ФӘрит яхин шигырьләР ҺӘм поэмалар өченче том

ШИГЫРЬЛӘР ҺӘМ

ПОЭМАЛАР

ӨЧЕНЧЕ ТОМ

Яхин Ф.З.
Шигырьләр һәм поэмалар: Җиде томда.— Өченче том.— Казан: Моя электронная книга, 2001.— 426 б.
Бу китапка шагыйрьнең 1990 нчы еллар уртасында язган шигъри әсәрләре тупланып бирелде.
© Яхин Ф.З.

“ТАҢ­ГА КАЙ­ТУ” (1990-92) ШИ­ГЫРЬ­ЛӘР ҺӘМ ПОЭ­МА­ЛАР ҖЫ­ЕН­ТЫ­ГЫН­НАН (Ка­зан: “И­ман”, 1996.—252 б.)

ӘНКӘЙ
Олыгайсаң да, әнкәй, син һаман яшь,

Буй җитсәк тә бала без, бала,

Күпме гомер, үсәр чакны көтеп,

Ике күзең тала иде, тала.
Җиңел түгел иде ул чак дөнья,

Искә төшсә — көя, җан көя,

Бүген дәле бәхет урынына

Сагыш килеп өя, өскә өя.

Безнең өчен кара, чем-кара,

Егылсак та, чөелсәк тә, әнкәй,

Җыерчыклар сара, йөзең сара.

Оныкларың ата һәм ана,

Олыгайсак та, әнкәй, син һаман яшь,

Кайсыбыз соң бага, сине бага?

Ятим итмәдең шул, китмәдең,

Рәхмәт кенә яусын бу тормышка,

Әнкәбездән мәхрүм итмәдең!

ӘНКӘЙ ҖЫЛЫСЫ

Көтәсеңдер бик тә зарыгып,

Алты аккош булып кайтып төшсәк,

Алты тараф китәр ачылып.

Тетрәнепме куя күңелең?

Салкын көзне ташлап очар өчен

Канатланып кочтым күк йөзен.

Кыйблагамы баккан ике күз?

Хак тәгалә, бир, дип, җанга түзем,—

Тел очында туңып калды сүз.

Тизрәк кайтым әнкәй янына!

Язлар булып безне каршы алыр,

Яшел яулык бөркәп башына!

Өшегән тән китәр савыгып...

Чиксез күкне каплап салкын болыт

Ил өстендә тора салынып.

ЕФӘК ҮЛӘН

Салдым агар суларга,

Дәшми генә үтәр сулар,

Сеңә барыр ярларга.

Сузылып-сузылып чайкала,

Үтә гомер, итәгенә

Хәтер ябышып бара.

Фатир саен тәрәзә,

Кемнәр — сөйләп, кемнәр — кыйнап

Ала бөртек дәрәҗә.

Кемнең язмышы иде?

Килер көннәр хисапланды,

Санга кермәдек инде!

18.04.91.

ТЕЛ БИСТӘ

Йөзә өстендә чүбек,

Теле арды, туктамады,

Ирен читләре — күбек.

ХАТИРӘДӘН

Һәм кош идем, һәм дә бер болан,

Уйнап калды күрше малайлары,

Шаулап калды яшел киң алан.

Канат кагып очтым күленә,

Болан булып чаптым тугаена,

Килеп кердем кайнар чүленә.

Тарафларны шушы кичемдә?

Күңелемдә — уты, яше — күздә,

Ялгыз калдым уйлар читендә.

Мин үзем дә аңлыйм хәлеңне,—

Мәхәббәтнең богавына чорнап

Кемнәр алган иде хисеңне?

Һәм кош идем, һәм дә бер болан,

Канатларым каерылган килеш

Утлы чүлдә мәңгелеккә калам!

МИН АВЫЛДАН КИТТЕМ

Калды авыл җиргә сыенып,

Юлым якын кебек иде дә шул,

Эзем барды арттан уелып.

Яңгырлармы басты тузанны?

Куылганнар хисабыннан түгел —

Кире кайта алмыйм узганны.

Максат арбасында җан елый!

