ИкинҹИ Ҹилд) пејҒӘМБӘри-әКРӘмин (С) ӘбузәРӘ НӘСИҺӘТЛӘри мүӘллиф: доктор мисбаһ ЈӘзди тәРҸҮМӘ едәН: ФҮзули шәФИЈЕВ

Камил инсанын шәрафәт вә кәрамәти

Әлламә Тәбатәбаи бу ајәнин тәфсириндә бујурур: “- Бу ајәнин бәјан тәрзи миннәт гојма шәклиндәдир, әлбәттә мәламәтлә, данлагла гарышыг миннәт. Санки Аллаһ-Тәала инсана вердији сајсыз-һесабсыз не’мәтләрини, она гылдығы давамлы фәзлини вә кәрәмини јад едәндән сонра инсана бу нөгтәни хатырлатмаг истәјир ки, инсанын бу не’мәтләрә саһиб олмасы, ону асанлыгла әлә ҝәтирә билмәси вә һәјатынын даһа јахшы идарә олунмасы үчүн, ону дәрјада вә сәһрада миникләрә саһиб едәндән сонра инсан өз Пәрвәрдиҝарыны унудуб Ондан үз дөндәрди вә Аллаһдан бир шеј истәмәди. Дәрјанын тәһлүкәсиндән гуртуландан сонра јенә дә әввәлки јолуну тутуб ҝетди; бахмајараг ки, Аллаһын не’мәтләри ичәрисиндә үзүрдү.

Аллаһ бу ајәдә өз кәрамәтләринин вә фәзлинин кичик бир хүласәсини сајыр, јетәр ки, инсан Пәрвәрдиҝарынын она даһа чох инајәтдә булундуғуну анласын. Тәәссүфләр олсун ки, инсан Илаһинин диҝәр не’мәтләри кими бу инајәтин дә гәдрини билмир.²

Буна ҝөрә дә инсан өз вүҹудунун гәдир-гијмәтини билмәлидир вә ону дүнјанын пуч вә дәјәрсиз мәтаһына сатмамалыдыр. Инсанын инсанлыг камалына јетишмәси үчүн хүсуси шәраитә еһтијаҹы вар вә бунун үчүн дүнја өзүнүн бүтүн рәнҝарәнҝ сәрвәти вә онун екосистеминдә гәрар тутмуш не’мәтләри илә инсанын ихтијарында гојулмалыдыр. Биз аз да олса билирик ки, әҝәр тәбиәт аләминин давамлы дәјишиклији вә ганунаујғунлуғу олмаса иди, ја инсанын ихтијари һәјаты баш тутмазды, ја да нагис оларды. Иҹмали олараг билирик ки, дүнја һәмаһәнҝ системә маликдир. Онун әҹзаларынын вә амилләринин бир-биринә еһтијаҹы вардыр. Һәмин амилләрин нүмунәси ҝөјүн планетләри арасында олан ҹазибәдир. Әҝәр мүәјјән вә дәгиг шәкилдә олан бу ҹазибә аз да олса позулса вә планетләрдән бири өз һәрәкәт даирәсиндән хариҹ олса, планетләр арасындакы систем бир-биринә дәјәр вә ҝөзләмәдијимиз дәһшәтли бир фаҹиә баш верәр.

Ишарә едилдији кими, дүнја өз әзәмәти илә инсанын јаранышынын вә онун кама чатмасынын мүгәддимәсидир. Инсанын әлә ҝәтирмәли олаҹағы камалын дәјәринин һәддини ҝөстәрмәк үчүн бу кифајәтдир ки, дүнја өзүнүн бу әзәмәти вә ҝенишлији илә вар олмасында онун вүҹудуна борҹлудур. Бахмајараг ки, бүтүн инсанлар арасында чох аз бир гисми сон камал һәддинә чатырлар. Диҝәр инсанлар онларын вүҹудларынын сајәсиндә бир сыра бәһрәләрә саһиб олурлар. Онларын вүҹудларынын өнәмлији сечилмиш вә хас бәндәләрин вүҹудларына табедир. Мисал олараг дејәк ки, саһәси 50 кв. метр, олдугҹа дәрин бир мә’дәндә бир нечә дәнә брилјантын тапылмасы үчүн ишә башлајырлар. Демәли, әсас һәдәф бир нечә дәнә брилјантын әлә ҝәтирилмәсидир; һәрчәнд һәмин ишлә јанашы мә’дәндән газынты заманы даш көмүр дә чыхарылыр, амма бунун о гәдәр дә дәјәри јохдур. Демәли, әсас һәдәф олан брилјантын чыхарылмасы илә јанашы диҝәр, әһәмијјәти икинҹи дәрәҹәли олан дашлар да чыхарылыр вә һәмчинин јерин сүхурлары арасында лазымсыз чөкүнтү вә туллантылар да вар ки, онлар гыраға атылырлар.

Бу дүнјанын јарадылмасында пак нурлар олмушдур. О нурларын ән парлағы вә әсасы он дөрд Мә’сумун (ә) нурларыдыр. Он дөрд Мә’сумдан сонра диҝәр пејғәмбәрләрин вә камал дәрәҹәләринә ҝөрә тәртиблә саир шәхсләрин нурлары онлара гошулур. (Тәхминән 124 мин пејғәмбәр вә Аллаһ өвлијасы ки, онлардан бә’зиләри бә’зи пејғәмбәрләрдән үстүндүрләр вә биз онларын сајындан хәбәрсизик.)

