ОҚУ Әдістемелік материалы семей
-тапсырма. А. Машановтың әл-Фараби зиратының басында тұрып шығарған өлеңін жаттаңыздар
жүктеу/скачать 2.22 Mb.
|
296-тапсырма. А. Машановтың әл-Фараби зиратының басында тұрып шығарған өлеңін жаттаңыздар. Түркістан, Шам арасын жақындатқан бабамыз, Зират айлап басыңды, Басыңа келді ұрпағың, ақылды, дария данамыз. Елден іздеп келген ем. Араб, парсы, түрікте Сізді білмес жан бар ма ? Тәбәрік етіп бір уыс, Басқаларды таниды тарихқа көзін салғанда. Топырақ алдым мен сенен.
Сан ғасыр бастан кешірген. Тоқсан тарау жол екен. Қасыңда әлі тұр екен, Сізге де мекен болыпты, Дар ас – Салам ол мекен. Ел басын қосқан сол мекен. (А. Ж. Машанов 23. 09. 1968 ж., Дамаск) 297-тапсырма. Мәтіннен ортақ және ырықсыз етістерді тауып, олардың түрлерін ажыратыңыздар. Ү л г і: Ұлы баба әл-Фарабиді алғаш таны+т+ып («таны» – сөздің түбірі, «т» өзгелік етістің жұрнағы; «ып» көсемше жасап тұрған жұрнақ), ұрпағымен қауыш+тыр+у+шы («тыр» –өзгелік етістің жұрнағы) және оның мұрасын жан-жақты зерттеуші. Ортақ, ырықсыз етіс категориялары Ортақ етіс (взаимно-совместный залог). Негізгі етістен -ыс, -іс, -с жұрнағы арқылы жасалып, қимылдың бірнеше субъектіге ортақ екенін білдіретін етістің түрі ортақ етіс деп аталады: айт+ыс, кел+іс, жақта+с. Ырықсыз етіс (страдательный залог). Негізгі етістен -ыл, -іл, -л, кейде түбір л дыбысына аяқталса, онда -ын, -ін, -н жұрнақтары арқылы жасалып, қимылдың жасаушысы белгісіз болып, қимыл өзінен-өзі жасалғандай болып көрінуін білдіретін етістің түрі ырықсыз етіс деп аталады: орындық қой+ыл+ды, су құй+ыл+ды, киім іл+ін+ді. 298-тапсырма. Ортақ, ырықсыз етіс категорияларының емлесін қайталап, жасалу жодарын еске түсіріңіздер. 299-тапсырма. Сөздерді мағынасына қарай іріктеп, ортақ және ырықсыз етісті сөз тіркестерін жасап, оларды көрсетілген бос жолдарға жазыңыздар.
300-тапсырма. Берілген етістерді жіктеңіздер. Ү л г і: Сыз+ыс+у: Мен сызыстым, сен сызыстың, сіз сызыстыңыз, ол сызысты. Біз сызыстық, сендер сызыстыңдар, сіздер сызыстыңыздар, олар сызысты. Жазылу, келісу, киіну, мақтану, ойлану, алысу, қабылдасу, есептесу, жинасу. 301-тапсырма. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударып, ырықсыз етістің (страдательный залог) жұрнақтарын тауып, жасалу жолдарын түсіндіріңіздер. Гости приглашены. Письмо отправлено. Белье постирано и выглажено. Квартира убрана. Талгат записался в кружок иностранных языков. Люди собрались на собрание. Дома и деревья покрылись белым снегом. Мы поднялись с первого этажа на второй на эскалаторе. Урок окончен. Я выздоровила. Было выпито много чая. Много книг было прочитано. 302-тапсырма. Етістіктерге ортақ етістің жұрнақтарын қосып жазып, олармен сөз тіркестерін құрастырыңыздар. Ү л г і: Пісіру; пісір+іс+ті; Асты пісір+іс+ті. Жабу, ішу, ашу, кесу, алу, әкелу, жуу, үтіктеу, беру, шақыру, жазу, көтеру, жақтасу, ойлау. 