Всемирный конгресс татар

Мин сезне шушы өлкәдә нинди эшләр алып барганын әйтеп киттем. Тагын әйтәсе килә, хәзерге вакытта интернет челтәрен үстерүдә нәкъ менә татарлар тарафыннан энтузиазм кирәк. Безнең бар татар википедиясе, шунда ук яшьләр эшли. Хәзерге вакытта энциклопедия институты белән берлектә Фәннәр академиясенең шушы социаль челтәр кысаларында мәгълүмати ресурслы социаль челтәр, ресурслар алып аралашу чарасы, шушы проектның бер өлеше булачак. Киләчәктә бергә-бергә матур итеп эшләргә язсын. Шушы юнәлештә эшләү өчен кайсы төбәкләрдә нинди яшь белгечләрегез бар, мәгълүмат туплау буенча сез аларны әзерли торыгыз. Зур рәхмәт.

Бөтендөнья татар конгрессына үзебезнең рәхмәтебезне җиткерәсем килә. Чөнки балалар бүлегенә конгресс китаплар бүләк итте. Без югалып барган татар авылларын да эзлибез, аларны табып торгызу буенча да конгресс зур эш алып бара. Узган ел Чисно районында Редутово дигән саф татар авылында каз өмәсе үткәреп кайттык. Халкыбызның үз тарихын, ата-бабаларыбыздан калган һөнәрләренең ничек саклауларын күреп сокланып кайттык. Кайсы гына төбәктә яшәсә дә безнең татар халкы үзенең тамырларын югалтмый, саклый, үстерә. Андагы яшәешне, авыл музеен, мәктәбен, ничек итеп туган телләрен өйрәнүләрен күргәч, өлкә татар конгрессы өлкәбезнең күренекле кешеләре турында энциклопедия өчен материаллар җыя башлады. 2 томнан торган энциклопедиянең беренчесе әзер дияргә була. Ләкин 2 том белән генә тәмамланмас дип уйлыйбыз. Эзләнә башлагач, күренекле, талантлы, тарихта үзенең эзен калдырган милләттәшләребез бик күп булып чыкты. Озакламый Чиләбе татарларының энциклопедиясе дөнья күрәчәк.

Үткән елның октябрь аенда Татарстан Республикасы Президенты Р.Н.Миңнеханов килүе дә Чиләбе татарлары өчен зур вакыйга булды. Чиләбе өлкәсе буйлап бөек шагыйребез Г.Тукайның 125 еллык юбилеена багышланган чаралар зур итеп үткәрелде. Ә инде иң күләмле, иң оригиналь бер бәйгегә дә охшамаган чарабыз “Татар кызы - 2011” бәйгесе. Бу гүзәллек һәм эчке матурлык бәйгесе булып өлкәбездә танылды. Без моны яшьләр белән эшләүнең бер формасы дип саныйбыз. Кызларыбыз белмәгәннәрен -белделәр, күрмәгәннәрен - күрделәр, татар дөньясын үзләре өчен өр яңадан ачтылар дисәм дә була. Ярты елга сузылган бу бәйгедә кызларыбыз чын татар кызы булырга өйрәнделәр, хәтта йөрешләре дә үзгәрде. Киләсе бәйгедә катнашырга теләүчеләр саны шул тикле күп, ничек бәйге кысасына сыйдырырбыз дип уйлыйбыз.

Әлбәттә, эшләгән кешегә эш җитәрлек. Тагын бер мөһим казанышыбыз турында әйтеп китәсем килә. Ул өлкә татар конгрессы таләбе дисәм бик дөрес булмас, ләкин соравы буенча Чиләбе шәһәренең ике урамы күренекле әдипләребез Г.Тукай һәм М.Җәлил исемен йөртәчәк. Бу карарга инде кул куелган.

Безнең планнар бик зур. Серләребезнең барысын да ачып бетермибез, иң элек эшләргә, соңыннан сөйләргә дигән принцип безнең конгресста. Шулай да аларның берсен сезгә җиткерәсем килә. Чиләбедә Г.Тукайга һәйкәл кую буенча бүген сөйләшүләр бара. Форсаттан файдаланып, Татарстан Республикасы Президенты Р.Н.Миңнехановка, БТК Башкарма комитеты рәисе Р.З.Закировка, Чиләбе өлкәсе Татарлары конгрессы рәисе Лена Рафыйковна исеменнән, конгресс хезмәткәрләре исеменнән зур рәхмәтебезне әйтәсебез килә. Чыгышымны шуның белән тәмамлыйм, һәммәгезгә дә бәхет, ныклы сәламәтлек, уңышлар телим. Рәхмәт сезгә.