Туган илдән киткән бәндәләрне

Чит-ят җирләр якын күралмый.

Шатлыгыммы көтте юлларда?

Башымнымы югалтырга барам —

Юлым калса әгәр елларда?

Ничек кояш чыгар, көн кичәр?

Кайтырмын дип чыгып киткән идем,

Кайталмадым,

Әнекәем нишләр?

23.07.91.

БОРЧЫЛУ
Ышанырга-ышанмаска белмим:

Ничек булды бар да шушылай —

Якты айның көмеш нурларына

Тотындым да йоклап калдым бугай...
Вакыт үткән, килерләре — кыска,

Кайтарырга һич юк исәбем,

Төймәләрне саныйм: “Аллаһ — әкбәр!”

Төгәллеккә җитми хисабым.

Ни сәбәпле бар да шушылай?

Көмеш айның якты нурларыннан,

Кул ычкынып, җиргә иңдем бугай!

Адашмаска иде, ялгышмаска!

Соңгы тапкыр өмет тулды җанга —

Сыек акыл әверелде ташка!

ГАҖИЗЛЕКТӘН

Өлешемне, тормыш, бирсәнә!

Меңне сорап аһлар ормыйм, беләсеңдер:

Кабул итче, риза берсенә!

Ялгыз гына башым, күрсәнә,

Барсына да мең-мең бәхет күле кирәк,

Бер генәсен миңа бирсәнә!

Җәбер-золымнарын җыйганга —

Тормыш миңа ул көн җаен бирер сыман,

Ут кабынды дөрләп җан-канга!

ШИГЫРЬ ТУУ
Тишелми орлык вакыты җитмичә,

Тумый шигырь йөрәктә пешмичә,

Балкып чәчәктәй аңкытмый моңын

Һәм дә тибрәтми бәндәләр җанын.

Тишелде орлык — бодай бөртеге,

Сынды күземнең сыңар керфеге!

09.04.91.

ХӘЛЛӘРЕНЕҢ ХӘЛЛӘРЕ
Минем кулда “Туз” һәм “Унлык” кына —

Шушы уен өчен яратылган!

Бу өстәлгә хәзер үзем хуҗа,

Язмышлары инде таратылган.

“Туз” һәм “Унлык” уйный кесәләргә,

Минем белән партком кәртле уйный,

Йозак элеп ҮКе¹, кәнсәләргә.

Кенәгәсен сузып алларыма...

Кәртне ачтым, ул пычакка калды,

Ни үтенеч укыр алласына?

26.08.91.

АК-КАРА АЕРМАСЫ

Ай-һай, әнкәй, тормышмыни бу?

Ак-карага ник өйрәндек икән —

Ак-караны беләмени бу?

Мин каршылык түгел бер генә!..

Юк шул, һаман ега, төпкә сала,

Илтеп ташлый чоңгыл авына.

Кара булгангамы максаты,

Әйләнде дә үтте тормыш суы,

Ак җаннарны төпкә ташлады.

ЕЛАУ
Килдең-киттең, күрми үттең,

Хәлләрең ни, белмәдем,

Җирне кочып еласам да

Яныңа киләлмәдем,

Кочаклап үбәлмәдем...

Йөрәгемне ватып киттең,

Җыйдырып алалмадым.

Яшьлегемне кабул итмәгән

Идең шул син тәүге кичәдә —

Һаман күздә яшең кипмәгән.

Сау булсаң — шул, нигә башкасы?

Картлык аша үтеп, гарешләргә

Бәлки әле бергә ашасы!

Авг., 1991.

ИСӘН БУЛА КҮР

Тетрәп куям шунда кисәктән,

Мең риза бар бәлаңә, Аллаһ,

Өзә күрмә көнен исәптән!

Яшәешем булыр җәһәннәм,

Бәхет хөкеменнән сөрелгәннәр

Төркеменә китәр бу бәндәң!

Исән булса, нигә башкасы?

Ә барыбер җаннар бергә безнең,

Икебезнең бер шул хатасы!

Авг., 1991.