303-тапсырма. Сөйлемдердегі етістердің астын сызып, олардың түрлерін ажыратыңыздар. . Тәуелсіздік жарияланған аз уақыттың ішінде елдің іргесін бекітетін біршама игілікті істер атқарылды. Елімізде өз Қарулы күштеріміз құрылды. Әскер – ел қорғаны екенін өз Қарулы күшің бар кезде еркін сезінесің. Қандай қиын заман болса да елін жаудан қорғап, халқына пана болған батырларымыз осы әскердің құрамында қарсыласымен күш сынасқан. Қазіргі әскерлеріміздің 80 пайызға жуығы қазақ жастарынан құралады. Әлемде мойындалған бір шындықтың бар екені белгілі. Қазақстанның әрбір азаматы Отан үшін отқа түсе білсе, ел тыныштығы мәңгі сақталады. 304-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқып, мағынасын түсініп, есте сақтаңыздар. Ұстазым Ақжан әл-Машанидың 100 жылдық мерейтойына арнау Көңілі бір Сарыарқадай кең еді, Мерейтойға шашу ету ән-жырды, Іздегені жер астының кені еді. Бабалардан қалған дәстүр бұрынғы. Шәкірттері атап жатқан бүгінгі, Машановты еске алу, -деп ашалық, Ұлы ұстаздың 100-ге келген тойы еді. Тойымыздың шымылдығын бүгінгі. Әл-Машани қазағымның мақтаны, Бейнесі елестейді шың басында, Ғұлама деп сөз сөйлейміз шаттана. Аңыз боп аты жеткен бір ғасырға. Білім қадірін түсінетін адамға, Мәңгілік есте қалар есімің, -деп, Машани ісі жадында қалар жаттала. Арнадым осы жырды ұстазыма. (М. Нұрпейісова)
1931 жылы Әбілхан Қастеев Мәскеудегі Н.К.Крупская атындағы көркемсурет студиясына (жіберу). Құрманғазының есімі атақты күйші ретінде бүкіл қазақ даласына (тарау). Ғасырлар бойы ауыздан-ауызға көшіп, халықтың жадында (сақтау), бүгінгі дәуірге жеткен шешендік өнер елдің ойлау деңгейінің шексіз жоғарылығын танытады. «Гүлдер» ансамблінің қыздарына қарап әр қазақтың қызының бойы (түзеу). Өнеге деген осы, -деп үлкендер батасын (беру). Бұл кезеңнің әдеби тілін көрсететін материалдар VI – VIII ғасырлар аралығында (жазу) руникалық жазба ескерткіштер. 306-тапсырма. Етістіктерді тауып, олардың жасалу жолдарын түсіндіріңіздер. Жалпы тіршілікте алыстаған сайын асқақтай көрінетін адамдар болады. Сондай адамдардың бірі Ақжан Жақсыбекұлы әл-Машани. Уақыт өткен сайын ғұлама ғалым-ұстаздың өмір жолы мен ғылыми еңбектерінің қажеттілігі ұрпақтар үшін бұрынғыдан да ұлғая, биіктей береді. Ақжан Жақсыбекұлының жарқын бейнесі ХХ ғасырдың ойшыл ғұламаларының арасында шоқ жұлдыз болып көрінеді және ол қазақ халқының мақтанышы бола бермек. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың ұсынысымен және ел азаматтарының қолдауымен ғалымның 100 жасқа толған мерейтойын атап өту ЮНЕСКО-ның Күнтізбесіне енгізілген болатын. Ұлағатты ұстаз А.Машановтың 100 жылдық мерейтойы 2006-2007 жылдары дүниежүзі бойынша ЮНЕСКО шеңберінде аталып өтілді. 9-апта. 27-тәжірибелік сабақ Грамматика: Сын есімнің жай және салыстырмалы шырайлары. 307-тапсырма. Академик Ө. Байқоңыровтың шығармашылығымен танысып, мағынасын түсініп, мәтінді мазмұндаңыздар. Тау-кен инженері, академик – Өмірхан Аймағанбетұлы Байқоңыров (1912-1980) Байқоңыров Өмірхан Аймағанбетұлы – тау-кен инженері, ғалым, техника ғылымдарының докторы, профессор. Қазақстан ҰҒА-ның академигі, Қазақстанның еңбек сіңірген жоғары мектеп қызметкері. Туған жері – Жезқазған облысы, Ұлытау ауданы, Сөмке ауылы (қазіргы Ұлытау совхозы). 1925 жылдан бастап, өмірінің соңына дейін Қарсақбай, Шымкент және Қарағанды металлургиялық зауыттарында жұмысшы-металлург болып жұмыс істеген, кедей шаруаның отбасында дүниеге келді. Ө. Байқоңыров 1940 жылы Қазақ тау-кен металлургия (қазіргі ҚазҰТУ) институтын тау-кен инженері мамандығы бойынша бітіріп шығады. 