Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.24 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қозғаннан шыққан – Төйте тәуіп Қызылтауда Жосалы деген жерде
қоныс қыстады. Таң намазын сол жерде оқып, бесін намазын Аккөлдің жағасында оқып, бір түн түнеп жатып, ертеңгі бамдатты сол жерде оқып, бесінді үйіне барып оқиды екен. Бес намазды Аккөл басында бір дәретпен оқып, өмір бойы әдет қылған дейді. Аккөлдің «әулиелі Аккөл» атанғаны сондықтан дейді. Өзіне Қаракесек деген елден тоқсан қатын келіпті бала сұрап, бәріне де бірдеме депті, бір қатын құры қалыпты. Ол қатын назаланып 67 жылап: «Осынша қатын бәрі алғанда, құдайдың сүймес пендесі мен болғаныма көзіңіз жетті ме?» - деп жылап қоя берген соң, «Бар, бердім!» - депті. Сол бала Жарылғап: Ақтанберді баласы Жанысбай болған екен дейді»,- делінген [99]. Демек Төйте тәуіп лепесімен туған баланың есімін, тегін бәрін дәл көрсетуі- бәрі М.Ж.Көпеевтің бұл материалды сол қаһармандар туып-өскен жердің адамдарынан естігенін аңғартады. Ал, «Абылай ханның түсі» жазбасында: «Шымкент, Сайрам барып оған Әбдірахман деген сартты ие қылды. Ташкент барып, оған Мырзахмет деген сартты ие қылды. Онан Жизақ үстіне барып, бір Қоңыраттың байы қонақ қылып, сол түні оның бір келіні ұл тауып, ол баланың атын Абылай қойған. Ол Абылай да өсіп-өніп бір тайпа ел болған. Жер ауып жүрген бір Қайып деген ұрпағына сөйлестік» [111], - делінген дерек келтіреді де, әңгіме әрі қарай жалғасын табады. Бұл үзіндіден хан Абылайдың бір Қоңырат байдың үйіне қонақ болғаны, сол түні оның келіні ұл тауып есіміне бағыштап «Абылай» деп аталатыны сөз болады. Сол Абылайдың өсіп-өнгені, оның бір Қайып деген бір ұрпағынан осы әңгіменің жазылып алынғаны айтылады. Яғни, әңгіме мұнда ауызба-ауыз нақты кімнен жазылып алынғаны, оның әңгіме оқиғасына қаншалықты қатысы бар екені, және де әңгіме Ташкент маңайындағы жерлерден жазылып алынғаны байқалады. М.Ж.Көпеевтің «Атасының аты білінбей өз аты шыққан ерлер» атты еңбегінде де белгілі бір әңгіменің жазылып алынуына қатысты деректің бірге берілгендігін көреміз: «Қыпшақ Қорлыбай бидің баласы Досболдан, атаға жүйрік дегенмен күн шығыс жұртының біреуі ата сұрапты. Сонда өзінен Адам атаға шейін сырғытып айта беріпті. Адам атаға барғанда, «Адам атасы кім?» - дегенде, - Адам атасы – Арсалаң, - депті. Естіп тұрған ғауамдар: -Жарықтың атаға жүйріктігі-ай! Адам атаның атасының атын да біледі, - деген. «Мұндай атаға жүйрік жан тумас», - десіп, дүркірей-ақ жөнеліпті. Ол кісінің айтуы ...» [112]. Көріп отырғанымыздай, М.Ж.Көпеев бұл әңгімені кімнен жазып алғанын нақты дәл көрсетіп отыр. Яғни әңгімені ауызша жеткізуші Қыпшақ Қорлыбай бидің баласы Досбол есімі аталады (тек бұл дерек әдеттегідей шығарманың басында не соңында емес, дәл оқиғаның өрістеген кезі, ортасында жазылған). Бұл М.Ж.Көпеев жинау әдістемесінің бір ерекшелігі екені белгілі. 68 Келесі «Төлеген ұлы Жанғабыл» әңгімесінің соңында бұл оқиғаның тарихта шын болғанын дәлелі ретінде Кәрібоз ақынның өлеңі кірістірілген: Кіші жүзге сыя алмай, Тастай көштің жеріңді. Төлеген ұлы Жанғабыл Тоқсан кісіңді өлтіріп, Бітеу сойып басыңды Қоқанға берді жеріңді! Біздіңше, тарихи фактілерді баяндаған осы өлеңге қарап, материалды бізге жеткізушінің екінші бір авторы Кәрібоз деп бағалауға болады. Бұл тұста М.Ж.Көпеев осы тәрізді ел арасында өлеңдер негізінде ауызша таралған әңгімені қара сөзге түсірген болуы керек деп те шамалаймыз. Қалай дегенде де, Кәрібоз өлеңінің қайткенмен, әңгімені жеткізуде белгілі бір рөл атқарғаны анық. Белгілі бір өлеңмен тарихи материал арасындағы сабақтастықты «Шорман би» әңгімесінен де көруге болады. Онда болған оқиға ретінде Қанжығалы: Қоскелді-Досан ақын мен Қаржас: Елтай ақынның сөз қағыстырулары беріліп: «Сонда Елтай ақын: жүктеу/скачать 2.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|