ИРТӘЛӘГӘН КӨЗ

Бер дә сөйләшмәдек —

Бар да хыял булып калдылар,

Язга чыккан идем, инде бүген

Август аен көннәр санадылар.
Көзем белән бәхәсләшеп йөрим,

Юкса, сиңа әйтер сүз иде...

Шунда:

“Үзең гаепле!”— дип, минем

Авг., 1991.

КАНАТ БИРҮЧЕ ХАТ
Сәлам хатка мамык сүзне салып,

Канат бүләк иттем дустыма,

Озакламый үзе килеп җитте —

Дөрләп-пешеп дуслык утына.

Юкса язган идем, яхшы, дип...

Моннан соңда зарны юлга кертмәм,

Сагындырса дуслар шулай бик.

04.09.91.

ТАТАРЫМ
Курыкканның җаны чыкмый калса,

Куа килә арттан коткысы,

Бу милләтнең, менә күреп торам,

Нидән качкан икән йокысы!
Бар тинтәкләр йоклаган дип йөри

Йокы күрәлмәгән мескенне —

Йөрәгенә аның курку төшкән,

Яңартмакчы була искене!

Яраргамы кемгә маташа?

Аллага дип, Шайтанга да шунда

Хезмәт итмәк — сырхау алаша!

Ташла шикләнүне, татарым,

Куркып торсаң, хәлең дә үзгәрмәс,

Мин дип йөрсәң иде, батырым!

28.08.91.

ИРЕК ЮЛЫ
Тарих белән киләчәкнең бүген

Очрашкан көне күзгә-күз,

Кичә генә мескен булсак әгәр,

Бүген, хәзер үзгә, бар да — без!
Миллионнарча татар өчен меңнәр

Мәйданнарны айкап чыктык та

Тәкбир әйтеп изге җиргә килдек,

Урыс калды елап тыкрыкта.

Кушылмаска белми татарга,

Берсе кала безгә бармак янап,

Икенчесе тели атарга.

Әмма керә татар эшенә,

Бөекләнеп һаман яшәмәкче

Милләтләрнең сырты өстендә.

Кара каберләрнең эченнән,

Чаң тавышын буып-буып тора

Баба әрвахлары күгемнән.

Кабатлыйлар урам һәм йортлар,

Баш ияләр, җиргә чүгәлиләр

Ишелеп төшәр булып таш потлар.

Урыс чыккан чорны күргәннәр,

Мәсҗидләрем мәсхәрәгә калып,

Тәре тоткынында торганнар.

Очраштылар карап күзгә-күз,

Баш күтәреп татар, урыс белән

Килгән чагы каршы сүзгә-сүз.

30.09.91.

ӨМЕТ КИСЕЛГӘНДӘ

Булыр диеп бар да үзгәчә,

Хакыйкатем мәйданнарда калды,

Юш килмәде минем күрәзә.

Үз теләген салып теленә,

Мәңге ирек булмас кебек хәзер

Бу татарның олуг иленә.

Яулаганны бүлде түрәләр,

Без барчабыз сарык хәлендә шул,

Ә түрәләр инде — бүреләр.

Булырына күптән үзгәчә,

Юшмы килде шушы юраганым:

Чәч ишелеп төште күзгәчә.

31.08.91.
КИЛЕР КӨН ӨМЕТЕ
Аңларга һәм аңламаска белмим,

Кире кайтып карыйм сүзләрен,

Әмма тормыш тагын алга куя,

Кадаклый да куя безләрен.

Мин — җиңелгән, алар — җиңүче,

Алыпларның көчен богауладым

Бу тәнемдә...

Сыймый гына калды җиң очы!
Буйсынасым килми, юкса, минем,

«Азатлык!» — дип мәйдан уралыйм,

Җиң очыннан богау тотып тора,

Үз көнемне үзем коралмыйм.

Белә!

Чү!

Улым икән,

Миңа яреп ул да үсеп килә!

02.09.91.

ЧИТТӘ КАЛУ

Монда — суык, көннәр — томанлы,

Язы-көзе бер фасылда килә,

Сөенечләрем тышау-богаулы.