1952 жылы осы институтқа директор болып тағайындалады. Институт 1960 жылы политехникалық болып қайта құрылады. 1962 жылы Ө. Байқоңыров осы институттың ректоры болып қызмет істейді. 1962 жылы Қазақ ССР ҒА-ның академигі, сонымен қатар академик-хатшы болып сайланады. Ол – пайдалы қазбалар кен орындарын әзірлеу саласындағы көрнекті ғалым-энциклопедияшы. Оның ірі еңбектері дүниежүзілік ғылыми қоғамға кеңінен танымал, ірі тау-кен инженері және өндіріс ұйымдастырушысы, көрнекті қоғам қайраткері, өз Отанының патриоты, Қ.И. Сәтбаевтың шәкірті. Жас тау-кен инженерінің еңбектену кезі Ұлы Отан соғысының ауыр жылдарына келді. Оған ескі шахтаны қайта қалпына келтіру жүктелді. Оның жетекшілігімен жер бетіндегі ғимараттар, шахта оқпаны және жер асты қазба жұмыстары қалпына келтірілді. Үш-төрт айдан соң жүздеген тонна мыс жаңадан алына бастады. Ө. Байқоңыров мемлекеттік жоспарды асыра орындап отырғаны үшін Мемлекеттік комитеттің ауыспалы Қызыл Туын 16 рет жеңіп алды. Тау-кен жұмыстарының жаңа әдістері тұрақты түрде сынақтан өткізіліп тұрды. Жезқазғанда қазба жұмыстарын жылдам жүргізу, қазып өту процесін механикаландыру және тазарту жұмыстарын ұйымдастыру бойынша шаралар жүргізіп отырды. Ө. Байқоңыров тау-кен инженері ретінде бұрғылау-жару жұмыстарынан бастап, кенді денелердің жер қабатында орналасуына байланысты барлық технологиялық процестерді дамытуға, жаңартуға маңызы зор үлес қосты. Сондай-ақ ол Ертіс-Қарағанды каналының және Қарағанды, Екібастұз, Жезқазған, Теміртау, Балқаш, Шет, Қарағайлы аудандарындағы ірі рудниктер, Маңғыстау түбегіндегі мұнай кен орындары сияқты өнеркәсіптік орталықтардың құрылыстары жұмыстарын атқаруға белсене қатысқан. Академик Ө. Байқоңыров жаңа тиімді технологияларды кеңінен дамыту және өндіріске енгізу мақсатында тау жыныстарының физика-механикалық қасиеттерін бақылауда сейсмикалық, ультрадыбысты, оптикалық, ядролық-физикалық және басқа әдістерін қолдануды енгізді. Оның еңбегінің ең биік шыңы – пайдалы қазбалы кен орындарын әзірлеудің сыныптамасы мен әдістерін таңдау әдістемесін құруы. Ол түсті металдар кенін, химиялық шикізаттарды және кенді емес материалдарды жерасты және ашық қазып алуды қолданудағы әдістерін жетілдіруде және жаңа әдістерді әзірлеуде қазақстандық ғылыми мектепті құрушы. Оның еңбектері шетелдерде де танымал. Ол артына өшпес із қалдырған ғалым. Ө. Байқоңыров 300-ден аса ғылыми еңбектері мен көптеген монографиялардың авторы. Академик Ө. Байқоңыровтың Отанға істеген зор қызметі, дүниежүзілік ғылымға және жоғары білімге қосқан үлесі үшін сол кезеңнің ең жоғарғы наградасы Ленин орденімен, «Шахтер даңқы» белгісімен және көптеген медальдармен, Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің грамоталарымен марапатталған. Академик Ө. Байқоңыровтың есімі Жезқазған университетіне, Қ. И. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-дың тау-кен институтына берілді. Алматы, Жезқазған, Сәтбаев қалаларында көшелердің аты аталып, Жезқазған руднигіне, Алматы қаласының тұрғын үйлеріне мемориал тақталар орнатылған. Жезқазған университетінің оқу корпусы алдында монумент орнатылып, қабіріне ескерткіш қойылды.