Белә мә’лум олур ки, ән үстүн инсани камал Пејғәмбәрдә (с) вә Әһли-бејтдә (ә) ҹәм олмушдур. Онларын ән ашағы дәрәҹәси о кәсләрә наил олур ки, башгаларындан сонра Беһиштә дахил олаҹаглар. Бу дәстәдән башга, үрәкләриндә иман нуру олмајан кимсәләр туллантыдырлар ки, Аллаһын гәзәб атәшиндә јандырылаҹаглар. “Биз ҹинләрдән вә инсанлардан бир чохуну Ҹәһәннәм үчүн јаратдыг. Онларын гәлбләри вардыр, лакин онунла анламазлар, онларын ҝөзләри вардыр, лакин онунла ҝөрмәзләр...”¹

Ҹәһәннәмдәкиләр бу дүнјанын артыг зир-зибилләридирләр. Дүнјанын јарадылышынын әсас һәдәфи Пејғәмбәр (с), Фатимеји-Зәһра (с) вә Мә’сум имамлардыр. Бу аләм өзүнүн бүтүн ҝенишлији вә әзәмәти илә фәзиләт вә камал бахымындан онлардан һәр биринин вүҹуду илә мүгајисә едиләҹәк дәрәҹәдә дејил. Бәлкә дә онларын бир ҝүнү бүтүн бу ҹаһана дәјәр. Бу аләмин әсил саһибләри Аллаһ-Тәала јанында сәадәтә говушмуш вә мәнзил тутмуш инсанлардыр.

“Шүбһәсиз ки, мүттәгиләр (ахирәтдә) Ҹәннәт бағларында вә чајлар кәнарында, һагг мәҹлисиндә, гадир һөкмдар Аллаһ һүзурунда олаҹаглар!”¹

Беһиштин мө’минләр вә Әһли-бејт (ә) достлары үчүн олмасы

“- Бәс, билин ки, Мәһәммәд аиләсинә мәһәббәтлә өлән кәс мө’мин вә камил иманла өлмүшдүр. Һәгигәтән дә, һәр кәс Мәһәммәд аиләсинә мәһәббәтлә өләрсә, өлүм мәләји ону Беһиштлә мүждәләјәҹәкдир.”²

Бу ҹәһәтинә ҝөрә дә Әһли-бејти (ә) севән, Аллаһын вә Онун өвлијаларынын бујругларына табе олан бир шиәнин өлүм горхусу јохдур. Чүнки өлүм, мө’минин гаршысында ону Һагг-Тәаланын Ҹәннәтинә ҝөтүрән бир көрпүдүр. Имам Һүсејн (ә) Ашура ҝүнү өз силаһдашларына хитаб едәрәк бујурур: “- Еј бөјүк инсанларын өвладлары! Сәбирли олун ки, өлүм фәгәт сизи чәтинликләрдән вә мәшәггәтләрдән ҝениш бағлара вә һәмишәлик не’мәтләрә кечирән бир көрпүдүр. Доғрусу, сиздән һансы бириниз истәмәз ки, зиндандан гәсрә ҝетсин?”³

Һәзрәт Әли (ә) мүттәгиләрин Һаггла ҝөрүшмәјә олан шөвгләри барәдә бујурур: “- Мүттәгиләр үчүн тә’јин едилмиш әҹәл олмасајды, саваба чатмағын шөвгүндән вә вериләҹәк әзабын горхусундан бир ан да олса руһлары бәдәнләриндә дурмазды. Јарадан онларын ҹанларында бөјүкдүр вә бу үздән дә башгалары ҝөзләриндә кичикдир.”⁴

Бир нәфәр Әбузәрдән сорушду: “- Бизим өлүмдән нијә хошумуз ҝәлмир?”

Әбузәр ҹавабында бујурду: “- Чүнки сиз дүнјанызы абад, ахирәтинизи исә виран етмисиниз. Бу сәбәбдән дә абадлыгдан виранәлијә ҝетмәјә мејл етмирсиниз.”¹

Иманларына вә әмәлләринә бағлы олан кәсләр Беһиштдән бәһрәләнәҹәкләр. Онларын бир һиссәси өлүмдән сонра бәрзәхи Беһиштә дахил олаҹаглар вә бундан сонра Гијамәтдә Беһиштә јол тапаҹаглар. Амма ҝүнаһкар олан шәхсләр, һәтта вүҹудларында иманын зәиф ишартылары парласа да, илаһи әзаба ҝирифтар оландан сонра, ола да билсин узун илләрин әзаб вә ишкәнҹәсиндән сонра, ҝүнаһларындан вә чиркинликләриндән пак оландан сонра Беһиштә дахил олаҹаглар. Неҹә ки, гызылы одлу күрәјә гојурлар артыг булашыглардан тәмизләниб халисләшсин вә тәркибиндәки гејри-халис үнсүрләри атәшдә мәһв етмәклә халис гызыла чеврилсин.

Ајдындыр ки, бу дәстә Беһиштин саһибләри дејилдирләр, бәлкә гонаг сифәтиндә олуб Беһиштин әсил саһибләринин шәфаәти вә Һагг-Тәаланын лүтф вә инајәти илә Беһиштә јол тапаҹаглар.

