Кіші мектеп жасындағы оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастырудың педагогикалық мәселелері [ 53 бет ]
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін анықтау мен дамытуды психологиялық – педагогикалық сүйемелдеу
жүктеу/скачать 387 Kb.
|
| 2.3 Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін анықтау мен дамытуды психологиялық – педагогикалық сүйемелдеу
Қазіргі заманғы адам 1 айда көп жылғы немесе ғасырлы ақпаратты алады және өңдейді. Оқушыны осындай жағдайда өмір сүруге дайындау үшін академиялық білім, функционалдық дағдылар, жеке құзыреттер мен қатынастар жеткіліксіз. Мүлдем жаңа қасиеттер қажет – метакогнитация, метакомпетенция. Мақсаттары: - қабілетті және дарынды балаларды анықтау және қолдау, олардың даралығын ашу, тұтас дүниетанымды, шығармашылық және жүйелі ойлауды дамыту; - жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің мүддесі үшін дарынды балалардың дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасау. Жоғарыда айтылғандарға байланысты біздің алдымызда мынадай міндеттер тұр: білім берудің барлық сатыларында жүйелі психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді ұйымдастыру; педагогтармен және ата-аналармен бірлесіп дарынды балаларды анықтау және оларды Жаңғырудың руханиы, жердің туғаны республикалық бағдарламасын және елдің мәңгілігі патриоттық актісін іске асыруға тарту. Біз дарындылық дегенді қалай түсінеміз? Қандай да бір қызмет түріне белгілі бір бейімділіктер мен қабілеттердің болуы? Немесе жетістікке жетуге көмектесетін қабілеттердің сапалы үйлесімі ме? Балалардың дарындылығы мәселелерімен шетелдік және отандық психологтар айналысты. Ұлы ойшыл Әл-Фараби өзінің Жолды бақытқа бастайтын көрсету, Ән әлеміндегі үлкен кітап атты трактаттарында оқырмандардың назарын оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық-педагогикалық аспектілеріне аударады. Алынған білімнің қол жетімділігі, жүйелілігі және беріктігі, ақыл-ойды дамыту, мінез, балалардың қабілеттерін қалыптастыру, сондай-ақ тәлімгерлердің осы шығармаларда көрініс тапқан дарынды қамқоршыларымен жұмысының әдістері ерекше қызығушылық тудырады. Қазақтың көрнекті ойшылы А.Құнанбаев отандық психологиялық-педагогикалық ойдың дамуына үлкен үлес қосты. Абай өз сөздерінде өскелең ұрпаққа сөз арнай отырып, негізгі ойды білдірді. Дарынды оқушылармен жұмысты қалыптастыру мәселелері бойынша жұмыстарды талдау жаңартылған білім беру жағдайында жоспарлы және жүйелі жұмыстың өте өзекті екендігіне көз жеткізуге мүмкіндік берді. Осылайша, педагог-психологтың дарынды балалармен жұмысының тиімді жүйесін құру - қазіргі мектептің маңызды міндеттерінің бірі. Дарынды балаларды анықтау сонымен қатар белгілі бір белгілермен сипатталатын дарындылықтың әртүрлі түрлерін бөлу проблемасымен байланысты. Дарынды балаларды анықтау әдістеріне мыналар жатады: • байқау; • ата-аналармен қарым-қатынас; • психологтың жұмысы: тестілеу, сауалнама, әңгіме; * олимпиадалар, конкурстар, жарыстар, ғылыми-практикалық конференциялар. Дарынды балаларды анықтау бойынша мұғалімнің жұмыс жоспары. 1. Әр түрлі жағдайларда – өмір мен білім беру жағдайларында баланы бірнеше жыл бойы бақылау. 2. Баланың бейімділігі мен мүдделеріне барынша сәйкес келетін қызмет салаларындағы мінез-құлқын талдау (баланы арнайы ұйымдастырылған пәндік-ойын сабақтарына қосу, оны тиісті Даму іс-әрекетінің әртүрлі формаларына тарту.). 3. Баланы бағалауға сарапшыларды: тиісті пәндік қызмет саласындағы мамандарды (математиктерді, гуманитарийлерді және т.