оқпан – ствол оқпан түсетін жер – место заложения ствола кен – залеж; месторождение; недра; полезные ископаемые 308-тапсырма. Мәтіннің бірінші мағыналық бөлігі бойынша берілген сұрақтарға жауап беріңіздер. 1. Ө. Байқоңыров кім, қай жерде, қандай жұмыс істеген? 2. Ол қай оқу орнын бітірген, мамандығы кім? 3. Қашан ректорлық қызмет атқарды? 4. Ө. Байқоңыров қай салада көрнекті ғалым болып танылды? 5. Ұлы Отан соғысы жылдары оған қандай міндеттер жүктелді? 6. Оның жетекшілігімен не қалпына келтірілді? 7. Мемлекеттік жоспарды асыра орындағаны үшін нені, қанша рет жеңіп алды? 8. Ол нені жаңартуға, дамытуға зор үлес қосты? 9. Қандай жұмыстарды атқаруға белсене араласып отырды? 309-тапсырма. Мәтіннің екінші мағыналық бөлігіне сұрақ-жауап (сұхбат) құрастырыңыздар. Ү л г і: – Сол кездері ауылдық жерлерден келген қазақ жастарының оқуға түсулері үшін қандай қиындықтар болды? – Ауылдық жерлерден келген қазақ студенттерінен контингент қалыптастыру қиын болды, себебі қабылдау емтихандары орыс тілінде өтетін. Бірінші емтихан диктанттан соң-ақ олар өте алмай қалатын. – Ал Ө. Байқоңыров бұл мәселе жөнінде қандай көмек көрсете алды? – Кейбір аға буын педагогтардың қарсы болуына қарамастан, Ө. Байқоңыров қазақ жастар үшін институтқа қабылдау ережесін өзгертіп, қабылдау емтихандары ана тілінде жүргізілетін болды. 310-тапсырма. Сын есімнің жай және салыстырмалы шырайларын қайталып, өткен материалдарды еске түсіріңіздер. Сын есімнің шырайлары Жай шырай (Положительная степень) Жай шырай формасы шырайлардың басқа түрлерін мағына жағынан да, форма жағынан да салғастыратын негізгі форма болып саналады. Мысалы: әдемі, жақсы, ақ, көк. Салыстырмалы шырай (Сравнительная степень) Салыстырмалы шырай дегеніміз бір заттың сынына екінші бір заттың сынын салыстырып, сол салыстырылатын түстердің я белгілерінің бір-бірінен сәл артық екенін білдіретін шырайдың түрі. Салыстырмалы шырай тудыратын жұрнақтар: 1. -рақ, -рек, -ырақ, -ірек: көгірек, бойшаңырақ, жұмсағырақ, сәндірек. 2. -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу: кішілеу, ақшылдау, үлкендеу, сараңдау. 3. -қыл, -ғыл, -қылт, -ғылт, -тым, -шыл, -шіл, -қай, -аң: бозғыл, сұрғылт, көкшіл, қоңырқай, ақшыл. 311-тапсырма. Сын есімдерді қазақ тіліне аударып, оларға- лау, - леу, - дау,- деу, -тау, -теу жұрнақтарын тиісті сөздерге қосып жазып, салыстырмалы шырай жасаңыздар. Холодный, открытый, грязный, ровный, красный, желтый, зеленный, белый, теплый, горячий, длинный, вкусный, сложный. 312-тапсырма. Мәтіндегі жай және салыстырмалы шырайларды тауып, олардың емлесін түсіндіріңіздер. Ү л г і: Ол барлық уақытта да қиын+дау кезеңдерге тап болып отырды, бірақ проблемаларды қашанда дұрыс шешумен айналысты. 