Аз ҷониби Шурои илми-методии Донишгоҳи технологии Тоҷикистои тавсия шудааст

Вобаста ба мӯҳлати пардохташон карзҳо кӯтоҳмӯҳлат, миёнамӯҳлат ва дарозмӯҳлат мешаванд.

1. Қарзи кӯтоҳмӯҳлат ин қарзи муҳлаташ аз 1 рӯз то як сол-ро меноманд. Қарзи кӯтоҳмӯҳлат асосан қарзҳои истеъмолӣ ме-

318

бошад. Яъне он барои қонеъ гардондани баъзе талаботҳои ис-темолии аҳолӣ ва захиранамоии воситаҳои гардони субъектҳои хоҷагидор, дода мешавад.

2. Қарзи миёнамӯҳлат ин қарзе мебошад, ки ба мӯхлати
аз 1 .сол то 5 сол дода мешавад. Фоизи ин қарз нисбат ба фо-
изи қарзи кӯтоҳмӯҳлат пастар мебошад.

Қарзи миёнамӯҳлат асосан барои ба роҳ мондани истеҳ-солот, бунёди сехҳои хурд ва рушди соҳибкорӣ дода мешавад. Инчунин, ин қарз барои нав кардани техникаву технологияҳои истеҳсолӣ истифода бурда мешавад.

3. Қарзи дарозмӯҳлат қарзе мебошад, ки мӯхлати исти-
фодабариаш нисбатан дароз буда, аз 5 сол то 25-30 солро дар
бар мегирад. Меъёри фоизи ин гуна карз нисбатан паст буда,
маблагаш калон мебошад.-

Қарзи дарозмӯҳлат асосан, барои сохтмони иншоотҳои аҳамияти муҳими стратегӣ дошта дода мешавад.

Вобаста ба шакли қарздиҳӣ дар иктисодиёт ду шакли онро аз ҳам ҷудо мекунад: қарзи молӣ ва қарзи пулй.

Қарзи молӣ, қарзест, ки дар шакли мол (таҷҳизот, ашё, маҳсулот) дода мешавад. Ба ин шакли қарз дохил мешавад, лизинг, карзи ипотекй, истеъмолӣ ва тиҷоратӣ. Объекти карзи молӣ - мол мебошад.

Лнзинг - ин иҷораи дарозмудати мошинҳо, иншоотхо ва таҷҳизотҳо мебошанд, ки аз тарафи иҷорадиҳанда харида шуда,' ба иҷорагиранда бо максади дар истеҳсолот истифода бурда-ни онҳо дода мешавад.

Дар баробари ип то ба охир расидани мӯҳлати шартно-ма соҳиби ҳуқуқии моли ба иҷорадодашаванда, иҷорадиҳанда мебошад. Дар шартномаи хариду фурӯш ҳуқуки соҳиб шудан ба мол аз фурӯшанда ба харидор мегузарад. Дар шартномаи лизингй бошад, иҷорагиранда танҳо ҳуқуқи ба мӯҳлати муай-ян истифодабарии молро мегираду халос.

Хусусияти фарқкунандаи лизинг дар он аст, ки дар таркиби даромаде, ки қарздиҳанда аз моли ба иҷора додааш мегирад,

319

ҳам фоизи қарз ҳаст ва ҳам маблағи хурдашавии таҷҳизоте, ки дар мӯҳлати муайян иҷорагиранда онро истифода бурдааст.

Шакли дигари қарзи молӣ ин қарзи иетеъмолй мебошад. Фурӯхтани молҳои истеъмолиро ба аҳолӣ дар шакли қарз, қарзи истеъмолӣ меноманд. Бонкҳо ба аҳолӣ барои қонеъ гар-донидани талаботҳои истеъмолиашон дар шакли пулй, дар асоси таъминоти молӣ доштани онҳо, қарз медиҳанд.

Дар мӯҳлати муайяншуда маблаги қарзи истеъмолӣ пар-дохт карда нашавад, он гоҳ, ташкилоти қарзӣ моли ба қарз фурӯхтаашро бозхонда мегирад ва маблағи қисман пардохт-шударо барнамегардонад.