Беһиштин саһибләри

“Аллаһа вә Пејғәмбәрә итаәт едәнләр (ахирәтдә) Аллаһын не’мәт вердији нәбиләр (пејғәмбәрләр), сиддигләр, шәһидләр вә салеһләрлә бир јердә олаҹаглар. Онлар исә неҹә дә ҝөзәл јолдашлардыр!”²

Бу шәриф ајәдә дөрд дәстә Беһиштин һәгиги саһибләри үнваны илә танытдырылыр. Башгалары һәмин бу дөрд дәстәнин јолуну тутмагла вә шәфаәтилә Беһиштә дахил олаҹаглар. Һәгигәтдә онлар ев јијәси, гонаг саһиби, башгалары исә гонагдырлар. Беһиштин саһибләри – јә’ни әнбија, сиддигләр, шәһидләр вә салеһләр – Аллаһын онлара не’мәтини тамамламыш олдуғу кәсләрдир. Аллаһ-Тәала бизә бујурмуш ки, һәр ҝүн намазларымызда, Аллаһдан бизи онларын јолуна һидајәт етмәсини диләјәк: “- Иһдинәс-сиратәл-мустәгим, сиратәл-ләзинә ән’әмтә әлејһим.”

Буну да дејәк, сөзү ҝедән ајәдә “шәһидләр” сөзүндә мәгсәд, Гијамәтдә бәндәләрин әмәлләринә шәһадәт верәҹәк шаһидләрдир ки, онларын мәгамы саир шәһидләрин мәгамындан олдугҹа үстүндүр. Белә ки, Әлламә Тәбатәбаи бујурур: “- (Бә’зи ајәләрдә) “шәһадәт” дејилдикдә ҹамаатын әмәлләринә шәһадәт нәзәрдә тутулур вә мәгсәд халгын дүнјада ҝөрдүјү әмәлләрин һәгигәтини ( батини, мә’нәви үзүнү) ҝөрмәк вә онлара дөзмәкдир; истәр о һәгигәт сәадәт олсун, истәрсә дә бәдбәхтлик. Демәли, шаһид Гијамәтдә, ҝөрдүјү шејә әсасән шаһадәт верәҹәкдир. О ҝүн ки, Аллаһ һәр бир шејдән шәһадәт тәләб едәҹәкдир, һәтта инсанын бәдән үзвләриндән шәһадәт истәјәҹәкдир; о ҝүн ки, Пејғәмбәр (с) бујураҹаг:

“- Рәббим! Тәрк еләмиш мәним гөвмүм Гур’аны” – деди Рәсул.”¹

Ајдындыр ки, кәрим олан бу ҹүр мәгам бүтүн үммәтин шә’ниндә дејил, чүнки хүсуси кәрамәт олуб Аллаһын пак өвлијаларына шамил олур. Бу шаһидләрин мәгамларынын ән ашағы дәрәҹәси ондан ибарәтдир ки, Аллаһын вилајәтинин вә не’мәтинин сајәси алтындадырлар вә “сиратәл-мустәгим”ин әсһаблары һесаб олунурлар.”²

Белә нәтиҹә чыхардыг ки, Аллаһын ән јахшы бәндәләри вә һаггларында не’мәтини тамам етдији вә Беһиштин саһибләри гылдығы кәсләр - әнбија, сиддигин (садиг бәндәләр), шәһидләр вә салеһләрдир. Диҝәр бәндәләр бу дөрд дәстәјә бағлы олдуглары вә онларын јолларыны ҝетдикләри үчүн Беһиштә јол тапаҹаглар. Әлбәттә, Аллаһын сечилмиш бәндәләри илә әлагәдә олдугларына ҝөрә сәадәтә вә Беһиштә чатанлар дәрәҹә бахымындан фәрглидирләр вә һамысы бир һәддә дејилләр. Һәмчинин о дөрд дәстәнин тутдуғу дәрәҹәләр дә бир дејил, бә’зиси, бә’зисиндән үстүндүр.

Пејғәмбәрләрин вә Ислам Пејғәмбәринин (с) мәгамы

Бундан әлавә, бә’зи пејғәмбәрләр бә’зи пејғәмбәрләрдән үстүндүрләр: “О пејғәмбәрләрдән бә’зисини диҝәриндән үстүн тутдуг.”⁴

Халгын һидајәти үчүн Аллаһын ҝөндәрдији 124 мин нәбидән анҹаг 313 нәфәри рисаләт мәгамыны дашыјырдылар. Үстәлик пејғәмбәрләрин һамысы шәриәт саһиби олмамышлар, фәгәт беш нәфәр рәсул шәриәт саһиби иди. Бу беш нәфәр – Нуһ, Ибраһим, Муса, Иса вә Һәзрәт Мәһәммәд (с) – улул-әзм пејғәмбәрләр олуб, саир рәсуллардан үстүндүрләр вә бизим е’тигадымыза әсасән Хатәмул-әнбија Һәзрәт Мәһәммәд (с) пејғәмбәрләрин һамысындан үстүндүр. Пејғәмбәрин (с) бујурдуғу кими: “- Еј Әли! Аллаһ Тәбарәк вә Тәала өз пејғәмбәрләринә, јахын мәләкләриндән даһа чох үстүнлүк бәхш етди вә мәни бүтүн нәбиләрдән вә рәсуллардан үстүн гылды. Мәндән сонра үстүнлүк сән вә сәндән сонра ҝәләҹәк имамлар иләдир. Одур ки, мәләкләр бизим вә бизи севәнләрин хидмәтиндәдирләр.”¹

Сабит олду ки, инсанын јарадылмасында әсас һәдәф Аллаһын сечилмиш бәндәләридир вә ади инсанлар инсанлыг камалына вә дәрәҹәсинә малик олмалары бахымындан бир-бириндән фәрглидирләр. Аллаһын пејғәмбәрләри, достлары вә салеһ бәндәләри арасында да јүксәк инсани кејфијјәт вә камалат ҹәһәтинә ҝөрә фәрг вардыр вә онларын мәгамлары, дәрәҹәләри арасында фәргин нәдәнлији бизә анлашылмаздыр вә анҹаг Аллаһа мә’лумдур.