Хәл белергә дустым-күршем юк,

Илгә кайтыр идем, юллар ябык,

Монда өсләр — бөтен, тамак — тук.

Канатларым кисек, очалмыйм,

Яратса да, якын итсәләр дә,

Җиргә ятып, җирен кочалмыйм.

Татарларны аңлар өченгә

Шушы хәлгә төштем — тәкъдир кушып,

Үрмәләп кайт, килсә көчеңнән!

04.09.91.

ГӨНАҺЫ-КӘБАИР

Чыгардым үчлек атын,

Белмәдем, гәрчә сизмәдем —

Шайтанга булдым якын.

Чиктем гайбәт чигешен,

Әмма дә үтә алмадым

Буып бәхет инешен.

Үтендем мин ярдәмен,

Әмма дә салдырды өстән

Киемне, алып, ямен.

Дәрвиш хәленә калдым,

Сүз йөрткән телемнән язып,

Хак хөкеменә салдым.

Шәфкатен табалмадым,

Җәннәттән мәхрүм калып мин,

Тәмугтан качалмадым.

КИМСЕТЕЛГӘННӘРГӘ НӘСЫЙХӘТ

Ашыкма борчылырга, син бераз түз!

Акыл диңгезенә кереп бераз йөз!

Елама җиргә йөзең капланып.

Кирәкмәс әмма үзеңне үтерү.

Лаеклымы-түгел фикрен куәтлә.

Ишелмәсен юк-барлардан тормышың!

Суык килә, учагыңа тиз сал ут!

04.09.91.

БӘХЕТ ҮЗГӘРЕШЕ

Кайгыга да...

Килгән кеше шундый,

Сынган камыш булды безнең бәдән,

Хәсрәтләрем егылыплар уңды.
Көлтә-көлтә, катлы-катлы барсы,

Җыя-җыя тәнем дә шабыр тир...

Сабыр, диеп кем нәсыйхәт бирде?

Арада юк бездәй күндәм бер ир!

Бүген инде кызыл бу кайгылар,

Яшен, яшьнәп, җир вә күктә йөрде,

Ни язгандыр безгә андагылар?

04.09.91.

БЕЗНЕҢ ХӘЛЛӘР

Серләренең теле өзелгән,

Керле күлмәк итәкләрен юып,

Рәсәй халкы бауга эленгән.

Шушы кадәр мескен, ни хикмәт,

Авызыма җирне учлап кабам —

Кем бәхетенә үсәсең син, икмәк?

Төн буена айга бактым мин,

Таңга кадәр, җаннар җылынсынга,

Өметемнән учак яктым мин.

Катмасын, дип, таштай бәгыре...

Учагыма салкын су сиптеләр:

Бозга калма, милләт бавыры!

ДУСЛАРГА ИШАРӘ

Иң беренче көне булганга —

Үлгәннәрнең кадерләрен белер

Адәмиләр, кереп зур санга.

Юыгыз, ю, кара керләрне!

Пакь хәлендә җаннар күккә ашса,

Җирдәгеләр юсын тәннәрне!

Сафлануы үлем алдында...

Мәңгелеккә җирдә калам диеп

Берәү чаба, кендек — кулында.

Сугымчыдай бурсык йөз белән

Ул тагылып калсын яшәештә,

Әйткән икән теләк сүзеннән.

Бәдән калыбында кысандыр,

Мәңгелектә җаннар ирек табар,

Җиде кат күк — алар өчендер!

ИРЕШҮ
Максат аеның каплангач күзе,

Сүнгәч карашы, кая барасы?

Адашып шикләнү зольмәтендә —

Биткә ягылды төннең карасы.
Черек хыял агачын ут итеп

Төндә якканда тормыш учагын,

Явып яңгыр, исеп кара җилләр,

Кер, дип гүрем җәйде киң колачын.

Түгел иде җирдә, белмәдемме?

Сүнмәсенгә — хыял кисәвенә

Корбан иттем канлы күлмәгемне.

Торып чыктым кояш чыгышына,

Болыт белән туган кара таңда

Тотынып калдым өмет җылысына.