313-тапсырма. Сөйлемдерден салыстырмалы шырайларды тауып, олардың жасалу жолдарын түсіндіріңіздер. Қараойға қарағанда Сұлутөбе бойшаңырақ. Ниетқабылдың отша жанған сәл кішілеу қара көзі тесіле қарады. Өзгелерінен гөрі сергектеу Ыбыраш түскі ұйқыдан жеңіл оянды. Жігітттің бетіне ажар кіріп, ақшылдау жүзі алқызылдана бастады. Дымқыл шалғынның арасында, бозғылт тұманның ішінде барлаушы бала да көрінбейді. 314-тапсырма. Сын есімдерді қазақ тіліне аударып, оларға -рақ, -рек, -ырақ, -ірек жұрнақтарын тиісті сөздерге жалғау арқылы салыстырмалы шырай жасаңыздар. Ү л г і: Үлкен – үлкен+ірек; қатты – қатты+рақ. Большой, маленький, прямой, кривой, пожилой, молодой, широкий, далекий, худой, короткий, высокий, гоячий, холодный, твердый, мягкий. 315-тапсырма. Берілген сөйлемдердегі шырайлардың астын сызып, олардың түрлерін ажыратыңыздар. Менің әріптесім сенен биігірек. Меніңше, мына жігіт жалқаулау сияқты. Жанаттың көзі Қарашаштың көзінен үлкендеу. Мен кезекте жастау әйелден кейін тұрдым. Марат Айдостан аласалау екен. Осы шешім дұрысырақ па деймін. 316-тапсырма. Төмендегі жай шырайлардан салыстырмалы шырай жасап, олармен сөйлемдер құрастырыңыздар.ъ Жас адам, ақа қағаз, ұзын қарындаш, жақсы бала, тәрбиелі оқушы, ұзын бойлы жігіт, қызық кітап, дәмді тамақ, ескі киім, қалың дәптер, ыстық су, ашық аспан, ақ қағаз. 317-тапсырма. Зат есімдерді мағыналық жағынан сын есімдермен тіркестіріп, сөз тіркестерін құрастырыңыздар. Кітапхана, оқу орны, қала, өлке, мәселе, қыз, киім, дәрігер, студент, қалам. 318-тапсырма. Сын есімнің шырай категориясының түрлерін ( жай, салыстырмалы) ажыратып, оларды екі бағанаға бөліп жазыңыздар. Дәмдірек, ұзындау, сарғыш, жеңілірек, аласа, көкшіл, тез, сұрғылт, жас, көгілдір, ақшылтым, қалың, әдемі, сұр, жасылдау, ащы, тәтті, қызық, қиынырақ, оңайлау, кең, биік, қымбат, арзан. 319-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқып, мағынасын түсініп, тіл туралы не айтылғанын әңгімелеп беріңіздер. Жай шырайлардан салыстырмалы шырай жасаңыздар. Алтын күннен бағасыз бір белгі боп, Нұрлы жұлдыз, бабам тілі, сен қалдың тілім. Жарық көрмей жатсаң да ұзақ кең Таза терең, өткір, күшті кең тілім. Тарап кеткен балаларыңды бауырыңа, Ақ қолыңмен тарта аларсың, сен тілім! (Мағжан Жұмабаев)
Ән, күй, термеге үн қосатын қазақтың дәстүрлі музыкасы адамның өмірімен, оның тіршілігімен өте тығыз байланысты. Әндер, күйлер, аспаптық пьесалар мерекелерде, күнделікті өмірде орындалып отырған. Халық арасында ақын, жырау, әнші, күйші, сал, сері деген атақ алған кәсіби музыканттар қоғамда ерекше құрметті орын алады. Ақын – поэзиялық сөз шебері, суырып салма. Ақын барлық уақытта өзін домбырамен сүйемелдеп отырады. Халық ақыны – ол өз халқының мәдениетін, тарихын жақсы білетін, өз заманының білімпазы, саясаты мен географиясын терең түсінетін ойлы адам. Егер ақын қазақтың белгілі бір руының атынан сөйлесе, жырау бүкіл халық атынан сөйлейді. «Жырау» деген сөз «жыр» – эпос, аңыз, өлең деген сөзден шыққан. Жыраулар эпостық шығармалар шығарған және оны орындаған. Кейінірек, XVII ғасырда жыраулар орнына жыршылар келді, олар эпостық шығармаларды орындаушылар. Күйші және әншілер тек қана орындаушылар ғана емес, сонымен қатар олар күй шығарушылар да. Күй жанрында халықтың өткендегі өмірі, тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрпы, салт-санасы, дүние танудағы көзқарасы, арман-тілегі, туған жерге деген махаббаты, т.