Р.З.Закиров: Рәхмәт Сания Вахитовна. Соңгы 10 ел эчендә бу ханымның кәефе 180 градуска үзгәрде. Әле 5–6 ел элек кенә аның йөрәктән әйткән сүзләрен хәтерлим мин: “Чиләбедән башка татарлар юк мени соң, нигә соң доклад саен безне сүгәсез”- дип әйткән иде. Бүген без бу мәсьләдә координально үзгәрдек, аларны сүкмибез, аларны мактауга күчтек. Чөнки мактарлык эшләре, чыннан да бик күп, чыннан да Чиләбе татарлары уянды. Соңгы 10 ел эчендә нинди үзгәреш. Димәк, барыбызга да эшләргә генә кирәк, эшләгән җирдә нәтиҗәсе күренә. Бу Чиләбе татарлары эшендә бөтенлеге белән расланды. Сезгә исәнлек-саулык. Лена Рафыйковнага зур сәламнәр җиткерегез. Тагын да зуррак эшләр насыйп булсын үзегезгә.

Безнең соңгы чыгыш. Монысы Бөтендөнья татар яшьләре форумы рәисе урынбасары Яруллин Тәбрис Мөдәрисович. Киләсе елда безнең V Бөтендөнья татар яшьләре форумы булачак, шуңа күрә, әйдәгез, яшьләрне тыңлап карыйк. Нинди планнар белән яшиләр икән, нинди планнар белән форумга җыеналар икән.

Сезне Бөтендөнья татар яшьләре җыены исеменнән сәламнәргә рөхсәт итегез! Соңгы елларда Казан каласында бик күп халыкара конференцияләр, корылтайлар, форумнар үткәрелә, ләкин Бөтендөнья татар яшьләре җыены һәммәсеннән дә аерылып тора. Бүгенге көндә Форум йөздән артык татар яшьләре җәмгыятен берләштерә һәм алар белән һәрдаим эшләп килүче бердәнбер оешма. Җыеннарның нәтиҗәсе шунда: беренче форум делегатлары бер-берсе белән фикер алышып, танышып кына киткән булсалар, хәзер алар иҗтимагый оешмалар төзеп, шуларны җитәкли, төгәл эшләр башкара.

Соңгы форум бер ел элек узды - бик җитди, мөһим мәсьәләләр каралды. Һичшиксез, бүген без олыларга рәхмәт әйтеп, йөкнең авыр өлешен үз җилкәләребезгә алырга тиеш. Ләкин эшне тоткарлаучы очраклар да хәйран. Соңгы айларда миңа берничә төбәктә булырга туры килде, күп җирдә яшләр белән олылар бергә эшли, моның уңышлы үрнәкләре бар (мәсәлән Ижау, Ульян, Иваново һәм Новосибирск), ләкин кайбер очракта олылар яшьләр оешмасын үзләренә көндәш итеп күрә һәм уртак тел таба алмый. Аларны бинасыз, бүлмәсез калдырырга да мөмкиннәр. Яшьләргә тулы канлы эш алып барыр өчен мөмкинлекләр чикләнә. Өлкәннәрнең яшьләр белән идарә итү теләге зур. Гадәттә бу яшьләрдә протест тудыра, аларның үзенчә эшлисе килә. Өлкәннәр моны өнәп бетерми һәм үзләренә уңайлы кешеләрне сайлауны кулай күрә. Еш кына яңа оешма барлыкка килә һәм алар капма-каршы куела. Мондый хәлне булдырмас өчен яшьләрләрне милли мәсьәләләрне чишкәндә күбрәк җәлеп итәргә, проектларын тормышка ашырыр өчен инфраструктура булдырырга ярдәм итәргә кирәк.

Билгеле, Форумның иң төп максатларының берсе - ул туган телебезне саклап калу, аны үстерү. Шул уңайдан, Форумның “Үзебез” яңа буын хәрәкәте белән берлектә оештырылган «Мин татарча сөйләшәм!» чарасы турында әйтмичә булмый. Бу акция елдан-ел камилләшә һәм киңәя бара, аның мәртәбәсе үсә һәм яңа чаралар өстәлә бара. Әйтик, быел ул берничә этапта узды.

1. 
   Интернетта татарча аралашуны пропагандалау - 20-26 апрельдә “Интернет татарча сөйләшә!” акциясе оештырылды.
   