07.09.91.

ШИГЫРЬ УКУ

Ачы җанга татлы ризык таптым.

Хис дәрьясында бу хәлем саһ-ваһ!

Өзелеп төште шунда үзәгем.

Бүләк булган Ходадан бу бәйрәм.

Кубып уйнады хисемдә һой-һай!

Шигырь кузгаткан хисне кочынып.

Кабат укыдым, чиртеп кылларны.

Барып чыкмады бу юлы туем.

01.10.91.

ШИГЪРИ ЯДКӘР

Укыр кабих,

Укыр мине барча хислеләр,

Тәнкыйтьчеләр, беркөн җыелышып,

Исемдә ул, телне кистеләр!
Ул көчекләр Тукайга да өргән,

Такташның да тыйган шигырен,

Арагызда ата этләр кая —

Санламаучы күсәк егәрен?

Табан асларына үтәсез,

Гасырларга шигырь укыганда

Ник куркышып-качып бетәсез?

КҮКЛӘРГӘ ИРЕШҮ

Батты бу мәгърур көймәм,

Көн яшерде йолдызларның серен,

Төйнәлеп калды төймәм.

Ашты агып чоңгылга,

Мине инде мәңге аңламаслар —

Күзгә төер тыгыла.

Дүрт ягымда якты ай,

Адашканнар, юл эзләгез бүген,

Минем кыйблам — шушылай!

Җирем калдырдым артта,

Барган саен монда юллар һаман

Тик озынлыкка арта.

02.10.91.

ГАДИ ХАКЫЙКАТЬ

Учың кызмаса,

Бер җылы сүз ишеттерер

Затлы булмаса —

Төкермә син дөньяларга,

Тормыш бу, аңла,

Электән үзең башлап син

Кешене санла!

Яшәтеп күрсәт,

Аяктан алда ишектән

Күренсә корсак,

Үр басып каршы алсалар

Әгәр биекләр,

Җаһиллек кылып алдыңда

Алар биепләр

Җибәрсә әгәр, шушымы

Синең бар эшең

Диеп туктатсын үзеңне

Акылың, кешем!

Учың кызарса,

Яра бәйләргә яныңда

Чүпрәк булмаса,

Төкер син бу дөньяларга,

Шәрә ал-асты,

Сансызлар санлы чагында

Адәм — албасты!

06.08.91.

ГАШЫЙК ЗАРЫ

Чибәр, затлы, камилә,

Гыйшык утында яндылар,

Көйделәр бер шәм илә.

Хәлләреннән хәбәр бар,

Әмма минем өскә генә

Койды дөнья җәбер-зар.

Тирәкләргә таң белән,

Мине тоткын кылдылар шул

Күздән койдырып сәйлән.

Югалгач йөрәктә дәрт,

Мин мәҗбүр көнем күрергә

Һәм булырга ялгыз карт.

Һәм белергә теләп асылын,

Мин елларга салдым агызып

Яшьлегемнең алтын балыгын.

Каһәрләргә кирәк чагында

Бәхет болынының чәчәкләрен

Җыеп алдым, чабып чалгыга.

Төртә-төртә бәхет саталар!

Яшьлек хыяллары — алтын балык,

Күңел төпләрендә ята ла!

Хыялларга киртә утырткан

Урындагы көнчеләрне җыеп,

Итәр идем сукыр кычыткан.

*Татарстан вакыйгаларыннан

Чыккан чакта мәйдан уртасына,

Без тудырган дәүләт системасы

Мылтык аса, корып, җилкәсенә.

Ник ишетми, исерек күзләре?

Халык исемен йөрткән парламентлар

Нигә шулай агач бүкәннәре?

Үзләренә генә ышанганнар,

Халык хакны сорый, алар — таш сын,

Урындыкларына төпләнгәннәр.

Йодрыкларым күккә чөелделәр,

Без сайлаган олуг парламентлар

Мылтык артларына сыендылар.

08-09.08.91.