Қарзи тиҷоратӣ дар шакли молӣ аз тарафи фурӯшандаи мол ба харидори он ба таври қарз ё таъхири пардохти маблағи мол дода мешавад. Қарзи тиҷоратй барои тезонидани ҷараёни фурӯши молҳо ва хизматрасониҳо истифода бурда мешавад. Он дар шакли васиқа (ӯҳдадории қарзӣ), ки таввасути бонк пардохт карда мешавад, ба тартиб дароварда мешавад.

Объекти қарзи тиҷоратӣ- асосан сармояи молӣ (ашёи хом, таҷҳизот, маҳсулоти хоҷагии қишлоқ ва ғайраҳо) мебошад. Ҷолиби қайд аст, одатан меъёри фоизи қарзи тиҷоратӣ, ки дар дохили нархи мол мебошад ва нисбат ба фоизи қарзи бонкй пасттар мебошад.

Қарзи пулӣ ин қарзест, ки дар шакли сармояи пулй дода мешавад. Ба ин шакли қарз қарзҳои бонкӣ, давлатӣ, байни-давлатӣ, байнибонкй ва ғайраҳо дохил мешавад. Объекти қарзи пулӣ- маблағҳои пулӣ мебошанд.

Қарзи бонкӣ қарзест, ки дар шакли пулӣ аз тарафи бонкҳои тиҷоратӣ ва дигар ташкилотҳои молиявӣ ба шахсони ҳуқуқй, аҳолӣ ва давлат пешниҳод карда мешавад. Қарзи бонкӣ нис-бат ба қарзи таҷоратй аз ҷиҳати ҳисоби маблағ, мӯҳлат ва

320

соҳаи истфодабариаш бартарият дорад. Соҳаи истифодаба-рии қарзи бонкӣ хеле васеъ мебошад.

Бонкҳо маблағҳои мувақатан озоди пулии аҳолӣ ва дагар субъектҳои хоҷагадорро ҷамъ оварда, ҳамзамон онҳоро ба ис-тифодабарии мувақатӣ ба шахсоне, ки ба ин маблагҳо эҳтиёҷ доранд ҳамчун қарз пешниҳод мекунад.

Қарзи давлатӣ қарзест, ки дар он давлат ба сифати қарз-диҳанда, қарзгиранда ва кафил баромад менамояд.

Асосан, дар ҷараёни қарзи давлатӣ қарзгиранда давлат ба ҳисоб рафта, қарздиҳанда аҳолӣ ва субъектҳои хоҷагидор ме-бошанд. Давлат қарзро аз ахолӣ ба ивази когазҳои қиматноки (васиқа ва вомбаргҳо) давлатии баровардааш мегирад. Зарури-яти аз аҳолӣ қарз гирифтани давлат асосан, рӯйпӯш кардани касри буҷа мебошад. Қарзи давлатӣ ба ду қисм, яъне берунӣ ва дохилӣ ҷудо мешавад. Қарзи берунии давлатй ин қарзе ме-бошад, ки давлат аз дигар давлатҳо ё ташкилотҳои молиявии байналхалқӣ гирифтааст. Қарзи дохилии давлатй ин карзест, ки давлат аз аҳолӣ ва субъектҳои хоҷагидор гирифтааст.

321

Меъёри фоизи карзӣ - пардохтест, ки қарздиҳанда аз қарзгиранда барои истифодабарии маблағи барои истифода-барии муваққатӣ додааш мегирад. Меъёри фоизи карзӣ яке аз унсурҳои асосии муносибатҳои карзӣ ба ҳисоб меравад ва дар тамоми намуду шаклҳои карз истифода бурда мешавад.

Ҳаракати карз аз қарздиҳанда ба қарзгиранда сар мешавад, ҳаракати пардохти фоизи қарз бошад баръакс аз қарзгиранда ба карздиҳанда оғоз меёбад.