б. толғанады. Күй атасы – Құрманғазы – әйгілі халық композиторы, асқан домбырашы, орындаушы. Ол қазақтың халықтық инструменталдық музыкасына классик ретінде кірді. Құрманғазының барлық өмірі – қазақ халқын қанаушылыққа қарсы күреске арнаған. Патша үкіметінің қуғыны да, түрмесі де композитордың еркіндікті аңсаған көңілін жасыта алмады. Қорқыт (VIII-IX ғғ.) – оғыз-қыпшақ тайпаларының ұлы ойшылы, көріпкел дана. Ол қазақ халқы үшін алдымен күй атасы. Қобызда күй шалу дәстүрін ең алғаш орнықтырушы. Оның қобызынан күй төгілгенде, тіптен табиғат та тынып, Сырдария ағысын баяулатып, аң-құс демін ішіне тартып, адамдар жұмысын тастайды екен. Қорқыт ата – оғыз-қыпшақ ортасындағы саяси-әлеуметтік мәселелерді шешуде жол көрсетуші бас тұлға, сыртқы жаудан, ішкі даудан аман болуын қадағалаушы ақылгөй. Асанқайғы (XIV-XV ғғ.) – халқының ертеңін ойлап, еңсесін көтеруді өмірлік мұрат еткен, Ұлытау төңірегінде қазақ руларының қоныстануына атсалысып, халқына бағдар беріп отырған. Ел ішіндегі шежіре сөздер мен күй аңыздарға қарағанда, Асанқайғы халық қамын ойлаған ақылгөй, көреген ғана емес, сонымен бірге керемет дарынды күйші де болған. Жаяу Мұса (1835-1929) – қазақтың әйгілі әнші-композиторы, ақын. Ол қазақтың ән-өнерін мазмұн, түр жағынан байытып, шығармашылық жаңалықтар енгізіп, әуен-сазын жаңа биіктерге көтерген аса дарынды композитор. Жаяу Мұса өз шығармаларында қазақтың мұңын мұңдап, жоғын жоқтап, өз заманының арманын әнмен бере білген. Қазақ халқының ұлттық музыкалық мәдениеті өте жоғары деңгейде, сан-салалы болған. Күйлер мен ұлттық музыкалық аспаптар қазақ халқының өмірінде айрықша орын алады. Халықтың мол ұлттық музыкалық мұрасы мен аса бай орындаушылық тәжірибесінің жоғары деңгейде болғаны тарихи деректерден мәлім. Қазақтың саз аспаптары өзіндік ерекшелігі мол, алуан түрлі және өте бай мұра. Қазақ халқының ұлт болып қалыптасу кезеңінде өзіне тән ұлттық музыкалық дәстүрі дүниеге келді. Соның нәтижесінде бай музыкалық мәдениеті қалыптасты. Бесік жыры, үйлену тойлары мен жерлеудегі салт-дәстүрлер әнмен айтылды. Ақындар айтысы халықтың көп жиналып, ұйып тыңдайтын өнер сайысына айналды. Орындаушылық дәстүрдің түрлері домбыра немесе қобыздың сүйемелімен орындалды. Қазақ музыкасының тарихи даму жолында ұлттық өнердің өшпейтін классикалық шығармаларын тудырған, жоғарыда атап кеткен және т.б. көптеген күйші-композиторлар шықты. Олар қазақтың өткен өміріндегі дамыған музыка мәдениетінің дүлдүл өкілдері еді.