Илаһи пејғәмбәрләр вә өвлијалар һәтта бир ҝөз гырпымы фасиләсиндә олсун белә ширкә вә ҝүнаһа батмајыблар. Өзү дә ширк һәгиги мә’насында олуб Аллаһдан гејрисинә үз тутмуш олсун, о ки галмышды бүтпәрәстләрин ширки ола. Онларын мәгсәди вә истәдикләри анҹаг Аллаһ олмушдур. Онлар әҝәр Аллаһдан гејрисинә үз тутмуш олсалар, вәзифәләри тәләб етдији үчүн вә Аллаһын бујуруғуна итаәт гәсди иләдир. Аллаһ онлардан белә истәмишдир ки, Аллаһын диҝәр бәндәләриндән гафил олмасынлар вә өз әсли һәдәфләринә чатмаг үчүн мадди васитәләрдән бәһрәләнсинләр. Һәгигәтдә онларын әсас һәдәфи анҹаг Аллаһдыр.

Биз пејғәмбәрләрин јүксәк мәгамлары һаггында анҹаг зәиф тәсәввүрләрә маликик вә онун дәринликләринә ҝедиб чата билмирик. Әҝәр онларын мәгамларынын неҹәлији һаггында да дүшүнмәк истәсәк, әглимиз һејран галыр. Анҹаг онлар өзләри вә Аллаһлары онларын мәгамларындан аҝаһдырлар. Диҝәрләри онларын инсанлыг мәртәбәсини вә чатмыш олдуглары дәрәҹәни танымагда аҹиздирләр: “Етдикләри әмәлләрин мүкафаты олараг (Аллаһ дәрҝаһында) мө’минләр үчүн ҝөз охшајан нә ҹүр не’мәтләр ҝизләниб сахландығыны һеч кәс билмәз!”²

Салеһләри мәгамы

Башга бир јердә исә бујурур: “Биз Ибраһимә Исһагы, үстәлик Јә’губу да еһсан бујуруб онларын һамысыны салеһ кимсәләр етдик.”²

Сиддигләрин мәгамы

“Сиддигин” (сиддигләр) кәлмәси, неҹә ки, ләфзин өзү дәлаләт едир, сидгдә мүбалиғәни ҝөстәрир; јә’ни һәддән артыг садиг кимсәләр. Сидг анҹаг дилдә дејил, онун нүмунәләриндән бири инсанын дедији сөзләрдир, башга бир нүмунәси исә әмәлдир ки, әҝәр дејилән сөзлә вә иддиа илә ујғун ҝәләрсә садигдир. Чүнки әмәл дахили е’тигаддан хәбәр верир. Инсан бу хәбәриндә о заман садигдир ки, дахилиндә олан һәр шеји камил сурәтдә бүрузә версин вә һеч бир шеји јердә гојмасын. Бу ҹүр бир әмәл доғру вә садигдир. Бунун мүгабилиндә әҝәр дахилиндән кечәнләри хәбәр вермәсә вә ја дүзҝүн вә камил сөјләмәсә әмәл гејри-садигдир.

Садиг сөз дә о сөздүр ки, хариҹдә оланларла ујғун олсун. Чүнки данышыг да бир ишдир, өз ишиндә садиг олан кәс мәҹбури олараг дүз билдији шеји данышаҹагдыр вә һәмчинин билир ки, о сөзү данышмаг јериндә дејилмәси лазым олан сөздүр вә дејилмәси дә һаггдыр. Буна ҝөрә дә белә сөз, һәм хәбәрин доғрулуғундан (сидгиндән) хәбәр верир, һәм дә сөзү данышанын сәдагәтиндән.

Демәли, “сиддиг” (һәддән артыг доғру-дүзҝүн адам) о кәсдир ки, һеч вахт јалан данышмыр вә һагг олдуғуна әмин олмадығы бир иши ҝөрмүр; һәрчәнд нәфсинин истәкләринә ујғун олса да. Һәмчинин доғрулуғуна јәгини олмадығы бир сөзү данышмыр вә үбудијјәтлә узлашмајан бир иши әнҹам вермир. Әли (ә) өз вәсфиндә бујурур: “(Гәти олараг билин ки,) Мән о тајфаданам ки, онлар мәламәт едәнләрин данлагларына бахмајараг Аллаһ јолундан дөнмәзләр. (Аллаһ јолунда мүҹадилә етмәкдән чәкинмәзләр.) Онларын нишанәләри сиддигләрин (ән доғру, дүзҝүн адамларын) нишанәләри, сөзләри әбрарларын (хејир ишләр саһиби олуб данышыглары, әмәлләри дүзҝүн олан кәсләрин) сөзләридир.”³

Сиддигләрин мәгамы елә мәгамдыр ки, Аллаһ-Тәала өз пејғәмбәрләриндән бә’зиләринин мәгамыны вәсф етмәк истәјәндә бујурур:

“(Ја Мәһәммәд!) Гур’анда Ибраһими дә јад ет (онун һекајәтини дә үммәтинә сөјлә). Һәгигәтән о, бүсбүтүн доғру данышан бир зат (сиддиг) –бир пејғәмбәр иди.”¹

Вә ја, Исанын (ә) анасы Мәрјәм барәдә бујурур: “ Онун анасы исә чох пак (Аллаһын һөкмләрини сидг-үрәкдән тәсдиг едән) (сиддиг) бир гадын иди.”²