Меъёри фоизи қарзӣ аз намудҳои зерин иборат аст:

Меъёри фоизи ҳақикӣ ва номиналии карзӣ. Дар ҳолати ҷой доштани таварум (беқурбшави) меъёри фоизи ҳақиқии қарзӣ ва меъёри фоизи номиналии қарзро аз ҳамдигар бояд фарқ на-муд. Меъёри фоизи ҳақиқии қарз дар асоси болоравии сатҳи таваррум муайян карда мешавад. Меъёри фоизи номиналии қарз новобаста аз сатҳи (пасту баландшавии) таваррум аз та-рафи бонк муайян карда мешавад.

Дараҷаи баландтарини фоизи қарзӣ дар ҳар як давлат аз шароити бозори карзӣ вобаста мебошад. Дараҷаи пасттари-ни фоизи қарзиро бошад. бонк дар асоси ба назар гирифта-ни хароҷотҳояш ва фоизи бозтамвили (меъёри фоизи қарзйе, ки Бонки миллии Тоҷикистон бо ин меъёр ба дигар.бонкҳои тиҷоратӣ карз медиҳад) Бонки миллии Тоҷикистон (БМТ) му-ай,<:н мекунад.

Мсъсри доимии фоизи карзӣ ин як меъёри фоизи муайян карда шуда, барои тамоми мӯҳлати қарз, ки то ба охир раси-дани мӯҳлат тағйир намеёбад. Ин намуди меъёри фоизи қарзй ҳам барои қарздиҳанда ва ҳам барои қарзгиранда муфид ме-бошад. Дар таҷриба ин намуди меъёри фоизи қарзӣ барои карзҳои кӯтоҳмуцат истифода бурда мешавад.

Мсъсри шинокунандаи фоизи қарзӣ меъёри фоизи қарзиесг, ки доимо вобаста аз шароити бозори қарзӣ ва вазъи бозорй

322

МАВЗУИ 11. ҚАРЗ ВЛ ВАЗИФАҲОИ ОИ

молиявии давлат тагйир меёбад. Яъне то ба охир расидани мӯҳлати қарзи гирифташуда, фоизи он тағйир ёфта меистад. Меъёри фоизи оддии қарзӣ ин ҳисоб кардани як меъёри фо-изи муайян барои тамоми мӯҳлати истифодабарии қарз мебо-шад. Дар назария ҷамъи фоизи қарзиро барои тамоми мӯҳлати истифодабарӣ бо тартиби зерин ҳисоб мекунанд.

5= Р (1+1)" Омилҳои асосие, ки бонкҳои тиҷоратй барои муайян кар-дани меъёри фоизи қарзӣ истифода мебаранд, инҳоянд:

• 
  меъёри фоизи бозтамвили Бонки миллии Тоҷикистон;
  
• 
  меъёри фоизи қарзии миёнаи байнибонкӣ;
  
• 
  меъёри фоизи қарзии миёнае, ки бонкҳо ба муштариё-ни худ медиҳанд;
  
• 
  таркиби захираҳои қарзии бонк;
  
• 
  талабот ва таклифот ба қарз,
  

• 
  муносибати байни қарздиҳанда ва қарзгиранда;
  
• 
  устувории муомилоти пулӣ дар мамлакат.
  

323

он талабот ва таклифоти бонкхои тиҷоратиро ба захираҳои қарзӣ кам ё зиёд мекунад.

Агар БМТ меъёри фоизи бозтамвидро ба боикҳои тиҷоратӣ зиёд кунад, дар бозори қарзӣ низ меъёри фоизи қарзй зиёд мешавад ва баръакс агар БМТ меъёри фоизи бозтамвилро паст кунад, бонкҳои тичоратӣ қарзро бо фоизи нисбатан паст пешниҳод мекунад.

Саволҳои худсанқишӣ

1. 
   Қарз чист?
   
2. 
   Шароити пайдошавии қарз
   
3. 
   Қарз кадом вазифаҳоро иҷро мекунад?
   
