А. К. Ершина, А. Шақарбекқызы, Н. Байтұрсын

Физикалық бір шаманың шын мәні
x₀ болсын. Бұл

шаманы өлшесек, әдетте,
x₀  ден басқа нәтиже аламыз. Егер

өлшеу саны көп болса, олардың нәтижесі тек қана
x₀  ден де

емес, өзарада бөлек болады. Өлшеу нәтижелерін x₁ , x₂ , x₃ , … x_n
деп белгілейік. Онда

x_i 
x_i  x₀ i  1,2,...n
(1.1)

айырмасы өлшеудің абсолюттік қателігі деп аталады. Оның өлшем бірлігі өлшеніп отырған шаманың өлшем бірлігімен сәйкес келеді. Қателікті қасиеттеріне байланысты систематикалық, кездейсоқ және ағаттық деп бөледі.

2. 
   Бір шаманы қайталап өлшегенде тұрақты болып қалатын немесе белгілі заңдылықпен өзгертетін қателіктің бөлігін - систематикалық қателік деп атайды. Мысалы, өлшегіш сызғыштың шакаласы біркелкі емес, термометр капиллярының әр бөлігіндегі диаметрі әртүрлі, таразының екі басы теңгерілмеген, тоқ жоқ кезде амперметрдің стрелкасы нөлде тұрмауы мүмкін. Кейде бұл қателіктерді ескеріп өлшеу нәтижесіне түзету енгізуге болады (мысалы, тоқ жоқ кездегі амперметрдің стрелкасының көрсетуін нөлден айырмашылығын ескеруіміз керек).
   

Систематикалық қатені эксперимент арқылы анықтауға болады. Ол үшін берілген нәтижені басқа әдіспен алынған өлшеу нәтижесімен немесе дәлірек өлшеу құралдарымен алынған нәтижемен салыстыру қажет. Әдетте систематикалық қателікті өлшеу құралдарының белгілі қасиеттеріне сүйеніп

N
 x  _ x_i
i1
(1.2)