ариу кюнледе джырлай,

Джай, къыш чиллеге да чыдай.

Джаныбыз тарта Кёкге,

Бир кюн учарыкъбыз Кёкге,

Талай къуш тюк тюшерикди джерге.

Бизден къаллыкъ олду джангыз.

Джазарыкъды джазыуун адамны,

Кёк алгъынчы къолундан къаламны.

Джаратхан Кючню махтаб,

Къайытырыкъдыла джети къат Кёкге.

Биз джашайбыз Кёк бла чекде.

 

АПРЕЛНИ 12

 

1

Кёкге атлады адам –

Тейриге берди салам.

Джер эмчекден айырылды адам улу.

Не болур тарихде андан уллу?

Къара таныгъандан сора,

Ёталды тенгизден-теркден.

Джюреги бурулду Кёкге.

Сейирсинебиз аны несине?

Бир атлам этди,

Ангыламаса да кеси.

Джер – болджаллы джуртуду адамны.

Къууанч да, умут да бере джюрекге,

Адам улу атлады Кёкге.

Иннетине кёре боллукъду джолу.

Болалдымы Аллахха джууукъ?

Кераматлыла айтмайла джукъ.

Алай болса да, къууанч джюрекде:

Хорлагъанды тартыуун Джерни,

Къучакълагъанды джан джуртун – Кёкню.

Ол – ёлюмню хорлагъанча бир затды.

Энди уа не бла сейирсиндирир адам?

Къутулурму ахырзамандан?

 

2

Джерден учханча Кёкге,

Дуния сёзден атладым Сёзге.

Хорлагъанча Джерни тартыуун,

Дуния малны хорладым тартыуун.

Хакъ сёз бла байланды джазыуум.

Акъ сёз бла байланды джазыуум.

Къыйынды къутулгъан дуниялыкъдан –

Дуния мал, дуния сёз тартады артха,

Кюрешеди атаргъа отха.

Хакъ сёз къутхарады адамны,

Кёкге тарта, джууукълашдыра аны.

Шыйых джан учханча джети къат Кёкге,

Кёк сёзде, Сёз кёкде насыбын табады, кёлюн басады поэт:

Хакъ сёздю, Акъ сёздю шайыргъа джандет.

Кеси ишлеген джандетге джаны саулай киреди поэт.

Тынгысыз, къыйынлы, алай а, насыблы джанды поэт.

 

ОЛ КЕРЕКДИ МАНГА

Сёзюм Ташмыды, Терекмиди?

Кишиге тюл эсе да керек,

Ансыз болалмайды джюрек.

Мен кесим таянама анга.

 

БАТЫДА (ЗАПАДДА) ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ

Тубан шылпысы тохтамайды,

Ай бу джуртну кёлюм алмайды,

Келгенме бери джангылыб.

Ушамайды джазы джазгъа, къышы къышха.

Адетлери, къылыкълары – тюрлю, башха.

Баты джамагъат – тойгъан, къутургъан, шашхан.

Юйлендириб къыз бла къызны, джаш бла джашны,

Дин башчыла, кърал къуллукъчула да

Ол сыйсызлыкъны къабыл этерле.

Динден, имандан чыкъгъанды Баты.

Адамлыкъдан айырылгъанды Баты.

Помпеяча боллукъду арты.

Кесича этерге излейд дунияны.

Баты – балчыкъгъа барады батыб,

Кесини ызындан дунияны да тартыб.

Шайтанлагъа Ибилисди башчы.

Ислам динди къутхарлыкъ дунияны.

Адам улу ангылайды аны.

Болмаз ючюн ислам динли джамагъат,

Ёзге тамбласы джокъду Батыны –

Бузулады, джукъарады къаны,

Аздан аз бола барады саны.

Муслиман миллет а келеди ёсе.

Муслиман боллукъду кёб турмай Баты,

Харамдан, гюнахдан боллукъду кери.

Ислам динди къутхарлыкъ дунияны.

Баты хауа кючлесе уа дунияны,

Ахырзаман чачарыкъды аны.

Башымы кючлетиб сагъышха,

Ислам динди къутхарлыкъ дунияны –

Батыда  ангылагъанма аны.

 

ТИЛЕК

1

«Тангнга сау чыкъса – джашарыкъды».

Къарангыды, алай а – джарыкъды,

Кёрюнеди да джулдуз бла Ай.

Тала́йла санларын бир къара итле,

Тёнгегин да къорургъа кюрешеди –

Ёзге кёбдюле ала – къара итле.

Къарангы къуралыбды аладан,

Излейди себеб Ай бла джулдуздан –

Аны джарыгъындан къоркъадыла ала.

Джан къазауат этеди адам,

Бычагъы бла аджалны сермейди:

«Батыр эсе, джууукъ бир келсин».

Къымылдар къарыуу джокъ зауаллыны,

Кёзюне кёрюнелле итле да аны,

Къабырдача, джатады орунда.

«Хомух болма»,- дейди бир ауаз,

Ол дуниядан келгенди ол

Къутхарыргъа бюгече джашын.

Кече узуну барады кюреш,

Башындан а кетмейди сагъыш:

Ким болду къутхаргъан аны?

2

Сау болгъанны къыйналады адамы.

Тёгерегине басыныб джууукъла,

Кюрешелле къутхарыргъа аны.

Кими узатады дарман,

Барын эшитеди адам –

Тохтай башлаб, тириледи джюрек.

Тюз адамла этселе тилек,

Джан алмай, тохтайды мёлек,

Къазылмай къалады къабыр.

3

Аны бла бирге меннге да.

Аны къалдырыр ючюн сау,

Этер эдим не да.

Къан керек болса къанымы,

Джан керек болса джанымы

Берир эдим. Ёзге ала тюлле керек.

Алай эсе – этейим тилек.

Сакъла, Аллах, джарлыны джанын,

Сабийлерин, кесин да аны,

Джазыкъсын. Санга борчлума кемсиз.

Кече узуну къыллыкъма намаз:

Башха зат ючюн болмаса да, сабийлери ючюн,

Джашау бер анга.

Хакъ сёзюнгденди Акъ сёзюм да мени,

Къачан да, хар къайда.

Тилегим а бюгече буду къуру:

Джарлы джанны джашаугъа къайтар.