4. 
   Шартҳои асосии додани қарз кадомҳоанд?
   
5. 
   Кадом шаклхои қарз мавчуд аст?
   
6. 
   Гурӯҳбандии намудҳои қарзро шарҳ диҳед.
   
7. 
   Нақши қарз дар шароити иқтисоди бозорӣ
   
8. 
   Шаклҳои фоизи карз.
   
9. 
   Хелҳои меъёри фоизи қарзӣ
   

10. 
    Меъёри фоиз чӣ хел ташкил мешавад?
    

10. 
    Меъёри фоизи ҳақиқии қарз чӣ тавр муайян карда ме-шавад?
    

13. 
    Дараҷаи баландтарини фоизи қарзӣ чй тавр муайян карда мешавад.
    
14. 
    Дараҷаи пасттарини фоизи қарзӣ аз чӣ вобаста аст.
    
15. 
    Меъёри фоизи оддӣ ва мураккаби қарзиро шарҳ диҳед ва фарқи онҳоро нишон диҳед.
    

а) дар қисми актив;

б) дар қисми пассив;.

324

в) ҳам дар актив, ҳам дар пассив;

г) на дар ягон қисм.

2. Қарз бо шартҳои зернн дода мешавад:

а) бебозгашт;

в) баргарданда

а) қарз;

в) даромад;

г) замонат.

4. Қарз ҳамчун категорияи мустақил вазифаҳои асосии зе-
ринро нҷро мекунад;

а) ҷалби воситаҳои пулии нақдӣ;

в) назорати воситаҳои пулӣ;

г) ҷалби воситаҳои пулии ғайринақдй.

5. Арзншҳои молию моддӣ, амволи ғайриманқул, қогазҳой
қимматнок, хароҷоти истеҳсолот ва маҳсулоти истеҳсолшаванда,
ки ба қарздиҳанда гарави бозгашти пурра ва саривақтии карзи
гирифтаи қарзгиранда ва пардохти фоизҳои он хизмат мерасо-
над, ин:

а) таъминоти қарз;

б) замонат; .

в) кафолат;

г) гарав.

6. Қарзро дода метавонанд:

а) корхонаҳои хурд;

б) фондҳои сармоягузорӣ;

в) шахсони воқсӣ;

г) корхонаҳои хурд ва шахсони воқеӣ.

32«

а) корхона;

б) шахсони воқеӣ;

в) бонк;

а) замонат;

б) созишномаи қарзӣ;

в) меъёри ҳисобӣ;

г) фоизи қарз.

9. Қарзи байнибонкӣ - ин:

а) қарзе, ки бонк ба шахси ҳуқукӣ медиҳад;

б) яудқарздаҳй;

в) қарзе, ки шахси ҳуқуқӣ ба бонк медиҳад;

г) қарзе, ки як бонки тиҷоратӣ ба дигараш медиҳад.

10. Афзоиш додани захираҳои карзии бонкҳои тичоратӣ аз
тарафи бонки марказӣ - ин:

а) рестриксияи карзӣ;

б) экспансияи қарзӣ;

в) сиёсати қарзй;

1. 
   ҶС «X» аз бонки «А» 300 000 долл. ИМА ба 3 моҳ бо 60% солона қарз гирифт. Фоиз иешакӣ пардохт мешавад. Чӣ қадар маблағро ҶС «X» мегирад?
   
2. 
   Қарзгиранда аз қарздиҳанда ба андозаи 1 млн. сомонӣ бо 3%1 солона қарз мсгирад, ки таваррум 2%1-ро ташкил медиҳад. Даромади воқеки қарздихандаро дар як сол муайян кунед.
   
3. 
   Маблаги барсбарпардохти моҳонаро барои 50 ҳазор сомонӣ қарз бо меъсри фоизии 5 фоизи солона дар муддати 6 моҳ муайян намоед.
   