Әлбәттә бизим сиддигләрин мәгамына чатмаг тамаһымыз јохдур, амма инсан һәр һалда камала доғру ҝетмәјә сә’ј етмәлидир. Һәр кәс өз истедады вә баҹарығы һәддиндә даһа јүксәк дәрәҹәләрә наил олмаг үчүн чалышмалыдыр. Сә’ј едиб гејри-мә’сум инсанларын чата биләҹәји мәрһәләләрә јетишмәлидир. Үләмалар арасында јүксәк инсанлыг мәрһәләсинә јетишәнләр чох олуб вә биз онлардан бә’зиләрини ҝөрмүшүк вә таныјырыг. Амма чох бөјүк шәхсијјәтләр дә вар ки, илаһи инсанларын мәгамы олан тәкамүлүн сәрһәдләринә јетишмишләр вә биз онлардан хәбәрсизик. Мә’лумдур ки, о ҹүр јүксәк мәрһәләјә чатмаг бөјүк ирадә вә давамлы чалышмаларла һасил олур.

Аллаһын сечилмиш бәндәләринә мәхсус олан исмәт мәгамы

Аллаһ инсанын тәкамүлү јолунда манеә гәрар вермәмишдир. Әҝәр инсан ҹидди чалышса салеһләрин мәгамы кими јүксәк мәгамлара чата биләр; һәрчәнд о мә’сум олмајаҹаг. Сиддигләрин вә салеһләрин мәгамы мә’сумларын мәгамындан ашағыдыр. Буна ҝөрә дә һәр бир инсан о мәгамлара чата биләр, һәр кәс өмрү боју ҝүнаһ етмәјә биләр. Һәгигәтдә ҝүнаһа батмамаға сә’ј едән, нәфсин истәкләриндән узаг олмаг истәјән вә анҹаг Аллаһын истәкләринә табе олмаг истәјән һәр бир кәс әмәл мәгамында мә’сумдур. Амма мә’сум истилаһы онун һаггында тәтбиг едилмир. Бу мәтләбин изаһында ҝәрәк дејәк: “исмәт” кәлмәсинин лүғәт елминдәки мә’насы горумаг (горујуб сахламаг) вә мане олмагдыр вә истилаһ олараг (бир термин кими) елә бир нәфси мәләкәјә (хүсусијјәтә) дејилир ки, һәмин хүсусијјәти дашыјан инсаны ҝүнаһдан вә ја һәтта хәтадан вә сәһвдән горујуб сахлајыр. Инди ҝөрәк бу мәләкә манеәдир вә бу ҹәһәтинә ҝөрә она “исмәт” мәләкәси дејирләр, јохса Аллаһ бу мәләкәјә малик олан инсаны ҝүнаһдан, хәтадан сахлајыр? Ҹүмләдә һәр ики мә’на дүздүр: истәр дејәк мә’сум о кәсдир ки, горујуҹу мәләкәјә маликдир вә о мәләкә ону хәтадан, ҝүнаһдан горујур, ја белә дејәк ки, мә’сум о кәсдир ки, Аллаһ онун ҝүнаһа дүшмәјинин вә хәта етмәсинин гаршысыны алыр – һеч дә сәһв етмәрик. Чүнки Аллаһ да һәмин мәләкәнин васитәсилә ону һифз едир. Демәли, мә’сум о кәсдир ки, хәтадан вә ҝүнаһдан вә ја анҹаг ҝүнаһдан амандадыр.

Исмәтин бөлмәләри

1. – Ҝүнаһдан сахлајан исмәт: јә’ни мә’сум о кәсдир ки, өз ихтијары вә гәсди илә ҝүнаһа батмыр.

2. – Хәтадан вә сәһвдән сахлајан исмәт: јә’ни мә’сум о кәсдир ки, ҝүнаһы тәрк етмәкдән әлавә хәтадан да узаг олсун.

Биринҹи нөв исмәт әмәл мәгамында олан исмәтдир, амма икинҹи нөв исмәт әмәлдән әлавә диҝәр шејләрә дә - јә’ни идрак вә тәшхис мәгамына – шамил олур. Чүнки икинҹи нөв мә’сум о кәсдир ки, әмәл мәгамында ҝүнаһ етмәмәкдән әлавә, сечиб ајырд етмәкдә, тәшхис етмәкдә хәтаја дүчар олмур. Јә’ни һәм дүзҝүн анлајыр вә дүзҝүн бәјан едир, һәм дә дүзҝүн әмәл едир.

Рәһмәтлик әлламә Тәбатәбаи пејғәмбәрләрин вә имамларын исмәти барәсиндә бујурур: “- Гур’ани-Кәрим ачыг-ајдын бујурур ки, Аллаһ онлары Өзү үчүн “иҹтәба” вә сечмишдир вә халис етмишдир, неҹә ки, ишарә едир: “Аталары, өвладлары вә гардашларындан бир гисмини сечиб доғру јола јөнәлтдик.”¹

Аллаһ онлара елмдән “асимә” (исмәт) мәләкәси олан бир мәрһәләни верди вә бу мәләкә онлары ҝүнаһа вә хәтаја дүчар олмагдан сахлајыр. Бу хүсусијјәти өзләриндә дашымагла онларын ҝүнаһа (һәтта кичик ҝүнаһлара) дүчар олмасы имкансыз олур. Бахмајараг ки, “исмәт” вә “әдаләт” мәләкәси – һәр икиси ҝүнаһын баш вермәсинә мане олурлар, амма фәргләри бундадыр ки, исмәт мәләкәси илә ҝүнаһын көкү, баш вермә еһтималы арадан галхыр, амма әдаләт мәләкәси илә инсан бирдәфәлик ҝүнаһдан үз дөндәрмир.”