б.) қосу 4. Баланың дарындылық белгілерін оның психикалық дамуының қазіргі деңгейіне қатысты ғана емес, сонымен бірге оның проксимальды даму аймағын ескере отырып (атап айтқанда, ол үшін жеке оқу траекториясын құра отырып, белгілі бір білім беру ортасын ұйымдастыру негізінде) бағалау. 5.Психодиагностика. Мектеп психологының кеңес беру-бұл жұмыстың негізгі бағыттарының бірі және оның негізгі қағидасы – сенімді қарым-қатынас, ашық әңгіме. Ол үшін мектепте мектеп психологының арнайы жұмыс аймағы, оның әдістемелік базасы болып табылатын арнайы психологиялық кабинет құрылды (мұнда психодиагностикалық әдістер кешені, психологиялық-педагогикалық әдебиеттер, түрлі зерттеулердің нәтижелері және т.б. шоғырланған). Психология сабақтары, дарынды балалармен тренинг сабақтары маңызды рөл атқарады, олардың барысында оқушылардың зияткерлік, шығармашылық, коммуникативті қабілеттері дамиды. Мұндай сабақтарда студенттердің кәсіби және жеке өзін-өзі анықтауға көмектесу үшін қабілеттері, қызығушылықтары, бейімділігі диагноз қойылады, сыныптардағы тұлғааралық қатынастар мен психологиялық климаттың құрылымы мен жағдайы зерттеледі, жанжал қатынастары түзетіледі және т.б. Оқушының психологпен байланысы ақпараттық: бала өзінің жеке басының психологиялық табиғаты туралы біледі, психологиялық білім мен психологиялық мәдениетке қосылады. Өзінің темперамент түрін, мінез-құлық ерекшеліктерін, коммуникативті және көшбасшылық қабілеттерін ескере отырып, зияткерлік әлеуетін ескере отырып, дарынды бала психологпен бірге өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жетілдіру бағдарламасын жасайды. Айта кету керек, кез-келген бір реттік тестілеу процедурасы арқылы дарындылықты анықтау мүмкін емес. Жұмыстың екі негізгі бағытын бөліп көрсетуге болады: 1. Барлық оқушылардың бейімділігін ашу және қабілеттерін дамыту үшін жалпы жағдайлар жасау (даралықты сақтау, білім берудегі жеке көзқарас, сабақтарда және сыныптан тыс жұмыстарда өнер құралдарымен шығармашылық қабілеттерін дамыту); 2. кез-келген салада өзіндік танымдық қажеттілігі бар балалардың қабілеттерін дамыту үшін жеке жағдайлар жасау. Мектептегі дарынды балаларды психологиялық қолдау бағдарламасы бірнеше кезеңнен тұрады: диагностикалық. Оның мақсаты-дарынды балаларды анықтау, оқушылардың жеке ерекшеліктерін зерттеу. Диагностикалық әдістер: • байқау; • әңгімелесу; • креативтіліктің айқындылығы мен құрылымын өлшеу; • танымдық іс-әрекеттің айқындылығы мен қызығушылық құрылымын өлшеу; • жалпы қабілеттердің айқындылығы мен құрылымын өлшеу (вербалды емес интеллект) • баланың қабілеттерінің сауалнамасы (ата-аналар үшін); • социометриялық зерттеулер; * коммуникативтік дағдыларды бағалау. Дарынды балаларды бір уақытта таңдау мүмкін емес. Бір реттік тестілеу процедурасы арқылы дарындылықты тиімді диагностикалау мүмкін емес. Бұл жан-жақты тест жасау мүмкін еместігі ғана емес, сонымен бірге дарындылықтың психиканың жүйелі және дамып келе жатқан сапасы ретіндегі ерекше қасиеті, ол адамның керемет нәтижелерге жету қабілетін анықтайды. Тестілеу деректері мен баланың тағдыры туралы шешімнің арасында тең белгі қоюға болмайды. Себебі интеллект пен шығармашылықты тестілеу деректері тестілеу жағдайына, сол кездегі баланың эмоционалды жағдайына байланысты және өзгермейді. Дарынды балаларды анықтау кезең-кезеңімен жүргізілуі керек. Дарынды балаларды анықтаудың бірінші кезеңінде ата-аналар мен мұғалімдердің баланың кез-келген іс-әрекетінде жоғары жетістіктер туралы ақпарат ескеріледі. Екінші кезең-диагностикалық. Бұл кезеңде баланың мүмкіндіктері мен мәртебесін Жеке бағалау жүргізіледі. Психологияда жалпы және арнайы дарындылықты ажырату