4. 
   Маблағи солонаи пардохти таҳсил дар мактаби олӣ ба 2000 сомонй баробар аст ва бо назардошти таваррум (10 %) аф-зоиш меёбад. Мӯҳлати таҳсил 5 сол. Мактаби олӣ пешниҳод до-рад, ки якбора 10 ҳазор сомонӣ барои тамоми мӯҳлати таҳсил пардохт шавад. Оё ин пешниҳод барои таҳсилкунанда фои-даовар аст? Фоизи бонкӣ ба амонат 12 %>, маблағи амонат 12 ҳазор сомонӣ.
   
5. 
   Маблағи солонаи пардохти таҳсил дар мактаби олӣ ба 2000 сомонй баробар аст ва бо назардошти таваррум (15 %) аф-зоиш меёбад. Мӯҳлати таҳсил 5 сол. Мактаби олӣ пешниҳод до-рад, ки якбора 10 ҳазор сомонӣ барои тамоми мӯҳлати тахсил пардохт шавад. Оё ин пешниҳод барои таҳсилкунанда фои-даовар аст? Фоизи бонкӣ ба амонат 13 %>, маблағи амонат 14 ҳазор сомонӣ.
   
6. 
   ҶДММ «У» барои гирифтани қарз ба маблағи 10 ҳазор сомонӣ ба 6 моҳ қарор кард. Бонки «А» қарзро бо пардох-ти ҳармоҳа бо ҳиссаҳои баробар ҳангоми меъёри 60 %> соло-на пешниҳод мекунад. Бонки «В» ҳамин хел қарзро фақат бо пардохти якбораи қарз баъди ба охир расидани мӯҳлати он пешниҳод мекунад, меъёр барои истифодаи қарз 55 %-и со-лона. Муайян кунед, ки кадом қарз ба ҶДММ «У» қиматтар дастрас мешавад?
   

7. 
   Дар кадом мӯҳлат амонат дар вақти ҳисоб намудаи бо меъёри фоизи оддй (40 фоизи солона) се маротиба меафзояд?
   
8. 
   Формулаи меъёри фоизи оддии қарзиро истифода наму-да, маблағи пардохти қарзи кӯтоҳмуддатро дар ҳаҷми 10 000 сомонӣ баъди 30 рӯз муайян намоед. Мсъёри фоизи солона ба 30 баробар аст.
   
9. 
   Формулаи меъёри фоизи мураккаби қарзиро истифода намуда, маблағи амонатро дар ҳаҷми 25 000 сомонӣ баъди 2 сол бо меъёри 20 фоизи солона (дар вақти ҳисоби ҳарсолаи фоиз) муайян намоед.
   

328

1. 
   Қонуни ҶТ «Дар бораи фаъолияти бонкӣ»
   
2. 
   Қонуни ҶТ «Дар бораи Бонки Милли Тоҷикистон»
   
3. 
   Қонуни ҶТ «Дар бораи иҷораи молиявӣ (лизинг)»
   
4. 
   Ашуров Н, Ашуров А.Н. Муомилоти пул ва карз. - Душан-бе, «Матбуот»,2006. - С. 182-210.
   
5. 
   Деньгп. Кредит. Банки: Учебник для вузов / Под ред. ака-демика РАЕН Е.Ф.Жукова.-2-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003. - С. 154-192. .
   
6. 
   Деньги, кредит, банки. Экспресс - курс: Учебное пособие / Под ред.д-ра экон. наук, проф. О.И.Лаврушина. - М.: КНО-РУС, 2005. - С. 122-146.
   
7. 
   Корчапш Ю.А. Деньги. Кредит Банкн / Ю.А.Корчапщ. - Ро-стов н/Д.: Феникс, 2006. - С. 178-219.
   
8. 
   Раҳимзода Шариф. Муомилоти пулӣ ва қарз - Душанбе, Эр-Граф, 2008. -С. 217-289.
   
9. 
   Финансы. Денежное обращение. Кредит: Учебник для ву-зов /Под ред. проф. Г.Б. Поляка. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2-е изд. 2003. - С. 36-378.
   