“ИСКӘНДӘР ЗӨЛКАРНӘЙН”

Үткәннәрдән качып башаяк,

Мин көнемнең зәңгәр болытына

Әфсен укып ыргытканда таяк...

Мин мөгезле инде — “Искәндәр”!

Шайтан диеп дарга элгән чакта

Палачларым мең кат чөмкәйләр.

Ак төннәрен шәүлә озатыр,

Өметләнеп килер көннәремә —

Мескен гәүдәм башаякта ятыр.

10.08.91.

ДӘЛИЛ
Хуш!

Мәңгелек фатиха сиңа —

Яшәр көннәреңдә,

Адашмасын бары күңелең,

Адашмасын бары күзләрең...

Мәңгелеккә кереп барышым,

Монда туфрак булып бәдән кала,

Кабер авырлыгы...

Иманыммы миннән сорадылар?

Борылырга мәҗбүр булып, менә

Бу дөньяга кире кайтамын.

Өрәк булып йөри кисек җан,

Үлем түшәгенә кабат ятып,

Китәр чакта

Дөнья фатихасын ничек алыйм

Һәм күкләргә кабат

Канатланып кына ничек ашыйм?..

13.08.91.

ТӘГЪБИР
Бик сәер бер төш бутады бүген

Кара таңнан төртеп уятып,

Хәзер, менә аптырашта калдым,

Нәрсә көтә җанны болгатып?
Йөрәк маемнымы сыгып алыр?

Һич юрарлык түгел мәгънәсен!

Әзмәвердәй гәүдә кече калды,

Күкләр салыр ни гамь генәсен?

Күкләр язмышымны хәл итә,

Фәрештәләр, бизмәннәргә куеп,

Хөкем йөртә, изге фал шул, ә?

Өзгәләсә язмыш максатны —

Яшәүдән дә үлем кадерлерәк...

Киләчәкне күкләр ваклап сатты!

Хәрәм хезмәтчесе булганда —

Безнең башлар эленеп торыр әле

Читән башы һәм дә колгада.

Үтенербез Аллаһ хөкемен,

Сарык кебек куып китерерләр

Гарасатка халык төркемен.

Гүр алмады, кылды мәсхәрә,

Шуның өчен безне ярлыкый күр,

Хак көнеңдә тәннәребез шәрә.

Миһербанга безнең өмет зур,

Җәһәннәмнең утлы диңгезендә

Кемнәр Шайтан белән булыр хур.

Бармы Кыямәткә мохтаҗы?

Казык башларында торган башлар

Мең түземдә киде ут таҗы.

ЫШАНГАН ТАУДА НИ БУЛМАС

Елгаларга гына орсамчы,

Бу кадәр дә оят булмас иде,

Яман икәнсең шул, ялганчы.

Дусларыма сөйләп алсамчы,

Бу кадәр дә авыр булмас иде,

Булмас идең син дә ялганчы!

Кирәк булган суга саласым,

Ахмакларга серне китергәндә,

Белеп тапшыр: җыеп аласың!

ХӘБӘРДӘН ХӘБӘР

Диеп белдереп,

Тормыш чанаңа җиктең син

Өч ат, җилдереп

Гомер юлларын үткәндә,

Калҗа кимереп,

Йортыңа сыймас булдың син —

Шактый симереп.

Сәламен бирде,

Алдыңа ташлап ектың син

Күпме нык ирне,

Хатыннар булды яныңда

Гаурәтен ачкан,

Шайтанга шәрик аталдың —

Иманың качкан.

Өч айгыр җигеп

Һәм суктың бәндә сыртына

Чыбыркы чөеп,

Шушы атларың — караклык,

Гайбәт, хыянәт...

Тәмугы белән каршылар

Сине Кыямәт!

ТАТАР ЧАПАНЫ

Зур шагыйрьләр көлеп калдылар;

Мескенлек бу, өтеклек, дип, өскә,

Буй-буй телеп, ямау салдылар.

Белеп үскән кеше идемме?

Тәнкыйтьчеләр: “Абый, салып ташла!”—

Диеп тарта хәзер җиңемне.

Өсләремдә минем — татар чак,