Coagulation(от лат. coagulatio- свертывание, сгущение)
Объединение частиц дисперсной фазы в агрегаты вследствие их сцепления (адгезии) при соударениях. Соударения происходят в результате броуновского движения, а также седиментации, перемещения частиц в электрическом поле (электрокоагуляция), механического воздействия на систему (перемешивания, вибрации) и др. Характерные признаки коагуляции — увеличение мутности (интенсивности рассеиваемого света), появление хлопьевидных образований — флокул (отсюда термин флокуляция, часто используемый как синоним коагуляции), расслоение исходно устойчивой к седиментации системы (золя) с выделением дисперсной фазы в виде коагулянта (осадка).
Коагуляция Coagulation(лат. coagulatio- ұю, қоюлану) Дисперстік фазадағы бөлшектердің өзара соқтығысуы кезінде олардың бір-біріне жабысуы (адгезиясы) нәтижесінде агрегаттарға бірігуі. Соқтығысулар броундық қозғалыс кезінде, сонымен қатар седиментация, электр өрісіндегі бөлшектердің орын ауыстыруы (электрлік коагуляция), жүйеге механикалық әсер етуі (араластыру, дірілдету) және т.б нәтижесінде пайда болады. Коагуляцияға тән сипаттар – бұлыңғырлықтың артуы (шашыраушы жарыққарқындылығының), флокулалардың (осыдан көбіне коагуляцияның синонимі ретінде қолданылатын флокуляция термині шыққан) түзілуі, бастапқыда седиментацияғы тұрақты болып келетін жүйенің қабыршақтануы.
| коагуляция акустическая / accoustic coagulation — процесс сближения и укрупнения взвешенных в газе или жидкости мелких твердых частиц, жидких капелек и газовых пузырьков под воздействием акустических колебаний, когда возникают дополнительные силы, способствующие коагуляции: взвешенная в газе или жидкости частица участвует в колебательных движениях, на нее действует давление звукового излучения, вызывая ее дрейф, она увлекается акустическими течениями и т.д. |
акустикалық коагуляция / accoustic coagulation — коагуляцияға әсер ететін қосымша күштер пайда болған кезде, акустикалық тербеліс әсерінен газдағы немесе сұйықтықтағы теңгерілген майда қатты бөлшектердің сұйық тамшылардың және газдық көпіршіктердің, жақындауы және ірілену процесі; газдағы немесе сұйықтықтағы теңгерілген бөлшек тербелмелі қозғалысқа қатысады, дыбыстық сәуле қысымының әсері оның дрейфін туғызады және ол акустикалық ағыстармен қозғалады және т.б.
|
коагуляция вакансий / vacancy coagulation — процесс объединения вакансий (например, в вакансионные кластеры). | бос орын коагуляциясы / vacancy coagulation — бос орындардың бірігу процесі (мысалы, вакансиялық кластерлерге). |
Коалесценция
Coalescence (от лат. coalesce — срастаюсь, соединяюсь) Слияние капель, пузырей или каких-либо других микрочастиц в газе, жидкости, внутри или на поверхности твердого тела при их соприкосновении. Коалесцёнция сопровождается укрупнением капель (пузырей), происходит при температуре ниже точки плавления и обусловлена действием сил межмолекулярного притяжения. Это самопроизвольный процесс, сопровождающийся уменьшением свободной энергии системы. Воздействие излучений способствует его ускорению.
коалесценция динамическая / dynamic coalescence — процесс слияния островков (капель) в случае, если они обладают способностью двигаться, сталкиваться друг с другом и создавать более крупные частицы. Таким образом, их рост происходит в результате объединения, а не переноса вещества между частицами.
коалесценция пор / роrе coalescence — объединение пор в порошковом изделии (полуфабрикате), сопровождающееся уменьшением их суммарной поверхности с увеличением размеров более крупных пор за счет вакансионного поглощения мелких.
коалесценция статическая / static coalescence — процесс слияния островков в случае, если они остаются неподвижными, но подвержены росту в результате переноса к ним вещества, из которого они состоят. Он весьма чувстви-телен к воздействию ионизирующих излу-чений, которые стимулируют перенос частиц.
коалесценция субзерен / subgrains coalescence — слияние группы соседних субзерен за счет исчезновения разделяющих их малоугловых границ.
|
Коалесценция
Coalescence
Қатты дене бетінде немесе ішінде тамшылар, көпіршіктердің немесе газдағы, сұйықтағы басқа да микробөлшектердің олар жанасқанда бірігуі. Коалесцёнция тамшылардың (көпіршіктердің) іріленуімен біргі жүреді, балқу нүктесінен төмен температурада іске асады және молекулааралық тартылыс күштерінің әсеріне негізделген. Жүйенің еркін энергиясының азаюымен қатар жүретін өздігінен жүретін процесс. Сәулелендіру әсері оның үдетілуіне ықпал етеді.