1. 
   Таърихн найдоиш, мафҳум, вазифаҳо ва намудҳои бонкҳо.
   
2. 
   Низоми бонкӣ ва зинаҳои он.
   
3. 
   Боики марказй (Боики милдии Тоҷикистон) ва ва-зифаҳои он.
   
4. 
   Бонкҳои тиҷоратй ва вазифаҳои онҳо.
   
5. 
   Ташкилотҳои қарзии хурд ва фаъолияти онҳо.
   
6. 
   Амалиётҳои бонкӣ.
   
7. 
   Сиссати пулию қарзии давлат.
   

Аз таърихи ҳазорсолаҳои гузашта дар бораи пайдоиши аввалин бонкҳо ягон маълумоти апиқ вуҷуд надорад. Му-вофиқи маълумоти баъзе олимон боикҳои аввалин дар шаро-ити манафактуравӣ, яъне дар давраи пайдоиши истеҳсолоти капиталистй, дар асрҳои 14-15 дар шаҳрҳои Италия (Венетсия ва Генуя), ки маркази савдои Аврупо будақц, пайдо шудаанд.

Қисми дигари олимон бар он ақидаанд, ки бонкҳои авва-лнн дар давраҳогг пеш аз кашггалистӣ, яъне дар давраи феодалӣ ба вуҷуд омадаанд. Мувофиқи ақидаи онҳо, дар давраи пай-доиши феодалӣ алакай талабот ба хизматрасониҳои бонкӣ ва хизматрасоииҳои миёнаравӣ дар пардохтҳо найдо шуда буд.

Калимаи «банк» аз калимаи италиявии «Ьапко» гириф-та шуда, маънояш «мизи ивазкунӣ» мсбошад. Дар бозорҳо ва

ззо

МАВЗӮИ 12. НИЗОМИ КАРЗИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ВЛ ТАШКИЛИ ОН

марказҳои савдо, мизҳое буданд, ки дар болояшон тангаҳои гуногун чида шуда буданд. Дар назди ин миз як шахс истода тангаҳои як намудро ба намуди дигараш ба одамон иваз ме-кард. Яъне ин шахс вазифаи мубодилаи пулро иҷро мекард ва ин миз «банко» ном дошг. Мафҳуми банк из ҳамин ҷо пай-до шудааст.

Чи тавре ки ба мо маълум аст, мубодилаи пул ин як на-муди хизматрасонии бонкӣ мебошад. Ҳанӯз дар аҳди Сомо-ниён дар бозорҳо ва марказҳои савдо одамон тангаҳои як на-мудро бо намуди дигараш иваз мекарданд.

Мувофиқи ақидаҳои академик Б. Ғафуров дар давраи дав-латдории Сомониён 1 дирами нуқрагӣ ба 24 фелс баробар буд, ё ин ки тангаҳои дирам, мусаябӣ, мукаммадй ва гитри-фиро бо тангаҳои «исмоилия» иваз мекарданд. Ин гуна пул-ивазкуниҳоро мо дар Мисри Қадим низ дида метавонем, ки онҳоро «трапезид»-ҳо меномиданд. (Трапезид- миз).

Аз ин гуфтаҳои боло бармеояд, ки аввалии бонкхо дар асо-си амалиёти ивазкунии пули як давлат ба пули давлати дигар пайдо шуданд. Яъне, пайдоиши бонкҳо ба он даврае рост ме-ояд, ки пулҳо вазифаи пули ҷаҳониро иҷро мекарданд.

Бо болоравии сатхи истедсолот, накши бонк ннз дар иқтисодиёт боло меравад. Бонк маблағҳои мувақатан озоди корхонаҳоро ба худ ҷалб намуда, онхоро ба истифодабарии муваққатӣ ба корхонаҳое, ки ба ин маблағҳо эҳтиёч доранд, пешииҳод мекунанд. Аз ин ҷо бармеояд, ки бонк дар натиҷаи рушди муносибатҳои қарзӣ ба вуҷуд омадааст. Қарз бошад ин асоси пайдоиши бонк мебошад.