Давамында бујурур:

“Исмәт” мәләкәси тә’сириндә гәти вә даими олмагла јанашы, ејни һалда азад ирадә вә сечимлә сәҹијјәләнән инсан тәбиәтини дәјишмәјиб, ону исмәтә мәҹбур етмир. Неҹә дә мәҹбур едә биләр, һалбуки елм өзү ихтијарын әсасларындандыр вә елмин ҝүҹләнмәси ирадәнин ҝүҹләнмәсинә баис олур. Мәсәлән, сағламлығыны дүшүнән бир кәс әҝәр јәгин етсә ки, филан шеј өлдүрүҹү бир зәһәрдир, онун јәгини нә гәдәр ҝүҹлү олса да ону һәмин зәһәрдән чәкинмәјә мәҹбур етмәјәҹәк; бәлкә јәгин, ону вадар едир ки, өз ихтијары илә зәһәрли мајени ичмәкдән чәкинсин.”¹

Дејиләнләрә әсасән һәтта Һәзрәт Әбүлфәзл, Әли Әкбәр кими адамлар вә әксәр имамзадәләр, бә’зи пејғәмбәрләрә, мә’сум имамлара вә Фатимеји-Зәһраја (с) мәхсус олан икинҹи нөв исмәтә малик дејилдирләр, ејни һалда өмүрләри боју һеч бир ҝүнаһа мүртәкиб олмајыблар. Әлбәттә, онларын мәгамынын саир ҹамаатдан дәфәләрлә үстүн олмасында шәккимиз јохдур. Онлар да бир нөв исмәт мәгамынын дашыјыҹылары идиләр. Мәсәлә бурасындадыр ки, бә’зи пејғәмбәрләр вә мә’сум имамлар хүсусунда тәзмин олунмуш исмәтләри јох иди.

Белә нәтиҹәјә ҝәлдик ки, инсан, ону ҝүнаһдан сахлајан әмәли исмәтә саһиб ола биләр. Инсан истәсә ҝүнаһ етмәјә биләр вә әҝәр ҹидди үстүнә дүшсә, нәфси ријазәтләрә гатлашса, нәфси истәкләрини ҹиловлаја билсә вә Аллаһла рабитәсини мөһкәмләндирсә сиддигләрин мәгамына јетишә биләр. Буна ҝөрә дә мә’нәви камалата чатмаг јолунда һәрәкәт етмәлијик вә өзүмүзә тәлгин етмәлијик ки, сиддиг вә ја салеһ олмаг истәјирик. Шүбһәсиз, әҝәр инсан чалышса вә лазым олан ләјагәти вә тутуму газанса, Аллаһ бу ҹүр мәгамлары әта етмәкдә пахыллыг етмәјәҹәкдир. Әслиндә Аллаһын Өзү инсаны али мәгамлара чатмаға тәшвиг етмишдир. Ислам, мө’мини камал јолунда сә’ј ҝөстәрмәјә чағырмышдыр. Аллаһ мө’минин чалышган олмасыны вә аза гане олмамасыны истәјир. Мө’мин әнбијанын мәгамына бахмалыдыр вә сә’ј етмәлидир ки, онлар гәдәм ҝөтүрдүјү јерә гәдәм гојсун.

Әҝәр биз пејғәмбәрләрин мәгамына вә исмәтинә чата билмириксә, сиддигләрин вә салеһләрин мәгамына чата биләрик, чүнки пејғәмбәрләрә вә имамлара мәхсус олан исмәт, о ики мәгама саһиб олмағын шәрти кими ҝөстәрилмир.

Әввәлдә сөјләдијимиз кими “сиддиг” дүзҝүнлүкдә, доғрулугда едилмиш мүбалиғәдир; јә’ни елә бир доғру-дүзҝүн кәс ки, һәјаты бојунҹа јалана үз тутмур. Белә инсанын данышығында, әмәлиндә, һәтта фикриндә белә јалана раст ҝәлинмир.

Иманда сәдагәтин әһәмијјәти вә она чатмағын јоллары

Пејғәмбәр (с) сидгин вә доғрулуғун дәјәри барәдә бујурур: “-Сидг јахшылыға апарыб чыхарыр вә јахшылыг да Беһиштә. Доғру данышан һәр бир кәс, нәһајәт, Аллаһ јанында сиддиг олараг танынар.”¹

Бәлкә дә биз сөздә, дүшүнҹәдә вә рәфтарда сәдагәтли олмағы елә дә чәтин бир иш билмәјәк. Елә тәсәввүр едәк ки, чох асанлыгла јалан данышмаја, пис шејләри дүшүнмәјә вә инсана јарашмаз ишләри ҝөрмәјә биләрик. Амма вагијјәтдә бу чох чәтин бир ишдир. Биз, һамымызын Аллаһа иманлы олдуғумузу, Аллаһы даимән һазыр вә назир ҝөрдүјүмүзү иддиа едирик. Амма ҝөрәк бизим данышығымыз вә рәфтарымыз бу иддиамызы тәсдиг едирми?

Биз һәрдән тәкликдә бә’зи ишләр ҝөрүрүк ки, әҝәр јанымызда бир ушаг олсајды, утаныб о иши ҝөрмәздик, бәс беләдирсә, биз Аллаһын бизи һәр заман ҝөрдүјүнә неҹә е’тигад едирик вә пис ишләр ҝөрүрүк.