2. 
   Шул ук вакытта, 23 апрельдә “Татар-дозор” маҗара уенында 7 команда катнашып, Габдулла Тукай, Фатыйх Әмирханның 125 еллыгына һәм татар тарихына бәйле сорауларга җавап эзләде, үз белемнәрен тикшерде.
   
3. 
   Яр Чаллыдагы татар яшьләре тәҗрибәсенә таянып, 25 апрельдә “Мин татарча сөйләшәм!” автохәрәкәте узды. Җиңү көнендә яки ниндидер футбол-хоккей матчлары булган чакта, башка бәйрәмнәрдә байраклар белән бизәлгән машиналарның урам буйлап үтүе һәм халык игътибарын җәлеп итүе – гадәти хәл. Телебезне дә шул рәвешле пропагандалап, халык игътибарын җәлеп итеп була бит. Акция барышында катнашучылар берничә тукталыш ясап, халык белән татар телендә аралашты, ябыштыргычлар, түштамгалар бүләк итте. Татарча белмәүче казанлыларга исә татарча-русча сүзлекләр бирелде.
   
4. 
   Инде бу акциягә йомгак - 26 апрельдә Бауман урамында гала-концерт рәвешендә оештырылды. Акциянең төп фишкасы яңа агым музыка вәкилләренә сәхнә бирү дә иде. Беренче елларны алар ике-өч кенә булсалар, быел 14 шундый төркем әлеге акциядә катнашты.
   

 Акция нәтиҗәләре сөендерә-гала концертка без биш меңнән артык кеше җыя алдык. 5 ел рәттән узган чара яшьләр арасында үз телләренә карата хөрмәт арттыра алды, кызыксыну уятты. Инде шәһәр яшьләре элеке кебек туган телләрендә сөйләшергә оялмыйлар, көндәлек тормышта ешрак куллана башладылар. Бу психологик киртәне җимерүнең үтемле бер юлы.

Инде ничә ел рәттән шушы уңышларны аеруча Сарытау һәм Әстерхан өлкәләре, якын чит илләрдәге оешмалар кабатлап килә. Ләкин шул ук вакытта кайбер төбәкләрдә акциянең эчтәлеген бозалар. Мәсәлән, акцияне мәдәният йортында үзара гына уздыралар, концерт форматы белән мавыгалар. Ә бит “Мин татарча сөйләшәм”нең төп максаты - милли эшкә яшьләрне җәлеп итү генә түгел, татар һәм башка милләт вәкилләренә туган телебезнең өстенлекләрен ассызыклау: татар телен белсәң - сиңа күпмиллионлык төрки дөнья ачыла, дистәдән артык милләт вәкилләре белән уртак тел табып була һ.б һ.б. Акциянең үзенчәлеге – яшьләрне кызыктырыр өчен яңа ысуллар куллану, татар телен җиңелчә-уен формасында тәкъдим итү. Без эшчәнлегебездә тупланган белемнәребезне, кулланган технологияләрне татар яшьләре белән уртаклашабыз, алар белән аңлату эшләре алып барабыз.

Сез беләсез, Татарстан бүген алдынгы төбәкләрнең берсе дип санала. Казанда дөньякүләм спорт чаралары узачак, шуларның берсе - 2013 елның Универсиадасы. Форум Универсиада дирекциясе белән уңышлы хезмәттәшлек итә: агымдагы елда татар яшьләре оешмалары “Универсиаданы каршылап!” дигән акция - презентациясе үткәрделәр. Эстафетаны Екатеринбург яшьләре кабул итеп калды - байраклар, китаплар, презентацион материаллар, сувенирлар җибәрдек, алардан хәбәр көтеп калабыз.

Әлбәттә, татар яшьләрен кызыксындырган мәсьәләләрнең берсе һәм иң четреклесе - дин һәм җәмгыять, аның яңарышы.  Безнең тарихи тәҗрибә күрсәткәнчә, татар яшьләрен борчый торган күп кенә проблемаларны, ислам яссылыгында чишеп булыр иде, татар җәмгыятендә революциягә кадәрге чорда шулай булган да. Аның мисаллары хәзер дә бар, кайбер төбәкләрдә милләттәшләребез авылда да, шәһәр җирлегендә дә мәхәллә, үзидарә системасы эшләп килә. Бүгенге көндә бу модельны яңадан өйрәнеп, татар-мөселман яшьләренең дөньяга караш системасын булдырырга кирәк.