Бонкҳои муосирро миёиаравҳои молиявӣ гуфтан мумкин аст, чунки онхо таксимоти сармояи пулиро дар соха\ои гуно-гуни иқтисодиёт таъмин мекунанд.

Бонк - ташкилоти қарзие мебошад, ки барои ҷалби восита-ҳои пулии озоди шахсони ҳукуқӣ ва вокеӣ, ҷойгиркунии онҳо аз номи худ ва аз ҳисоби худ ва бурдани ҳисоббаробаркунихо

331

МОЛИЯ ВЛ ҚЛРЗ

бо супориши мизоҷ ташкил шудааст. Мақсади асосии бонк гирифтани фоидаи максималӣ мебошад.

Бопк шахси ҳуқуқй буда, фаъолияти худро дар ҳудуди ҶТ дар асоси қонупҳои ҶТ «Дар бораи фаъолияти бонкӣ» ва «Дар бораи Бонки миллии Тоҷикистон» ба роҳ мемонад.

Моҳияти бонкро вазифаҳои он равшантар месозад. Ва-зифаҳои асосии бонк инҳоянд:

• 
  ҷалби воситаҳои пулии озод;
  
• 
  ҷойгиркунии онҳо аз иоми худ ва аз ҳисоби худ;
  
• 
  бурдани ҳисоббаробаркуниҳо бо супориши мизоҷ. Вазифаи асосии бонк ин ҷалб кардани маблағҳои мувақатан
  

Ҷамъ кардани маблагҳои мувақатан озоди субъектҳои хоҷагидорӣ, яке аз амалиётҳои асосии бонк, яъне амалиёти депозитӣ (амонатиигохдорй) ба ҳисоб меравад. Барои гузаро-нидани амалиёти депозитӣ (амонатӣ) бонк бояд иҷозатномаи махсус дошта бошанд. Бонк маблағҳои озодро аз як тараф ҷамъ мекунад ва аз тарафи дигар онҳоро ба қарз пешниҳод мекунад.

Бонкҳо ин марказҳое мебошанд, ки тамоми ҳисобба-робаркуниҳо байни субъектҳои хоҷагидор тавассути онҳо ме-гузарад. Яъне тавассути бонкҳо маблағҳои пулӣ аз як соҳа ба соҳаи дигар, аз як хоҷагӣ ба хоҷагии дигар гузаронда меша-вад. Тамоми пардохтҳо ва ҳисоббаробаркуниҳои корхонаҳо, ташкилотҳо ва аҳолӣ тавассути бонкҳо гузаронда мешавад.

Бонкҳо вобаста ба ташкили сармояи оиномавӣ ва аз рӯи ташкилёбиашон метавонад дар шаклҳои зерин таъсис ёбанд.

1. Боики дагпатй - ин бонке мебошад, ки сармояи оинно-мавии онро пурра ё зиёда аз 50 фоизашро давлат ташкил до-даааст (Бонки миллии Тоҷикистон ва Бонки давлатии амонат-гузории ҶТ «Амопатбонк»).

332

2. 
   Бонк дар шакли ҷамъияти саҳҳомӣ, яъне сармояи оино-мавии ин бонкҳо аз ҳисоби шахсони хукукӣ е воқеӣ ташкил карда шудааст, ки дар навбати худ онхо ба ҷамъияти саҳомии шакли кушода ва ҷамъияти саҳомии шакли пӯшида ҷудо ме-шаванд.
   
3. 
   Бонки дар шакли ташкилоти дороп масъулияташ махдуд таъсис ёфта.
   
4. 
   Бонк бо иштироки сармояи хориҷӣ - бонке, ки як кисми сармояи оиномавии он ба ғайрирезидентхои ҷумҳурии Тоҷи-кистон тааллуқ дорад.
   
5. 
   Бонки байнидавлатӣ - бонке, ки соҳиби сармояи оин-иомавии он Хукумати Ҷумхурии Тоҷикистон ва ягон давла-ти дигар мебошад.