терме – импровизация; пение салт-сана – традиция назидательного содержания көріпкел – ясновидец әдет-ғұрып – обряд; обычай; традиция дүлдүл – оратор; чемпион сал – певец; акын; плот; паралич сері – поэт-песенник; рыцарь; сэр жырау – поэт-сказитель; певец; сказитель; жырау 321-тапсырма. Мәтіннің мазмұны бойынша берілген сұрақтарға жауап беріңіздер. 1. Көшпенді тайпалар нені қазақ халқына мұра етіп қалдырды? 2. Қазақтың дәстүрлі музыкасы немен тығыз байланысты болған ? 3. Ақын, халық ақыны дегендеріміз кімдер? 4. Жырау, жыршылар туралы не білесіздер? 5. Күйші және әншілер кімдер? 6. Күй атасы – Құрманғазы өзінің шығармаларын, өмірін неге арнаған? 7. Қорқыт ата деген кім, ол халқы үшін не істеп, немен айналысқан? 8. Асанқайғы туралы не білесіздер? 9. Жаяу Мұса өзінің шығармаларында нені жырлаған? 10. Күйлер мен ұлттық музыкалық аспаптардың маңызын қалай түсіндіресіздер? 11. Ұлттық музыкалық дәстүр қалай қалыптасты? 322-тапсырма. Мәтіннен асырмалы шырайларды тауып, астын сызып, оларды тіркескен сөздерімен бірге теріп жазыңыздар. 323-тапсырма. Төмендегі күшейтпелі шырайлармен сөйлемдер құрастырып, олардың жасалу жолдарын түсіндіріңіздер. Сұп-суық, жап-жарық, үп-үлкен, сап-сары, жап-жақсы, қып-қысқа, ұп-ұзын, қап-қара, әп-әдемі. 324-тапсырма. Мәтіннің бірінші мағыналық бөлігінен он шақты сын есімдерді теріп жазып, олардан асырмалы шырай формасында сөз тіркестерін жасап, сөйлемдер құрастырыңыздар. Ү л г і: Дарынды; аса дарынды. Әйгілі халық композиторы, аса дарынды домбырашы Құрманғазы Сағырбаевтың күйлері бейнелі мәнерлілігімен, домбырада ойнаудың өзіндік айрықша стилімен ерекшеленеді. Күшейтпелі шырай (Усилительная степень) Күшейтпелі шырай дегеніміз – заттың бастапқы сындық сапасын күшейте түсетін шырай. Мысалы: жап-жақсы, жап-жарық, үп-үлкен, сап-сары т.б. Асырмалы шырай (Превосходная степень) Асырмалы шырай заттың сынын не асыра көтеріп, не тұқырта төмендетіп көрсетеді. Бұл шырай сын есімнің алдынан келіп, күшейткіш демеуліктердің тіркесуі арқылы жасалады. Мысалы: тіпті аласа, орасан зор, тым кішкене, өте жақсы, аса үлкен, ең қадірлі, өте төмен т.б. Превосходная степень выражает большую или меньшую меру признака предмете, но без сравнения. Она образуется с помощью усилительных наречий. Усилительная степень указывает на высшую степень признака в одном предмете в сравнении с другим предметом. Он образуется с помощью усилительного слога. жүктеу/скачать 2.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|