Һәгигәтдә Аллаһы балаҹа бир ушагдан да ашағы тутуруг; е’тигадымызда садиг дејилик, е’тигадымызда јалан вар. Биз е’тигад едирик ки, әҝәр инсан өмрүнү Аллаһ итаәтдә сәрф етсә, Аллаһ да онун өмрүнүн мүгабилиндә елә бир мүкафат верәҹәкдир ки, бу мүкафат дүнја вә дүнјада оланлардан даһа дәјәрлидир. Амма ҝөрән бу е’тигадымызда садигикми? Рәфтарымыз бу е’тигадымызы тәсдигләјирми?

Әҝәр бир нәфәрин кичик бир кисәдә гызылы олса ону бош јерә гујуја атар? Ағыллы бир инсан бу иши ҝөрәрми? Ја, әҝәр бир сиккә гызыл пулу олмуш олса ону е’тибарлы бир јердә ҝизләдәр ки, итмәсин вә ја оғурламасынлар. Демәли, инсан һеч вахт өз мадди сәрвәтини вә сәрмајәсини биһудә јерә әлдән вермәз, чүнки бу иши ағылдан кәнар бир иш ҝөрүр. Белә олан сурәтдә, әҝәр биз өмрүмүзүн һәр анынын брилјантдан даһа гијмәтли олмасына инанырыгса, ону мүфтә әлдән вермәјә неҹә разы олуруг. Дејәк ки, ҝүнаһ етмәјәк, өмрүмүзү јенә дә бош јерә кечирмирикми? Әҝәр бизим өмрүмүзүн һәр анынын мүгабилиндә дүнјадан даһа гијмәтли олан мүкафат алаҹағымыза е’тигадымыз олса, ону һеч вахт һавајы әлдән вермәрик; неҹә ки, дүнја малыны һавајы әлдән чыхармырыг. Әҝәр мин манат салыб итирсәк дилхор олуруг вә һәтта намаз гыланда да фикримиздән ону тапмаг кечир. (Адәтән бә’зиләри итикләрини намаз гыланда фикирләшиб ахтармаға башлајырлар вә јаддан чыхан шејләри намазда јадларына салырлар.)

Инсан зәһмәтлә әлә ҝәтирдији сәрвәтини асанлыгла башгасынын ихтијарында гојмур, онун гәдрини билир. Чүнки ону газанана кими чохлу зәһмәтләрә гатлашмышдыр. Амма мүмкүндүр азаҹыг зијан һисс етмәдән саатларла өмрүнү батил јолда хәрҹләсин. Башга ибарәтлә, мүмкүндүр инсан малыны, пулуну сәрф етмәкдә пахыл олсун, амма өмрүнү сәрф етмәкдә пахыллыг етмәсин;бахмајараг ки, малын дәјәри өмрүн дәјәри илә бәрабәр ола билмәз. Демәли, биз ахирәтә вә өмрүмүзүн һәр анында газана биләҹәјимиз ахирәви саваблара иддиамызда вә иманымызда садиг дејилик. Әҝәр белә олмасајды, һәгиги иман саһиби олсајдыг, өмрүмүзү бош, мә’насыз кечирмәздик, о ки, галмышды ону ҝүнаһа сәрф едәк! Һәгигәтдә бизим һәјатымыз јалана гарышыг бу иддиаларла долудур. Әҝәр Аллаһ еләмәмиш рәфтарымызда вә данышығымызда да јалан олмуш олса бөјүк бир мүсибәтә дүчар олмушуг. Аллаһ Гур’анда бујурур: “Она шәрик гошмадан әксәр адамлар инанмазлар Аллаһа.”¹

Бәлкә дә Аллаһ бу ајә илә бизә анлатмаг истәјир ки, әксәр мө’минләрин иманлары ширк илә гарышыгдыр вә халис дејил. Әҝәр адамын анҹаг бир мә’буду олса вә мүшрик олмаса, онун гәлбиндә һәвәсләрә, мәгампәрәстлијә вә бир сөзлә дүнја мәһәббәтинә јер галмајаҹаг. Бу ҹүр тәмајүлләрин, батил әлагәләрин олмасы ону ҝөстәрир ки, белә инсанын бир јох, бир нечә мә’буду вар: “(Еј Рәсулумуз!) Истәјини өзүнә танры сечәни де, таныдынмы? Јаранмамышдан өнҹә дә таныјырды, (һөҹҹәтини тамам едәндән сонра) аздырмыш ону Аллаһ. Гулагларына, үрәјинә мөһүр вурмуш, ҝөзләринә пәрдә чәкмиш Аллаһ. Аллаһдан башга ону доғру јола ким чәкәҹәк? Буну анламазмысыныз?”²

Бәли, һәваји-нәфси оланлар, һәваји-нәфсләрини мә’буд гәрар вермишләр вә мүшрикдирләр. Һәгигәтдә иман һәваји-нәфсә алудә олдуғу үчүн халис дејил вә ширкә булашмышдыр. Әлбәттә, ширкә булашмыш иманларын һамысы бир һәддә дејилләр. Бә’зән 99 % иман, 5 % ширклә гарышыг олур вә бә’зән бир һәддә чатыр ки, Аллаһа олан әсил иман арадан галхыр.