Шул уңайдан киләсе елда Форум тарафыннан фәнни-гамәли конференция уздыру каралган. Бу эшне Татарстан Республикасы Диния нәзарәте каршындагы мөселман яшьләре, Россия Ислам университеты, Нижгар, Чуашстан, Пенза өлкәләрендәге һәм Финляндиянең шәһәр мөхәлләсе үрнәгендә алып барырга кирәк.

Мөхтәрәм кунаклар! Безнең киләсе елга төп чара – V Бөтендөнья татар яшьләре форумы узачак. IV Форум бик эшлекле узды һәм килгән делегатларның әзерлекләре югары дәрәҗәдә иде. Бу юлы да сезнең ярдәмегез белән шулай булыр дип өметләнеп калабыз!

Җөпләп шуны әйтәсем килә - татар яшьләре өчен өстән әмер бирүне көтеп тормыйча, үз теләге белән эшләүчеләргә ярдәм итәргә кирәк. Билгеле, бары тик яшьләр тырышлыгы, дәрте, өлкәннәрнең акыллы киңәшләре белән генә безнең милләтне саклап калып була! Игътибарыгыз өчен рәхмәт!

Булдыралар бит, ничә ел эчендә 100 дән артык татар яшьләре оешмалары барлыкка килде. Димәк, активлык көчле. “Татар Иле” порталында да яшьләр тулысы белән үзләренең урыннарын алырлар дип уйлыйбыз. Хәзер яшьләрнең кызыксынуы бик көчле. Күп кенә шәһәрләрдә хәзер татар яшьләрен меңәр кеше җыялар дискотекаларга. Әйе, Данир Галимҗанович, аптырап карап тормагыз. Сезгә дә хәзер шушы эшләрне эшләргә вакыт җиткәндер. Конференциягә китаплар бик әйбәт ул, иптәш Закиров. Анысы шулай ук әйбәт. Ләкин яшьләрнең үз мәнфәгатьләре, бер караганда болар юк кына чаралар кебек, ә нигезендә яшьләрнең шушындый эш формалары алар өчен бик үтемле. Алар шундый әйберләрне кабул итә, шуны ярата. Сезгә уңышлар телибез.

Безнең чыгыш ясаучылар исемлеге шуның белән бетте. Чыгышлардан күренгәнчә, халкыбыз тырышып эшли. Уңышларыбыз сөендерә, әлбәттә, җитешсезлекләре дә җитәрлектер. Булган проблемаларны хәл итү үзебезнең өстендә. Без глобаль проблемаларны да беләбез, ил сәясәте аркылы бара торган проблемаларны да беләбез. Барысының да йогынтысы бар, без шул ук җәмгыяттә яшибез. Шуңа күрә, дә ул проблемалар турында сөйләмәү, әле алар юк дигән сүз түгел. Бу проблемаларны хәл итү, нигездә, безнең барыбызның да өстебезгә төшә. Һәр регионның үз проблемалары, һәр регионда татар балаларын туган телдә укыту проблемалары. Ләкин җәмгыять яши. Шуңа күрә дә аларны хәл итүнең юллары табылачак. Без барыбыз да шушы юлда. Чиләбе өлкәсендәге млләттәшләребез, куанып, уңышлары турында сөйлиләр икән, димәк, уйланырлык әйберләр бар.

Бөтен җирләрдә дә Татар мәдәният үзәкләре ачу турындагы президентыбызның карары юкка чыгарылмаган, без аларны ачу белән шөгыльләнәбез. Һәрберегез дә аларны булдыру өстендә эшләргә тиеш. Булган кыенлыкларны без бергәләшеп җиңәрбез дип ышанам.

Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитетының киңәйтелгән утырышында яңгыраган чыгышлар һәм докладта күтәрелгән мәсьләләр буенча сезнең игътибарыгызга резолюция проекты тәкъдим ителгән. Сез ул резолюция белән таныштыгыз. Әзерләнгән резолюция проекты өстенә төрле комиссияләрдә яңгыраган фикерләрдән комиссия резолюцияләре игълан ителде. Без аларның барысын да исәпкә алып, бөтен резолюцияләрне яңа баштан карап чыгып, киңәйтелгән утырышның резолюциясен яңадан эшләп бетерергә вәгъдә итәбез. Әгәр дә каршы килмәсәгез, бөтен фикерләрне дә туплап бетереп киңәйтелгән утырышның резолюциясен кабул итәрбез дип уйлыйм.