әдетке айналған. Жалпы (интеллектуалды) – ақыл-ой, зияткерлік дарындылық көптеген қызмет түрлері мен салаларында, соның ішінде ілімде көрінеді. Арнайы (академиялық, көркем, шығармашылық) - бұл белгілі бір іс-әрекеттегі дарындылық, мысалы, тілдерге, математикаға. Жалпылау түрдегі және дарындылықтың шыңындағы жас ерекшелігіне ие. Ерте жастағы кезеңдерде ол жалпы, әмбебап қабілеттің бір түрі ретінде қарастырылады. Жасы ұлғайған сайын бұл әмбебап, жалпы қабілет ерекше белгілер мен белгілі бір пәндік бағдарға ие болады. Сондықтан диагноз екі кезеңде өтеді: 1. Дарынды оқушыларды анықтау бойынша Диагностика. 2. Оқушыларды психологиялық диагностика бойынша зерттеу және олардың кәсіби бағыттары. Диагностиканың бірінші кезеңінде біз келесі әдістерді қолданамыз: - Потаповтың мектептегі ынталандыру тесті. Жеке тұлғаның бағыты (басым мотивация). - Г.Айзенканің 11-сыныпқа дейін зияткерлік қабілеттерін бағалауға арналған тест. - Шығармашылықты диагностикалау үшін біз Торренс – тапсырма тестін қолданамыз. Суретті аяқта. - Равенн интеллектінің сынақтары (вербальды емес), Дж. Рензуллидің тұжырымдамасы дарынды балалардың контингенті оларды интеллект, шығармашылық және жетістік сынақтарына сәйкестендіруге қарағанда әлдеқайда кең болуы мүмкін деп болжайды. Автор параметрлердің кем дегенде біреуінде жоғары көрсеткіштер көрсеткен дарынды балаларды санатқа жатқызуды ұсынады. Біз өз жұмысымызда Дж. Рензулли және біз дарынды, параметрлердің кем дегенде біреуінде жоғары балл алған студенттер санатына жатқызамыз. Диагностиканың екінші кезеңінде біз баланың қай салада дарынды екенін, оның мүдделері қандай екенін анықтаймыз, өйткені жасына қарай дарындылық ерекше белгілер мен белгілі бір пәндік бағдарға ие болады. Осы мақсатта біз келесі әдістерді қолданамыз: - тест интеллект туры (ауызша) - кәсіби қызметтің қолайлы түрлері. Е.Климов – профилдік әдісі-ойлау типіндегі сауалнама дарынды студенттерді психологиялық қолдау жалпылама және дарындылықтың мәні мәселесі маңызды жас аспектісіне ие болғандықтан, ерте жастағы дарындылықты жалпы, әмбебап қабілеттің бір түрі ретінде қарастыру және дамыту керек. Онымен пән мұғалімдері жұмыс істейді. Ал психолог осы кезеңде педагогтарға дарынды оқушылармен жұмыс бойынша кеңестер мен ұсынымдар түрінде психологиялық көмек көрсетеді. Дарындылық мәселелері бойынша ата-аналармен консультациялар өткізеді. Жоғарыда атап өткеніміздей, жасына қарай бұл әмбебап, жалпы қабілет ерекше белгілер мен белгілі бір пәндік бағдарға ие болады. Осы кезеңдегі басты міндет-белгілі бір қызмет түрлерінде жеке тұлғаны жүзеге асырудың барабар әдісін іздеуге көшу. Осы мақсатта психолог элективті курстарды өткізеді: - кеңес беру сағаты. Курстың мақсаты-тоғызыншы сынып оқушысының бейіндік жағдайында жоғары мектепте оқуға дайындығын қалыптастыру (зияткерлік, жеке, коммуникативті, рефлексивті, белсенді, креативті және эмоционалды құзіреттілік). - Кәсіби бағдар сағаты. Мақсаты-студенттерге болашақ мамандықты дұрыс таңдау, олардың кәсіби жолын жоспарлау және жоспарланған жоспарды сәтті жүзеге асыру үшін қажетті білім мен дағдыларды игеруге көмектесу. Дарынды оқушылармен жұмыстың келесі бағыты-ғылыми-зерттеу қызметімен айналысатын оқушылармен жұмыс. Бұл жол жоғары зияткерлік деңгейі бар студенттердің жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған. Оқушыларының ғылыми-зерттеу қызметін ұйымдастырудың мақсаты білімді, үйлесімді дамыған, шығармашылық тұлғаны тәрбиелеу, дарынды оқушыларды анықтау және қолдау болып табылады. жүктеу/скачать 387 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|