динамикалық коалесценция / dynamic coalescence -аралшалар (тамшы) егер олар қозғалуға, бір-бірімен соқтығысуға және неғұрлым ірі бөлшектер жасауға қабілетті болса бірігу процесі. Осылайша, олардың өсуі бөлшектердің арасында заттардың тасымалдануынан емес бірігу нәтижесінде іске асады.
қуыстар коалесценциясы / роrе coalescence - ұнтақ бұйымда (жартылай фабрикатта) қуыстардың олардың қорытқы бетінің ауданы ұсақтарының ірі қуыстармен вакансиялық жұтылуы нәтижесінде өлшемдері арта отырып кішірейіп бірігуі.
статикалық коалесценция / static coalescence - аралшалардың (тамшы) олар қозғалыссыз қалып, бірақ олар өздері тұратын заттардың тасымалдануы нәтижесінде өсуге ұшырайтын жағдайдағы бірігу процесі. Бөлшектердің тасмалдануын ынталандыратын иондаушы сәулелердің әсеріне өте сезімтал болып келеді.
субдәнектердің коалесценциясы / subgrains coalescence - көршілес субдәнектер топтары-ның оларды бөлетін азбұрышты шекаралар-дың жойылу есебінен бірігуі.
|
Коге́зия
Cohesion (от лат. cohaesus – связанный, сцепленный)
Сцепление частей одного и того же однородного тела (жидкого или твердого). Обусловлена химической связью между составляющими тело частицами (атомами, ионами) и межмолекулярным взаимодействием. Работой К. называют свободную энергию разделения тела на части и удаления их на такое расстояние, когда нарушается целостность тела.
|
Когезия
Cohesion (лат. cohaesus – байланысқан, тіркескен)
Біртекті дене (сұйық немесе қатты) бөліктерінің ілінісуі. Денені құрайтын бөлшектердің өзара химиялық байланысының және молекулааралық әсерлесуінің нәтижесінде жүзеге асады. Когезия жұмысы деп денені бөліп, алынған бөлшектерді дененің тұтастығы бұзылатын қашықтыққа дейін ажыратуға қажетті еркін энергияны айтады.
|
Колебания
Vibrations
Движения или состояния, обладающие повторяемостью во времени.
|
Тербеліс
Vibrations
Уақыт бойынша қайталанатын қозғалыстар немесе күйлер.
|
колебания ионно-звуковые / ion-sound vibrations, ion acoustic oscillation —низкочастотные акустические продольные волны, распространяющиеся в плазме с независящей от частоты скоростью.
|
ионды-дыбыстық тербеліс / ion-sound vibrations, ion acoustic oscillation — плазмада жиілікке тәуелсіз жылдамдықпен таралатын төмен жиілікті акустикалық қума толқындар.
|
колебания кристаллической рещётки / lattice oscillations — один из основных видов внутренних движений твердого тела, при котором составляющие его частицы (атомы или ионы) колеблются около положений равновесия — узлов кристаллической решетки.
|
кристалдық тордың тербелісі / lattice oscillations — Қатты денені құрайтын бөлшектердің (атомдар немесе иондар) тепе-теңдік күйі- кристалдық тор түйіндерінің, маңайында тербелетін, қатты дененің ішкі қозғалыстарының негізгі түрлерінің бірі.
|
колебания плазменные / plasma oscillations — различные типы колебаний, возбуждающиеся и распространяющиеся в плазме. К ним относятся медленные колебания тяжелых ионов относительно быстро колеблющихся электронов (ионно-звуковые) и высокочастотные колебания электронов относительно "неподвижных" ионов. В магнитном поле возможны высокочастотные спиральные волны (геликоны), обусловленные вращением электронов и ионов в магнитном поле, магнитозвуковые и волны Альфвена. Плазменные колебания приводят к возникновению турбулентности плазмы, что нарушает ее термоизоляцию.
|
плазмалық тербелістер / plasma oscillations — плазмада қоздырылатын және таралатын тербелістердің әртүрлі типтері. Оларға жылдам тербелетін электрондарға (иондық-дыбыстық) қатысты ауыр иондардың баяу тербелісі және салыстырмалы түрде «қозғалмайтын» иондарға қатысты электрондардың жоғары жиілікті тербелісі жатады. Магнитті өрісте электрондар мен иондардың айнала қозғалуы нәтижесінде туындайтын жоғары жиілікті спираль толқындар - магнитті дыбыстық және Альфвен толқындары пайда болуы мүмкін. Плазмалық толқындар оның термоизоляциясын бұзатын плазманың турбуленттілігіне алып келеді.
|
Колле́ктор
Capture anode, collecting channel, collector, commutator
В электровакуумных приборах — электрод, служащий для собирания зарядов, приносимых электронным или ионным пучком.
|
Коллектор
Capture anode, collecting channel, collector, commutator
Электрондық немесе иондық шоқпен әкелетін зарядтарды жинауға арналған электрлі вакуумдық құралдардағы электрод.
|
Кольца накопительные – то же, что накопители заряженных частиц.
|
Жинақтағыш сақиналар – зарядталған бөлшектердің жинақтаушы болып табылады.
|
Компенсация зарядовая
Charge compensation, charge neutralization
Совокупность методов предотвращения распада пучков заряженных частиц в процессе транспортировка в результате кулоновских взаимодейтвий путем введения в пучок дополнительных ионов или электронов, компенсирующих заряд, переносимый пучком.
|
Зарядты өтем
Charge compensation, charge neutralization
Шоқ таситын зарядты өтеуші қосымша иондар мен электрондарды шоққа енгізу жолымен кулондық өзара әрекет ету нәтижесінде транспорттау процесінде зарядталған бөлшектер шоқтарының ыдырауын болдырмайтын тәсілдердің жиынтығы.
|
компенсация газовая (самокомпенсация) / gas compensation (homing action) – способ выполнения зарядовой компенсации, при котором транспортировку пучка выполняют в среде остаточных газов или газов, специально введенных в канал для транспортировки.
|
газдық өтем (өздікөтем)
gas compensation (homing action) – шоқтың транспортталуын қалдықты газдардың немесе каналға арнайы транспорттау үшін енгізілген газдар орындайтын зарядты компенсацияның орындалу тәсілі.
|
Компоненты плазменной установки
Plasma set up elements
Вакуумная камера (реципиент), вакуумный насос, средства контроля давления газа, генератор, источники плазмы и пучков заряженных частиц.
|
Плазмалық құрылғының компоненттері
Plasma set up elements
Вакуумды камера (рецепиент), вакуумды сорғы, газ қысымын бақылаушы құрал, генератор, зарядталған бөлшектердің плазмасы мен шоқтарының көздері.
|
Конденсация
Condensation (от лат. сondensatio – уплотнение, сгущение)
Переход вещества из газообразного состояния в жидкое или твердое при докритических параметрах; фазовый переход первого рода. Конденсация – экзотермический процесс, при котором выделяется теплота фазового перехода – теплота конденсации. Конденсированная фаза может образовываться в объеме пара или на поверхности твердого тела и жидкости, имеющих более низкую температуру, чем температура насыщения пара при данном давлении (см. точка росы). Конденсация происходит при изотермическом сжатии, адиабатическом расширении и охлаждении пара или одновременном понижении его давления и тумпературы, которое приводит к тому, что конденсированная фаза становится термодинамически более устойчивой, чем газообразная. Если при этом давление и температура выше, чем в тройной точке (см. точка тройная) для данного вещества, образуется жидкость (сжижение), если ниже – вещество переходит в твердое состояние, минуя жидкое (десублимация).
|
Конденсация
Condensation (от лат. сondensatio – уплотнение, сгущение)
Шекке дейін параметрлер кезінде заттың газ тәріздес күйінен сұйық немесе қатты түрге өтуі; бірінші текті фазалық ауысуы. Конденсация – фазалық ауысу жылуы - конденсация жылуы бөлінетін экзотермиялық процесс. Конденсирленген фаза бу көлемінде немесе берілген қысымда (қара. шық нүктесі) будың қанығу температурасынан төмен температураға ие қатты дене мен сұйықтың бетінде пайда болуы мүмкін. Конденсация изотермиялық сығылуда, адиабаттық ұлғаю мен будың суытылуы кезінде немесе конденсирленген фаза газ түріндегіге қарағанда, термодинамикалық түрде анағұрлым берік болуына алып келетін оның қысымы мен температурасының бір уақытта төмендеуінен болады. Егер бұл кезде қысым мен температура үштік нүктеге (қара. үштік нүкте) қарағанда жоғары болса, берілген зат үшін сұйықтық пайда болады (қыжылдау), егер төмен болса - сұйықтықты артта қалдырып (десублимацмя) зат қатты қалыпқа ауысады.
|
Константы упругости
Elastic constants
Коэффициенты пропорциональности, которые связывают упругое смещение материала с приложенным усилием.
См. также коэффициент Пуассона, модули упругости, модуль сдвига.
|
Серпімділік тұрақтылары
Elastic constants
Материалдың серпімді ығысуын түсірілген күшеен байланыстыратын пропорционал-дылық коэффициенттері. Қара сон.қ Пуассон коэффициенті, серпімділік модульдері, ығысу модулі
|
Континуум
Continuum
1. Сплошная среда. 2. Непрерывная последовательность уровней энергии сбоводной частицы.
|
Континуум
Continuum
1. Тұтас орта. 2. Еркін бөлшек энергиясы деңгейлерінің үздіксіз тізбегі.
|
Континуум излучения
Radiation continuum, continuum of optical radiation
Радиационное поле с непрерывными спектром частиц, без линий излучения или поглощения. Некоторые источники света, такие как вольфрамовые лампы или абсолютно черное тело, являются чистыми источниками континуума, тогда как у источников с линиями континуумом является непрерывный спектр в промежутках между линиями.
|
Сәулелену континуумы
Radiation continuum, continuum of optical radiation
Сәулелену немесе жұтылу сызықтары жоқ бөлшектердің үздіксіз спектрі бар радиациялық өріс. Кейбір жарық көздері, мысалы, вольфрам шамдары немесе абсолютті қара дене таза континуум көздері болып табылады. Ал сызыктары бар көздерде кантинуум болып сызықтар арасындағы аралықтардағы үздіксіз спектр болып табылады.
|
Контроль радиационный
Survey
Получение информации о радиационной обстановке в организации, в окружающей среде и об уровнях облучения людей (включает в себя дозиметрический и радиометрический контроль).
|
Радиациялық бақылау
Survey
Мекемелердегі, қоршаған ортадағы радиациялық жағдай және адамдардың сәулелену деңгейі жөнінде ақпарат алу (дозиметрлік және радиометрлік бақылауды қамтиды).
|
Конус затенения
Shadow cones
Область вдоль движения рассеивающегося иона, расположенная за атомом мишени, из которой траектории рассеянных ионов полностью исключены. При этом траектории концентрируются вблизи поверхности конуса затенения (так называемый эффект фокусировки). Для кулоновского потенциала имеет форму параболоида, радиус которого убывает по мере роста энергии иона.
|
Көлеңкелеу конусы
Shadow cones
Шашыраушы иондардың траекториясы толығымен жойылған нысана атомының артқы жағында орналасқан шашыраушы ион қозғалысының бойындағы облыс. Сонымен қатар бұл кезде траекториялар көлеңкелеу конусы бетінің маңайында жинақталады (фокусталу эффектісі). Кулондық потенциал үшін радиусы ион энергиясының артуымен кеміп отыратын параболид формасына ие.
|
Концентрация
Concentration (от лат. concentration - сосредоточение )
Величина, определяющая отношение количества компонента (числа атомов или молекул, массы, числа молей) к объему всей системы
|
Концентрация
Concentration (латынша concentration - жинақталу )
Компонент санының (атомдар санының немесе молекулалардың, массаның, мольдер санының) бүкіл жүйе көлеміне қатынасын анықтайтын шама.
|
концентрация объемная / bulk concentration - количество компонента, содержащегося в единице объема.
|
көлемді концентрация bulk concentration - көлем бірлігіндегі компонент мөлшері.
|
концентрация плазмы / plasma concentration - число частиц в одном кубическом сантиметре плазмы.
|
плазма концентрациясы / plasma concentration – плазманың бір куб сантиметріндегі бөлшектер саны
|
концентрация поверхностная / surface density – количество компонента на единицу площади поверхности.
|
беттік концентрация / surface density –
Бет ауданының бірлігіне сай келетін компонент мөлшері.
|
концентрация радиационных дефектов / radiation defect concentration, radiation defect level – количество радиационных дефектов определнного типа в единице объема или на единицу площади
См. также плотность смещений атомов (в ст. плотность).
|
радиациялық ақаулардың концентрациясы / radiation defect concentration, radiation defect level – аудан бірлігі немесе көлем бірлігіндегі белгілі типтегі радиациялық ақаулардың мөлшері.
Қара. сон.қ атомдар орын ауыстыруының тығыздығы (в ст. тығыздық)
|
концентрация частиц / particle concentration - отношение числа частиц, находящихся в некотором объеме, к величине этого объема.
|
бөлшектер концентрациясы / particle concentration - қандай да бір көлемде орналасқан бөлшектер санының сол көлемнің шамасына қатынасы.
|
концентрация электронная / electron concentration (density) – количество валентных электронов на атом в кристаллической решетке.
|
электронды концентрация / electron concentration (density) – кристалдық тордағы бір атомға келетін валентті электрондар саны.
|
Концепция беспороговой дозы
Unthereshold dose conception
Концепция, принятая на основе гипотезы о том, что не существует таких значений доз излучений, при которых полностью отсутствуют неблагоприятные последствия для человека, т.е. предполагается линейная зависимость биологического эффекта от дозы при любом ее значении, в том числе сверхмалом.
|
Табалдырықсыз дозаның концепциясы Unthereshold dose conception
Адам үшін жағымсыз салдары толығымен болмайтын сәулелену дозасының мұндай
мәндері жоқ деген гипотеза негізінде қабылданған концепция, яғни биологиялық эффектінің дозадан оның кез-келген мәнінде, соның ішінде шамадан аз сызықты тәуелділігі күтіледі.
|
Корро́зия
Corrosion (от лат. corrosio - разъедание)
Разрушение металлов и сплавов вследствие химического и электрохимического взаимодействия их с внешней средой. При этом металл или компоненты сплава переходят в ионное (окисленное) состояние.
|
Коррозия
Corrosion (лат. corrosio - мүжілу)
Металдар мен балқымалардың сыртқы ортамен химиялық және электрохимиялық өзара әрекеті нәтижесінде бұзылуы. Бұл кезде металл немесе қорытпаның компоненттері иондық (қышқылданған) күйге өтеді.
|
коррозия избирательная / selective corrosion – вид электрохимической коррозии, когда коррозионное разрушение металлического сплава происходит в результате преимущественного растворения отдельных структурных составляющих (структурно-избирательная коррозия) или одного из металлических компонентов сплава (компонентно-избирательная коррозия)
|
жинақтаушы коррозия / selective corrosion – металл балқымасының коррозиялық бұзылуы жеке құрылымдық құраушылардың (құрылымды-таңдаушы коррозия) еруі немесе металдық компоненттерден бір балқыманың (компонентті-таңдау коррозиясы) еруі нәтижесінде орындалатын электрохимиялық коррозия түрі.
|
коррозия контактная / contact corrosion – коррозия при контакте металлов с различными электрохимическими потенциалами
|
байланыс коррозиясы / contact corrosion – металдардың түрлі электрохимиялық потенциалдармен жанасуы кезіндегі коррозия.
|
коррозия межкристаллитная / intercrystalline attack, grain-boundary corrosion, intercrystalline [intergranular] corrosion – избирательное разрушение металла по границам зерен. Межкристаллитная коррозия наблюдается у многих технических сплавов на основе Fe и в особенности у нержевеющих сталей разных клачсов, у сплавов на основе Ni, а также Al.
|
кристаллитаралық коррозия / intercrystalline attack, grain-boundary corrosion, intercrystalline [intergranular] corrosion – түйіршіктердің шекаралары бойынша металдың таңдаулы бұзылуы.Кристаллитаралық коррозия Fе негізіндегі көптеген техникалық қорытпаларда және ерекше тат баспайтын құрыштарда, Ni негізіндегі қорытпаларда, сондай-ақ Al байқалады.
|
коррозия местная / local corrosion – коррозия, повреждающая отдельные участки поверхности металла.
|
жергілікті коррозия / local corrosion – металл бетінің жеке бөліктерін зақымдаушы коррозия.
|
коррозия питтинговая / pitting corrosion – локальное коррозионное разрушение в виде точечных язв.
|
питтингті коррозия / pitting corrosion –
нүктелі ойықтар түріндегі локальды коррозиялық бұзылу.
|
коррозия при трении (износ коррозионно-механический) / friction corrosion – разрушение поверхности металла при истирающем воздействии других тел и одновременном действии коррозионной среды либо непосредственно под истирающим действием самой коррозионной среды.
См. также эрозия коррозионная.
|
үйкелу кезіндегі коррозия (коррозиялы-механикалық тозу) / friction corrosion – басқа денелердің үгуші әсері және коррозиялық ортаның бір уақытта әсері немесе коррозиялық ортаның өзінің үгуші әсері кезінде металл бетінің бұзылуы.
Қара. сон.қ коррозиялық эрозия.
|
коррозия радиационная / irradiation corrosion — коррозия (как правило в агрессивной среде) при воздействии ионизирующих излучений.
|
радиациялық каррозия / irradiation corrosion — иондаушы сәулелердің әсерінен (негізінен аргессивті орталарда) болатын коррозия.
|
|