Бизим ҝүнаһа алудә олмағымызда шәкк јохдур, амма ҝөрән илләрлә өмрүнү ҝүнаһда вә мә’насыз әјләнҹәләрдә кечирмиш бир кәс, гәрара ҝәлсә ки, ҝүнаһдан әл чәксин вә өз иманында, е’тигадында садиг олсун вә вагиәтдә сиддиг олсун, белә бир иш мүмкүндүр, ја јох? Ајдындыр ки, бу иш мүмкүн олан ишдир. Һәтта өмрүндән алтмыш ил кечәндән сонра јенә дә инсан сиддиг олмасы үчүн гәрара ҝәлә биләр, бу шәртлә ки, өз кечмишиндән төвбә едә вә галан өмрүнү Аллаһа итаәтдә сәрф едәҹәји гәрарына ҝәлә. Рәфтары Аллаһ истәјән кими олмалыдыр: ојаглығы, отурмасы, дурмасы, ҝет-ҝәли, ҹамаатла рәфтары – һамысы Аллаһ үчүн олмалыдыр. Бу мүмкүн олан бир ишдир, амма гыса бир мүддәтдә һасил олмур, гыса бир мүддәтдә инсан сиддигә чеврилмир. “Сидг” бир мәләкәдир ки, давамлы вә узун сә’јин нәтиҹәсиндә инсанда јараныр. Алтмыш илдән сонра сиддиг олмаг истәјән кәс, о гәдәр чалышмалыдыр ки, сидг мәләкәси, һәмин сөјләдијимиз дәгиг мә’насында, онда јарансын. Мүмкүндүр бир адам һәмин мәләкәни газанмасы үчүн ики ил узун зәһмәтләрә, давамлы ибадәтләрә гатлашсын. Бу һалда, сиддиг оландан сонра онун дәрәҹәси, сиддиг олмаг үчүн бир ил зәһмәт чәкмиш шәхсин дәрәҹәсинин ики бәрабәри олаҹагдыр вә һәмчинин онун мүкафаты да артыгламасы илә вериләҹәкдир. Еләҹә дә, әҝәр һәмин мәгама чатмаг үчүн узун илләр зәһмәт чәкмәли олса, онун дәрәҹәси јухары олаҹагдыр, инди ҝөр, инсан һәдди-бүлуғ чағындан Аллаһа бәндәлик етмәк фикринә дүшсә нә олар. Доғрудан-доғруја Аллаһын јолундан башга ајры бир јола дүшмәјә, Аллаһ фикриндән гејри шејләри бејниндә фикирләшмәјә вә һәтта ҝүнаһы хәјалына белә ҝәтирмәјә. Инсанын, һәтта ҝүнаһы фикирләшмәјәҹәк һәддә, белә бир мәгама чата билмәсинә инанмаг бизә олдугҹа чәтиндир, амма бизим үләмаларымыз арасында бу мәгама чатан адамлар олуб. Нәгл едирләр ки, рәһмәтлик Сејјид Рәзи вә Сејјид Мүртәза (Аллаһ һәр икисинә рәһмәт етсин) ҹамаат намазы гылмаг истәјирдиләр. Бөјүк гардаш олан Сејјид Мүртәза ишарә илә Сејјид Рәзијә чатдырмаг истәјир ки, мәним әдаләтимдә һеч бир шүбһә-филан јохдур; буна ҝөрә дә дејир: “- Биздән һәр ким индијә гәдәр ҝүнаһа батмајыбса, ҹамаат намазынын имамәтини дә о өһдәсинә ҝөтүрсүн.” Сејјид Мүртәза бу сөзләрлә гардашына анлатмаг истәјир ки, мән һәдди-бүлуғ јашындан индијә гәдәр ҝүнаһа мүртәкиб олмамышам. Сејјид Рәзи ҹавабында дејир:

“- Һәмчинин, индијә гәдәр ҝүнаһы хәјалына ҝәтирмәјән кәс ҹамаат намазынын имамәтини өһдәсинә ҝөтүрсүн.” Јә’ни, мән һәтта ҝүнаһын фикрини дә зеһнимә салмамышам!

Бөјүк шәхсијјәтләрдән бири нәгл едирди ки, 60 ил бундан габаг Гаҹар нәслиндән бир нәфәр вар иди ки, бир заманлар Ирагда Иранын баш консулу вәзифәсиндә ишләјирди. Бу адам пәһләван ҹүссәли бир шәхс иди вә јеријәндә чох вүгарлы аддым атырды. Онун бу ҹүр вүгарлы, башыјухары јол јеримәсини бә’зи адамлар онун тәкәббүрлү олмасына јозурдулар. Амма мән исә онда бир тәвазөкарлыг да һисс еләмишдим вә арада бир сиррин олдуғуну ҝүман едирдим. Мән ону танымырдым. Нәһајәт, өлүм ајағында ики нәфәр мәрҹә мүҹтәһидин далынҹа адам ҝөндәрир ки, вәсијјәтини онлара һәвалә етсин. Өлүм һалында о ики нәфәр мүҹтәһидин һүзурунда белә демишди: “Пәрвәрдиҝара! Сән Өзүн шаһидсән ки, мән һәдди-бүлуғ чағындан индијә гәдәр биләрәкдән ҝүнаһа батмамышам!” О, һәмин һалда, һәр кәсин өлүм ајағында ҝүнаһларына е’тираф етдији бир вахтда, өзү дә ики нәфәр мүҹтәһидин һүзурунда дејир “мән бүлуғ јашындан индијә гәдәр ҝүнаһ етмәмишәм.” Бу һадисәни данышан һәмин алим дејир: “- Бу әһвалаты ешидәндән сонра анладым ки, онун белә иддиа етмәјә һаггы вар иди.” Бәлкә дә һәмин бөјүк алим онун батинини ҝөрүрмүш, чүнки Аллаһ өвлијаларындан бә’зиләри адамларын батинләрини охуја билирләр.

Ҹаванлығын илк чағларындан өзүнү ҝүнаһдан горујан вә анҹаг Аллаһа нәзәр јетирән белә бир кәс, мә’лумдур ки, сиддигләрин мәгамындан кәнарда олмајаҹагдыр.

жүктеу/скачать 2.35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: