тарау. ЯДРОЛЫҚ ОШАҚТЫҢ МЕДИКО-ТАКТИКАЛЫҚ МІНЕЗДЕМЕСІ. САНИТАРЛЫҚ ШЫҒЫН ЖӘНЕ МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕКТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ НЕГІЗДЕРІ

Санитарлық шығынның көлемі байланысты болатын - ядролық қарудың түрі мен калибрі, жарылыстың түрі, жер үсті, метеожағдай, әскери тізімінің тәртібі, әскердің сақтану дәрежелерін қолдануы және басқа жағдайлар кіреді.

1. 
   Үлкен және орташа калибрлі ауадағы жарылыс болған ядролық ошаққа.
   
2. 
   Төменгі және өте төменгі калибрлі және нейтрондық судағы жарылыс болған ядролық ошаққа.
   
3. 
   Үлкен және орташа калибрлі жер үстіндегі жарылыс болған ядролық ошаққа.
   
4. 
   Төменгі және өте төменгі калибрлі және нейтрондық жер үстіндегі жарылыс болған ядролық ошаққа.
   

Құтқару жұмыстары ұзаққа созылады. Бүл мезгілде зақымдалған әскери бөлімшелердің медицина қызметінің күштерін, құралдарын пайдалануға шек қойылады және олар жартылай қатардан шығады. Сондықтан зақымдалған ошаққа жылдам басқа бөлімшелердің күштері мен құралдары жіберіледі.

Жалпы қастандық жасайтын қаруды (ЖҚЖҚ) қарсылас елдердің әскерлері пайдаланғанда оның зардаптарын жоятын отряд (ЗЖО) құрамы дер кезінде, құралады көпшілік зақымдалғандарға медициналық көмектің қажеттілігі болады. Радиацияның деңгей жоғары болса (50 р сағ. немесе оданда жоғары) сонда, ЗЖО ошаққа қорғаныш қабілеттері бар көлікпен жылжиды және тез уақытта қауіпсіз жерге зақымданғандарды жеткізеді. Осыдан кейін бірінші медициналық көмекті көрсетеді. Жерде радиоактивті ластану жоқ болса, алғашқыда бірінші медициналық көмекті ошақта көрсетеді, сонан кейін жиналу орнына немесе медициналық пунктіне тасымалдайды. Ластанған жерде жиналу орыны жолға жақын, жасырынды құралдары бар жерді таңдайды және олар көрінікті белгілер мен белгіленеді. Әскердің қызмет құрамы мен ЗЖО жекеленген дозиметрлермен, қорғаныш құралдарымен респираторлармен қамтамасыз етіледі, (ОЗК, ОКЗК, КЗС) және бірінші медициналық көмекті көрсету заттарымен.

Ластанған аумақтағы жұмыс атқарып жатқан қызмет құрамдарын мезгілінде аустыру қажет. Ол сәулеленудің зардаптарын тигізбеу үшін. Ошақтан зақымдалғандарды тасымалдаиды. Оларды ядролық қаруға ұшыраған бөлімшелердің медициналық қызметінің күштерімен, көліктерімен тасымалдаиды және әскери басшысы арқылы бөлінген жалпы тағайындалған көліктер пайдаланады.

Негізгі қойылған шарт – зақымдалғандарға дер кезінде медициналық көмекті көрсету. Егерде бір мезгілде көп зақымдалғандар болса, онда медициналық көмекті тек қана өмірінің жағдайына байланысты түрде көрсетіледі. Барлық медициналық пунктінің және денсаулық сақтау мекемелердің қызмет құрамы зақымдалғандарды қабылдауға дайын болу керек.

Осымен қатар медициналық көмектің көлемі қысқартылады, толық көлеміндегі шаралар келесі медициналық тасымалдау кезеңіне жүктеледі.

Чернобыль атомды электростанциясының жарылысы және оның зардабы тағы да осы тақырыпты оқып білудің керектігін анықтайды, бүл тек қана әскери дәрігеріне емес, бейбітшілік мезгілде тәжірибелік денсаулық сақтау мекемелерінің дәрігерлеріне де өте қажет болады.

№ 10 ДӘРІС

Жер үстіндегі (жер астындағы, су үстіндегі, су астындағы) жарылыста саңырауқұлақ түрінде бұлт көтеріледі, ол ірі аэрозольдік бөлшектен тұрады – радиоактивті ластанған изотоптармен. Олар саңырауқұлақ түрін бұлттың аяғынан, жарылыс ошағын түседі және желдің бағытымен ауысады.

Бұл мезгілде ластанған жердің аумағы эллипс қалыпында созылады, ядролық жарастың орталығынан, желдің бағытына қарай еңі ұзара береді.

Аумақтың ластану көлемі және радиоактивті дәрежесі - жарылыстың түріне, қуатына, желдің жылдамдығына, атмосфераның ылғалына және жердің өзгешілігіне байланысты болады.

Ең жоғары радиациялық деңгей жарылыстың ортасында және эллипстің білігінде болады: жарылыстың ортасынан және эллипстің білігінен қашықтай бере, радиацияның деңгей төмендей береді. Осыған сәйкес радиоактивтің тұнбасын 4 зонаға бөледі. Ластану дәрежесі екі көрсеткішпен бағаланады: жарылыстың белгілі уақытынан кейінгі гамма-радиацияның деңгеймен және осы жердегі қорғаныстары жоқ адамдардың сәулеленуге ұшыраған көлемімен. Сәулеленудің мөлшері - жердегі радиациядан және адамдардың осы жерде болған уақытынан байланысты болады: сәулелену мөлшері «Д» радиацияның орта деңгейіне тең (Р _ср) х уақытқа (t)

Д = Р _ср х t

жердің радиоактивті ластануы келесі зонасымен сипатталады: А – төмеңгі дәрежеде ластану (Р, 80 р/с); Б – қатты дәрежеде ластану (Р – 240 р/с); В – қауыпты дәрежеде ластану (Р – 800 р/с); Г - өте қауыпты дәрежеде ластану - (Р – 800 жоғары р/с). Радиоактивті заттардың толық ыдырауының кезеңіндегі сәулеленудің мөлшерлері: А – ішінде 400 рад, Б – ішіндегі 1200 рад, В – ішіндегі 4000 рад, Г – ішінде – 4000 жоғары рад. Жердегі радиациялық деңгей, қысқа жылжымалы радионуклидтердің ыдыраумен төмендейді. Р _t = P_{1c *} t _сағ формуласымен есептеледі.

Радиациялық жағдай – жердің радиоактивті ластану дәрежесі мен көлемі, әскердің қимылына және соғысқа жарамдылығына әсер ететін. Радиациялық жағдай ядролық жарылыстың түрінен, көлемінен, қуатынан, жарылыстан кейінгі уақытынан және метеорологиялық жағдайдан байланысты болады. Радиациялық жағдайды бағалау – бүл ластанған жердегі әскери қимылының әртүрлі міндеттерінің негізін шешу, оның ең мақсатқа лайықтылық жолын таңдап, радиациялық зақымдаудан бас тартып әскери қызмет құрамының соғысқа жарамдылығын сақтау.

Радиациялық жағдайға баға беруге екі әдіс колданады: болжау әдісі және радиациялық барлаудың мәліметтері бойынша.

Радиациялық жағдайды болжау арқылы радиоактивті бұлттың жылжыуын және радиоактивті ластану зонасын есептеу болады, сонымен қатар «радиоактивті ластану қауыптілігі» деген дабыл соғу және қорғаныш шараларын мезгілінде қолдану үшін.

Радиациялық жағдайды болжауға келесі мақсаттар қойылады: картаға радиоактивті тұнбаның түсетін жобалы ізін салу, санитарлық шығынның мүмкіншілігін есептеу, адамдардың әр ластанған аумағында болуға рұқсат ету, уақытын және сәулелену ауруға шалдықтырмайтын, әскердің мақсатқа лайықты қимылдарын анықтау.

Радиациялық жағдайға баға берудің бастапқысы: ядролық жарылыстық уақытымен, оның орталығын, жарылыстың қуатын және желдің бағытымен, жылдамдығын анықтау болып табылады.

Жарылыстың құатын саңырауқұлақ түрінде бұлттың биіктігімен, еңімен аңықталады.

Мысалы:

2 килотонна 3 1

10 килотонна 6 2

100 килотонна 12 5

10 мегатонна 25 14
Желдің жылдамдығы км/с анықталады, ал бағыты градуспен белгіленеді: солтүстік жел – 0 ⁰ (360⁰); шығыс – 90⁰; он түстік – 180⁰; батыс – 270 ⁰.

0

Болжау – құрама штабында орындалады, химиялық соққының астында қалған әскери бөлімшелерінің, метеожағдайдың мәліметті ақпараттары бойынша. Болжау – жобалы химиялық жағдайға баға береді, келесіде химиялық барлаудың мәліметтерімен аңықталады.

- жаудың улы заттарды пайдалан мезгіліндегі әскердің жағдайлары мен қимыл мінездемелері, олардың қорғаныстары, әр түрлі жасырынды орындарды пайдалануы.

- химиялық заттардың пайдаланған әдістерімен, құралдарының түрі;

- химиялық заттардың түрлері;

- химиялық қаруды пайдаланған уақыты;

- метеожағдай.

Химиялық жағдайда бағалаудың негіздері – жердің, ауаның химиялық ластануын әскери құрамына хабарландыру; әскердің соғысқа жарамдылығын шешу, қызмет құрамдарын қорғау және зардаптарды жою шараларын бағыттайды, қызмет құрамдарының қорғаныш құралдарын киіп, шешу жерлерін, ластанған жерде болуға рұқсат уақыттарын және арнайлы өндеу тәртібін белгілейді.

2. Химиялық жағдайды бағалауға жататын:

- химиялық ластанған зонаның аумағымен шегарасын анықтау;

- ластанған ауаның таралған тереңдігін анықтау;

- жердегі улы заттардың тұрақтығын анықтау;

- қызмет құрамының қорғаныш құралдарымен ластанған жерде болу рұқсат уақытын анықтау;

- санитарлық шығынның денгейін және құрылысын анықтау.
3 тарау. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІК ӘСКЕРЛЕРІН ЖӘНЕ МЕДИЦИНАЛЫҚ БӨЛІМДЕРІН Ж.Қ.Ж. ҚАРУДАН ҚОРҒАУ
Медициналық қызметтік әскерлерін және медициналық бөлімдерін Ж.Қ.Ж. – ядролық, химиялық, бактериологиялық (биологиялық) қарулардаң қорғау, қызмет құрамына тиетін әсерлерін төмендету мен ескерту мақсаттары жатады, олардың соғысқа жарамдылығын сақтауға бөлінген арнайы медициналық шаралар мен құралдар. Оны дивизия (полк) медицина қызметінің бастығы ұйымдастырып, дивизия (полк) қолбасшылары арқылы орындалады.

Әскери қызмет құрамдарын медицина қызметінің қорғау шараларына жататын:

- бірінші медициналық көмек көрсетуге - қызмет құрамдарың арнайы медициналық заттармен қамтамасыздау оларды пайдалану тәртібін, әдістерін үйрету;

- ЖҚЖҚ қолданған жағдайда әскери қызмет құрамын күн бұрын психологиялық түрде дайындау;

- ЖҚЖҚ зардабын төмендету үшін, ескерту түрде санитарлы-гигиеналық және эпидемияға қарсы шараларды өткізу.

ЖҚЖҚ зардаптарын жою үшін медицина қызметінің күштерін және құралдарын күн бұрын бөлу.

Ластанған жерде гигиена тәртібін сақтауды, жарақаттанғандарға, ластанғандарға бірінші медициналық көмекті көрсетуге берілген құралдармен бір біріне немесе өзіне көрсетуге қызмет құрамдарын үйретуге қажеттігі жатады.

Бірінші медициналық көмек көрсетуге әр бір жауынгер анайы танғыш пакеттерімен (ППИ), жекеленген химияға қарсы пакеттерімен (ИПП), жекеленген аптечкаларымен (АИ), ауыз суды залалсыздандыру және басқа медициналық заттармен қамтамасыз етіледі.

Дивизия (полк) соғыс қийымылы жүріп жатқан аумақта, әскери қызмет құрамдарын зияндыққа, жұқпалы ауыруға шалдықтырмауға санитарлы-гигиеналық және эпидемияға қарсы шараларды өткізу қажеттілігі жатады.

Жалпы қастандық жасайтын қаруды қолданған кезден, әскери қызмет –құрамын қорғауға арналған медицина қызметінің шаралары:

• 
  жаудың ЖҚЖҚ пайдаланғаннан кейінгі зардабын бағалауға қатысу;
  
• 
  ластанған ошақта емдеу-тасымалдау, санитарлы-гигиеналық, эпидемияға қарсы шараларға қатысу;
  
• 
  ЖҚЖҚ астында болған, бірақ соғысқа жарамдылығы сақталған жауынгерлерді медициналық бақылауға алу.
  

ЖҚЖҚ қолданғаннан кейінге дозиметрлік, химиялық, бактериологиялық тексерудің мәліметтері бойынша, ішінде болған соғысқа жарамдылығы сақталған жауынгерлерді медициналық бөлімшелерде есепке алады, дивизия (полк) медицина қызметінің бастығы олардың соғысқа жарамдылығын бағалайды, және медициналық бақылау жүргізеді, қажеттілеріне ауруханаға күн бұрын жатқызып емдеу жұмысын өткізеді. Қажет болса толық санитарлық-өңдеуді жүргізеді. Жаулар бактериологиялық (биологиялық) қаруды қолданған мезгілде, дивизия (полк) медицина қызметі, химиялық қызметімен жердің бактериологиялық ластану көлемін дәлелдейді, сонымен қатар обсервацияға немесе карантинге жататын әскери бөлімшелерін анықтайды. ЖмедБ (ОмедБ) бактериалық заттарды қысқа көлемде, индикациялайдыда ластанған ошақта жедел профилактикалық шараларына – шек қойылады.

Су мен азық-түлікке медициналық экспертиза өткізіледі, олардың ластанбаған белгісін аңықтап, пайдалануға рұқсат қортындысын береді. Егерде ластанған деп ойласақ онда армияның (фронттың) санитарлық-эпидемиологиялық зертханасына жіберіледі.

Полк медицина пунктінде, судың, азық-түліктің радиоактивті ластануы рұқсат беретін дәрежесінен жоғары емес деп пайдалануға шешім береді.

Медициналық бөлімшелерді қорғау мен күзету мақсаты – ЖҚЖҚ әсерін төмендету үшін, аурулармен, жарақаттанғандарды, медицина қызмет – құрамдарын қосымша жараланудан және қызметке жарамдылықтарын сақтап қалу. Медициналық бөлімшелерді қорғауға және күзетуге дивизия (полк) басшылардың орынбасарларының нүсқау бойынша, медицина қызметінің бастығы шаралар қабылдайды.

Медицина қызметінің бөлімшелерін ЖҚЖҚ қарудан қорғауға кіретін:

• 
  жердің қорғаныш және жасырынғыш қасиеттерін, инженерлік құрылыстарды, ғимараттарды еске алып медициналық қызмет бөлімшелерін орналастыруға жатады;
  
• 
  күн бұрын қызмет-құрамдарын, ядролық, химиялық, бактериялық қауіп-қатерлерімен ескерту;
  
• 
  медицина қызметінің бөлімшелерінің жылжыунда және өрістену аумағында дозиметрлік, химиялық және бактериологиялық барлауды өткізу;
  
• 
  жарақаттанғандарды, ауруларды, медицина қызмет-құрамдарын, техникаларды, құралдарды, су мен азық-түлікті дозиметрлік, химиялық, бактериологиялық тексеруден өткізу;
  
• 
  арнайы медико-профилактикалық, санитарлы-гигиеналық, эпидемияға қарсы шараларды атқару;
  
• 
  жарақаттанғандарды, ауруларды және медициналық қызмет құрамдарын, ЖҚЖ қарудан қорғануға жекеленген құралдармен қамтамасыз ету;
  
• 
  жаулардың ЖҚЖ қаруды пайдаланғанда зардап шеккен жауынгерлерді табу;
  
• 
  ластанған жерде медицина қызмет-құрамдарын, жараланғандардың, аурулардың қауіпсіздігін сақтау;
  
• 
  ЖҚЖҚ зардабтарын жою, әскери бөлімшелерін, әскери медицина бөлімдерін, соғысқа жарамдылықтарын қалыпқа келтіру.
  

ЖҚЖ қарудан медициналық қызметін қорғау шаралары үнемі атқарылады. Полк медициналық пунктер (ЖмедБ) өрістену кезінде бірінші ден орманды, таулардың жиегін, сайларын, жер астындағы үңгірлер, немесе әскерлердің тастап кеткен ғимараттары пайдаланады.

Дивизия (полк) медицина қызметтері өрістенген жерде үнемі түрде радиациялық, химиялық және бактериологиялық барлауды өткізеді. Сонымен қатар жарақаттанғандардың аурулардың, медицина қызмет-құрамының алған сәулену мөлшерін аңықтайды.

Дозиметрлік көрсеткіштердің көрсетуі бойынша. Медициналық полк пунктіндегі сұрыптау бөлімшесінде радиоактивті заттармен ластанғандарды бақылауға алады, егерде радиоактивті мөлшер жоғары болса, жартылап немесе толық санитарлық тазалау шараларын үйымдастырады. Барлық радиоактивті көрсеткіштерді аурулардың медициналық кітапшасына немесе ауыру-тарихына жазылады.

Жағдайларды дұріс бағаланғаннан әскери қызмет-құрамдарының жарамдылықтарын, сақтап алып қалуына байланысты болады, сонымен қатар медицина қызметінің бөлімшелерін кезінде ЖҚЖ қарудан қорғап, залалдығын жою шараларын өткізуге мүмкіншілік береді.

ҚР үкіметі офицерлер құрамын дайындауда және тәрбиелеуде үлкен жұмыс атқаруда.

Әскери құжырада оқу тәрбие жұмысын жүргізу. Әскери мамандық және ҚР ҚК жаяу әскерінің алға қойылған мақсаттарды орындауға міндетті. Құжыра құрылысы, күн тәртібі. Әскери құжырадағы ішкі тәртіп ережелері.

Студенттердің әскери дайындағы ҚР Министрлер Кабинетінің 3.10.1994 ж. № 1094 қаулысына, ҚР ҚМ және ҚР Білім Министрінің 29.12.1994 ж. № 247/417 бұйрығына және жоғары оқу орындарындағы әскери құжыраларда оқуды ұйымдастыру мен жүргізу туралы нұсқауға сәйкес жүргізіледі. Егер ЖОО-нда әскери дайындық жүргізілетін болса, онда олар екі мамандықпен дайындалады – азаматтық, халық шаруашылығы үшін және әскери, запастағы әскери қызметші ретінде (әскери – есеп мамандығы) бойынша.

Бұл - бір адамды екі мамандықта дайындау өте күрделі психологиялы – педагогикалық процесс.

- ҚР ҚК үшін Қазақстан халқына және заңды сайланған Президентке берілген табанды, мемлекеттік және әскери құпияны сақтай алатын, және қазіргі заманғы ұрыста өзінің мамандығы бойынша алдына қойылған мақсатты орындай алатын маманды запастағы медицина қызметінің офицерлерін дайындау.

Әскерлерді медициналық көмекпен қамтамасыз етуді ойдағыдай орындау, оның дәрігерлік мамандығының дайындығына байланысты.

Әскери медициналық мамандықтағы запастағы офицерлер білуі керек:

• 
  ықтимал қарсыластың қазіргі заманғы қару-жарағын, олардың мүмкін шығынға әсерін және медициналық қызметтің іс-әрекетін;
  
• 
  соғыс уақытындағы емдеу-эвакуациялық, санитарлы-гигиеналық және эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастыру және жүргізуді;
  
• 
  полк медициналық пунктінің құрамын, мақсатын, ұстанымын пайдалану (әркім өз мамандығы бойынша);
  
• 
  бірінші дәрігерлік және маманды медициналық көмектің мөлшері мен мағынасын;
  
• 
  қазіргі заманғы ұрыстық жарақаттардың этнологиясын, патогенезін, клиникасын, диагностикасын, емдеуін;
  
• 
  ЖҚҚ қорғану әдістері мен іс-әрекеттерін, полк медицина пунктінің медициналық техникасын, құралдарын, оларды пайдалану негіздерін.
  

• 
  полк медициналық пунктін далалық жағдайда құрасытырып, оның жұмысын ұйымдастыруды (әркім өз мамандығы бойынша);
  
• 
  әскерлерде жұқпалы аурулардың алдын алу және жою іс-әрекеттерін;
  
• 
  судағы, тамақтағы радиоактивтік, улы заттарды анықтау әдістерін;
  
• 
  бекітілген медициналық техникамен аспаптармен өзіндік жұмыс істей алу керек.
  

ССРО Министрлер кеңесінің 1949 ж. 5 желтоқсан № 19630-р қаулысына сәйкес Қарағанды қаласында 1950 ж. 1 қырқүйектен бастап 100 студентке арналған медициналық институт ашылды. Әскери құжыра да сол жылдан бастап жұмыс істейді.

• 
  Жаудың шабуылына тойтарыс беруге, оған қайта соққы беруге;
  
• 
  Мемлекеттік және әскери объектілерді күзетуге, қорғауға;
  
• 
  Халықаралық келісім-шарттарға байланысты басқа елдердің қарулы күштерінен бірге жаудан қосыла қорғануға.
  

Халықаралық келісім-шарттарға сәйкес ҚР әскери қызметшілеріне әскери қызметті біріккен коалициялық күштер құрамында өтуге рұқсат етіледі.

Халықаралық келісім-шартсыз басқа елдердің қарулы күштерінде қызмет етуге ҚР азаматтарына тыйым салынады.

ҚК және басқа да әскери құрамдарда әскерге шақырылған немесе келісім-шарт бойынша территориялық негізде Қазақстан азаматтары қызмет істейді.

ҚК ҚР Президентінің 1992 ж. 7 мамырдағы қаулысы бойынша құрылды.

Оның құрамында:

1. 
   Жаяу әскерлер.
   
2. 
   Әуе қорғаныс күштері.
   
3. 
   Мемлекеттік шеқара күзету күштері.
   

• 
  Қазақстан Республикасының Конституциясы;
  
• 
  1995 ж. 14 қарашада № 2635 «Жалпы әскери міндет және әскери қызмет» атты ҚР заңы;
  
• 
  2000 ж. 10 ақпанда ҚР Президенті бекіткен «ҚР әскери доктринасы»;
  
• 
  1998 ж. ҚР Президентінің қаулысымен бекітілген ҚР ҚК жалпы әскери жарғылары;
  
• 
  ҚР ҚК ұрыстық жарғылары;
  
• 
  1995 ж. 25 желтоқсанда № 250 ҚР ҚМ «Жалпы әскери міндет және әскери қызмет» туралы бұйрығы;
  
• 
  ҚР ҚМ мен Бас штабтың бұйрықтары, директивалары, нұсқаулары, бағдарламалары.
  

- оңтүстік әскери аймақ (Тараз қ.);

- солтүстік әскери аймақ (Семей қ.);

- батыс әскери аймақ (Ақтөбе қ.);

- орталық әскери аймақ (Қарағанды қ.).

Күн тәртібі:

Әскери бөлімдерді уақыт әрқашанда ұрыстық дайындық, тәртіп сақтау, мәдениетті көтеру, тұрмыстық жағдайларды туғызу, уақытылы демалыс пен тамақ ішуді қамсыздандыру мағынасында бөлінеді.
2 тарау. ОҚУ ПӘНДЕРІ, САБАҚ ЖҮРГІЗУ ТҮРЛЕРІ МЕН МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ. ҮЛГЕРІМДІ БАҚЫЛАУ. ӘСКЕРИ ҚҰЖЫРАДАҒЫ СТУДЕНТТЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
Медициналық қызметті ұйымдастыру тәсілдері (МҚҰТ) пәнінде соғыс кезіндегі қарулы күштерді медициналық қамсыздандыру тарихын, қарулы күштерді медициналық қамсыздандыру тәсілдерін, олардың түрлері мен амалдарын оқытады.

Запастағы медициналық қызмет офицерлерін дайындауда МҚҰТ-тың орны бөлек. Ол әскери оқу пәндерінің негізгісі болып табылады, себебі бұл сабақта студенттердің ұйымдастыру қабілетін арттырады, соғыс кезінде әскерлерді медициналық қамсыздандыру және медициналық қызметті басқаруға үйретеді, алған медициналық терең білімді теориялық және практикалық пайдалануға баулиды.

ӘТМҚ (әскери токсикология және медициналық қорғану) студенттерге әскери токсикологияның теориялық және практикалық сұрақтарын үйретіп, олардан қалай қорғануды соғыс кезінде іске асыруға болатын жағдайларын оқытады.

ҚР ҚМ-ін үкімі әскери доктринаға сәйкес жеке құраммен жүргізілетін гуманитарлық жұмыстың мазмұны. Түрі жеке әдістері бағытымен таныстыратын ЖӘД (жалпы әскери дайындық) сабағы болады.

Әскери дайындыққа әскери қызметке денсаулығы жарамды студент қыздар мен ұлдар жіберіледі.

Студенттердің оқуы теориялық және практикалық оқумен бірге соңында әскери жиынмен бітеді.

Әскери медициналық дайындық ұлдар үшін 380 сағат, қыздар 160 сағат, ал ЖӘД – 53 сағат болады.

Студенттердің әскери бөлімдердегі жиыны 30 тәулікке созылады. Әскери дайындықтан емтихан тапсыра алмағандар мемлекеттік емтиханға жіберілмейді. Әскери дайындыққа қатыспаған, тәртіпті бұзған студенттер әскери құжыра бастығының арызы бойынша оқу орнынан тәртіпсіздігі үшін шығарылады.

Әскери дайындықтан емтиханды ойдағыдай тапсырған, жоғары оқу орнын бітірген және офицерлік құрамға өткен студенттер жоғары білім алған кезде запастағы офицерлік атақ алады. Әскери дайындық кезінде әскери құжыраның барлық офицерлері студенттерге тікелей бастық болады.

Әскери құжырада студенттер міндетті:

• 
  таңдаған әскери мамандық бойынша тиянақты оқу, командирлік, әдістемелік тәжірибе алу;
  
• 
  өзіндегі әскери және әдептілік негіздерді дамыту;
  
• 
  әскери сабақ үстінде бастықтардың бұйрықтарын бұлжытпай, уақтылы, нақты орындау;
  
• 
  тәртіпті болу, жаман әдеттермен өзін және өзінің жолдастарын аулақ ұстау, кішіпейіл әскери сәлемдесу ережелерін білу;
  
• 
  қырағы адал, өз ісіне және Мемлекет ісіне берілген, әскери және мемлекеттік құпияларды сақтай алу;
  
• 
  әскери дайындықтын барлық сабақтарына қатысу, саяси – көпшілік жұмысқа белсене қатысу;
  
• 
  мемелкеттік және қоғамдық мүлікті сақтау, әскери техникаға, қару-жараққа берекелі қарау, қауіпсіздікті сақтау;
  
• 
  оқуға дұрыс киініп, таза, әдемі шашпен қатысу;
  
• 
  әскери құжыра офицерлерінің аты-жөнін, қызметін, әскери шендерін білу.
  

• 
  № 010 ҚР ҚМ бұйрығы;
  
• 
  1994 ж. 18 қазандағы № 0025 ҚР ҚМ бұйрығы;
  
• 
  1993 ж. 24 наурыздағы құпия сақтау туралы ҚР ҚМ нұсқауы.
  

Тарихының бүкіл ұзақтығында адамзат басынан көптеген соғыстар өткізді. Соғыстар ежельгі дүниеде де, орта ғасырда да, олар кәзіргі уақытта да жүріп жатыр. Соғыс дүние сияқты ескі және соғыстың гуманизация ойы сияқты.

Осы жағынан ХХ ғасыр өзгерісті болып кельді. Осы заманғы халықаралық құқық тиым салуды басқыншылық соғысқа ғана емес, сонымен бірге күш қолдануды және халықаралық қатынаста күшпен қорқытуға, ол мемлекеттер арасындағы таласты тек қана бейбітшілік жолмен ғана шешуді міндеттейді.

Бірақ, соғысқа тиым салу — ол әлі мемлекеттер арасындағы қарым-қатынаста алынып тасталды деген сөз емес.

Әскери әрекеттің қиратқыш сипаты барлық уақытта адамдардың үрейін тудырған. Қазіргі күнде, ғылыми-техникалық прогрестің дамуы нәтижесінде өте көп, сутегі, лазерлі және басқада адамзатты жою қабілеті бар қарулар жасалды, осының әсерінен қарулы қақтығыстарды жөнге келтіру құқығының мағынасы өсті.

Осы әрекеттер дұрыс ережелерді дамытуда көрінеді, Заңды түрде соғыс жүргізу, қарапайым халықтың минимальды өлімі, ең аз қиратулар, ұлттық мәдени ескерткіштерді сақтап қалу және т.б..

Бұл жағдайлар қазіргі кезде халықаралық акт түрінде көрінеді, осының ішінде ең негізгі төрт Женевалық конвенциялар 1949 жылы және осыған қосымша екі протокол 1977 жыл.

Барлығы 189 мемлекет Женевалық конвенцияға кірді, соның ішінде 1993 жылы Қазақстан Республикасы соғыс уақытында белгілі заңдылықтарды орындауға және гуманитарлық құқық туралы білімді басқаларға соғыс уақытында болып, дәл солай бейбітшілік уақытында да таратуға шартталды.

Халықаралық мемлекет құқығының негізінде адамшылық принцип жатыр.

Гуманитарлық ойдың дамуына дін әсер етті. Индуизм өз тағдырын жеке шешуді уағыздады, ал буддизм қайғыға ортақтасу, әлсіздерді қорғау, өзара жәрдемдесу миссиясымен келді.

Христиандық барлық адамдарды ағайын деп жариялады. Христиандарда кісіні өлтіру – ол құдай алдындағы күнә. Ислам достық идеяларды жариялады.

«Қайырымдылықтың жеті парызы» (антикалық Мысыр мәдениетінің құжатынан) айтылады: «аш адамды тойдыр, шөлдегенге су бер, тақыр кедейді киіндір, науқасқа пана бер, өлгенді жерле».

Соғыстың гуманизациясы ХІХ ғасырда бұқаралық ұйымдардың пайда болуымен тездетілді, осы жүз жылдықтың ортасынан бастап, бұл бұқаралық ұйымдар өздерінің қызметін көптеген елдерде ашты.

1864 жылы швейцар азаматы Анри Дюнана инициативасы бойынша құрлық соғысы уақытында аурулар мен жаралылардың тағдырын жақсартуға Женевалық конвенцияға қол қойылды. Ол конвенцияда — жарақаттанған және ауру әскери қызметтегілерге қандай да болмасын жағдайларға қарамастан және қай жаққа жататындығына қарамастан көмек көрсетілуі тиіс, ал медициналық персонал, жабдықтар мен санитарлы мекемелер құрметке ие болады және ақ фонда қызыл Крест белгіленетін болады.

Дипломатиялық конференцияда 1949 жылы 5-7 елдің өкілдері қарулы қақтығыстар құрбандарын қорғау туралы төрт конвенцияға қол қойылды. Бұл конвенциялар халықаралық гуманитарлық құқықтың дамуында жаңа қадам болды.

1977 жылы Дипломатиялық конференция 1949 жылы халықаралық қарулы қақтығыстар құрбандарын қорғау туралы конвенцияға Қосымша протоколдар істеп шығарылды.

Протоколдар азамат тұрғындарды, соның ішінде әйелдер мен балаларды, жарақаттанғандар мен аурулар, азаматтық медициналық персоналды, қызыл крест персоналы мен азаматтық қорғанысты қорғауды нығайтты.

Адам құқығын жөнге келтіретін халықаралық келісім үш топқа бөлінеді:

Бірінші топқа мынадай халықарлық құжаттар кіреді — бәріне ортақ адам құқығы декларациясы, адам құқығы жайлы актылар және басқа да, принциптер мен нормалар бар, көбінесе бейбітшілік жағдайда адам құқығына байланысты.

Екінші топқа кіреді — қарулы қақтығыстар кезінде адам құқығын қорғау туралы халықаралық конвенциялар.

Үшінші топқа кіреді — бейбітшілік уақытында, дәл солай қарулы қақтығыстар кезінде адам құқығын қылмысты жауапкершілік туралы халықаралық құжаттар.

Женева конвенциялар қарулы қақтығыстарда қолданатын, халықаралық гуманитарлық құқықты бөліктерге анық бөледі.

1. 
   Мекемелер мен санитарлы персонал.
   
2. 
   Жарақаттанғандар мен аурулар.
   
3. 
   Әскери тұтқындар.
   
4. 
   Азаматтық тұрғындар мен азаматтық объектілер.
   
5. 
   Окупацияланған территориялар.
   
6. 
   Интернированные.
   
7. 
   Азаматтық қорғаныс.
   
8. 
   Әскери әрекеттерді жүргізу әдістері мен құралдар.
   

Теңіз қарулы күштер құрамындағы, кеме апатына ұшырағандар, жарақаттанғандар мен аурулар және жеке адамдардың жағдайын жақсарту туралы конвенция.

Әскери тұтқындарға қарау конвенциясы. Осы жерден әскери тұтқындардың жеке заттарына деген көзқарас заңдылықтары. Әскери тұтқындарға лагерлер құру, оларды интернировании, тамақтандыру мен киіндіру, гигиена және медициналық көмек, дін ырымдарын жасау заңдылықтары, интелектуалды, спорттық және ағарту қызметтерін қолдау.

Лагерлердегі дисциплинаға әскери атақты сақтау, әскери тұтқындарды ақшалы жұмысқа тарту, сыртқы дүниемен байланысқа (хаттар, посылкалар) арналған спец статиялар.

Соғыс уақытында тұрғындарды қорғау туралы конвенция, ол жақтардың қақтығыстарында болған тұрғындарға қатысты ешқандай дисциплинасыз, соның ішінде рассға байланысты, ұлтқа, діни немесе политикалық сенімге, және соғыспен туындаған қайғы-қасіретті жұмсартуға жағдай жасауы тиіс.

1977 жылы қосымша протоколдың қысқаша мазмұны:

1. Жеке адамдарды ес-түссіз жоғалғандарды іздеуге, сонымен бірге өлгендердің қалдығымен дұрыс өңдеу.

2. Халықтың ішінен арнайы қорғанысты керек екенін кейбір топтарды бөлу. Олар әйелдер, балалар, сонымен бірге журналистер.

3. Діни орындарда немесе өнер туындыларын, тарихи ескерткіштерге қарсы актілерге тиым салу.

4. Халықтың өмір сүруі үшін азық-түлікті өндіретін объектілерді жоюға немесе шығарып әкетуге тиым салу.

5. Қоршаған ортаны қорғау. Шабуыл жасауға объект бола алмайды, қауіпті күші бар, оның ішінде плотиналар, дамбылар және атом электр станциялар.

6. Қарсылас армияға қызмет етуге, халықты тартуға тиым салынады.

7. Жалданып қызмет ету халықаралық құқық бойынша қылмысқа жатады.

2. Гуманитарлық құқықтың табиғаты және принциптері.

Халықаралық гуманитарлық құқықтың негізгі принциптері — адамшылық (гуманность) принципі.

Негіз болатын принциптер:

1. 
   ХГҚ (МГП) жалпыға бірдей қызметі бар және барлық жағдайды сөзсіз сақталуы тиіс.
   
2. 
   ХГҚ-ны қолдану ішкі әрекеттерге немесе қақтығысқа араласуды білдірмейді, және қақтығыстағы жақтардың суверенитетін қозғамайды.
   
3. 
   Айырушы белгілері бар медперсонал, транспорт және мекемелер, қатыстылықсыз (неприкосновенны) және бейтарап (нейтральный).
   
4. 
   Әскери әрекеттерден азаматтық объектілерді және халықты қорғау нормаларын орындау.
   
5. 
   Оның билігіне түскен адамдарға адамгершілікпен қарауды қамтамасыз ету. ХГҚ нормаларын бұзу – жазалауға жататын қылмыс.
   

Әрбір әрбір адамның өмірін құрметтеуге, физикалық және психологиялық қатыстылықсыз (неприкосновенность), оның намысын сыйлау, сенімін, әдептерін.

Әрбір адам оның құқығын заң алдында мойындауға құқығы бар, танымал заңгерлі гарантиямен.

Қинауға, кемсітіп және адамгершіліксіз жазалауға, тұтқындарды кепілдікке алуға тиым салынады.

Заңсыз жолмен ешкім жеке меншіктен айыра алмайды. Басқыншылар азаматтық объектілердің иесі бола алмайды.

Қақтығысқа түсетін жақтардың қарулы қақтығыстардың және әскери әрекеттерді жүргізу кезіндегі құрбандарға деген көзқарасты басшылыққа алу принциптері.

Пайдалануға болмайтын қаруды және соғысты жүргізу әдістерді қолдануға тиым салу.

Соғысып жатқан жақ қарсыласына соғысқа сай келмейтін зиян келтірмеуі керек.

Опасыздық жасауға, қарсыластың әскери формасын қолдануға, ОНН белгілерін, қызыл крест белгілерін қолдануға тиым салынады.

Соғыс әрекеті кезінде табиғатты, сыртқы ортаны қамқорлыққа алу керек.

Халықаралық гуманитарлық құқықтың негізгі принциптерінің бірі болып табылады: «Агрессивті соғысты жүргізуге, мемлекеттің халықаралық жауапкершілігі — агрессордың, дүниеге қарсы теріс қылықтары үшін халықаралық заңгерлік жауапкершілік».

Халықаралық гуманитарлы құқық дегеніміз — ол халықаралық құқықтық нормалардың жиынтығы, бейбітшілік уақытында адамдардың бостандығы мен құқықтарының аймағында мемлекеттердің реттеушілік ынтымақтастық, және қарулы қақтығыстар уақытында адамның бостандығы мен элементарлы құқықтарды сақтау тәртібін анықтайтын, халықаралық құқықтың нормалар жиыны.

Халықаралық гуманитарлы құқықтың негізгі қорғау объектісі болып саналады: адамның өзі, оның өмірі, намысы мен адамгершілігі, яғни «сыйлау және адамның бостандығы мен негізгі құқықтарын қорғау» принцип және «тепе-теңдік пен дискриминация құралдары» принципі.

Бұл жағдайлар адам құқығының жалпыға бірдей декларациясында бекітілген. Ол жерде айтылады — «әрбір адам барлық құқықтарымен және бостандығына ие болуы тиіс, ешқандай айырмашылыққа қарамастан, рассаға байланысты, тері түсіне, жынысына, тіліне, дініне, политикалық және басқа да көзқарастарына, ұлтының немесе социалды жағдайына, мүлкіне немесе басқа да жағдайына қарамастан».

Халықаралық гуманитарлық құқық қақтығысының пайда болу себебіне, заңды-заңды емес екендігіне тәуелсіз қақтығысқа қатысатын жақтардың екеуіне де міндеттер қойып, құқықтар береді. Яғни, халықарлық гуманитарлы құқық қайсылардың біреуі бейбітшілікке қауіп төндіру, бейбітшілікті бұзу немесе агрессия акты үшін жаупкершілікті мойнына алғандығы немесе ол өзінің құқы аясына да БҰҰ-ң жарғысы 51 бабына сәйкес жеке және коллективті қорғану шараларын орындағандығының маңызы жоқ.

Әскери шараларды жүргізуге соғыстан жапа шеккендерді қорғаудың құқықтық нормалар қақтығысқа қатысатын барлық қатысушыларға бірдей пайдаланылады.

Бұл арнайы мақсаттарға қол жеткізу үшін жасалған: әскери масштабын шектеу, соғыста жапа шеккендерді қорғау және әскери шаралар топтағаннан кейін бейбітшілікті қалыптастыру мүмкін ету.

Халықаралық гуманитарлы құқықта қарулы қақтығыс құрбандарын қорғау, соғысты жүргізудің тәсілдері мен құралдарын шектеуге бағытталған нормалар баяндалады. Сондай-ақ онда осы нормаларды орындауды қамтамасыз ететін механизмдер жалады. Ол гуманитарлы құқықты бұзғаны үшін индивидуальды жауапкершілік принціпін қарастырады, сондай-ақ заңсыз әрекетті жоюға немесе жасауға бұйрық берген тұлғаға тиісті.

Осы құқық бойынша ауыр заң бұзушылық жасаған тұлғаларды қылмыскер сияқты қудалап, жауапқа тарту керек. Гуманитарлы құқықтағы аса ауыр заң бұзушылықтар «әскери қылмыс» деп аталады.

Қазақстан Республикасы Конституциясында ең басты байлық – адам, оның өмірі, бостандығы, құқықтары (оның ішінде халықаралық) екендігі жазылған.

1. 
   Агрессиялы соғысты жоспарлау, оны дайындау, оған шақыру немесе ары қарай жүргізу үшін бас бостандықтан 7-12 жылға айрылады.
   
2. 
   Агрессиялы соғысты жүргізу 10-20 жыл бас бостандығынан айырылады, өлім жазасы немесе өмір бойы бас бостандығынан айрылыды.
   

1. 
   Агрессиялы соғысты дамытуды насихаттау, оған шақыру 3 мың айлық есептік көрсеткіш көлеміндегі немесе сотталғанның 3-9 ай мезгілдегі жалақы көлемінде айыппұл немесе 3 жыл бас бостандығын а йырумен жазаланады.
   
2. 
   жоғарыда аталған шаралар көпшілік ақпарат құралдары арқылы өткізілсе немесе оны жауапты мемлекеттік қызметтегі адам жасаған болса, ол 5 мың айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппен жазаланады немесе 2-5 жыл мерзімге бас бостандығынан айрылады, белгілі қызметті 3 жылға дейін мерзімге құқығынан айрылады.
   

1. 
   Әскери тұтқандар немесе азматтық тұрғындарға деген қатігездік, азаматтық халық депортациялау, оккупацияланған ұлттың құндылықтарды ойрандату, қарулы қақтығыстарда Қазақстан Республикасы халықаралық келісімде тиым салынған құралдар мен тәсілдерді пайдалану бас бостандығынан 12 жыл айырумен жазаланады.
   
2. 
   Қазақстан Республикасы халықаралық келісімімен тиым салынған жаппай қырып жою қаруын қолдану 10-20 жылға бас бостандығынан айырумен жазаланады.
   

Егер әрекеттер ауыр зардапқа әкелсе, онда айыпталғандар 3 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айрылады, сонымен бірге белгілі қызмет лауазымынан немесе белгілі бір іспен айналысу құқығынан айрылады.

Халықаралық гуманитарлық құқықтың маңызын терең түсіну, 1949 жылы Женева конвенсияларын, олардың негізгі жайларын, нормаларын, принциптерін білу, оларды практикада қолдана білу, ҚР-ң Қылмыс кодексінің ІV бөлімінің «Дүниеге қарсы және адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыс» баптарын білу қазіргі заман жағдайында біздің еліміздің — тәуелсіз және сувепенді Қазақстанның әрбір әскери қызметкер үшін қажеті жоғары.

Қарулы қақтығыстар кезінде медициналық персоналдың құқықтары мен міндеттері.

«Медициналық персонал» дегеніміз, белгілі жақпен белгіленген, қақтығыста болған, тек қана медициналық мақсатта, медициналық құрамаларды әкімшілік-шаруашылық қамтамасыз ету үшін немесе санитарлы-транспортты көліктерде жұмыс істеу үшін және оларды әкімшілік-техникалық қамтамасыз ету үшін.

Медициналық мақсаттар: «іздеу, теріп алу, транспортировка, диагнозды анықтау және емдеу, оған қоса бірінші медициналық көмек көрсету, жарақаттанғандарға, ауруларға және жеке адамдарға, кеме апатына ұшырағандар, сонымен бірге аурулардың профилактикасын жүргізу».

Жарақаттанғандар мен ауруларға, әскери тұтқындарға және азаматтық халыққа көмек көрсетуге шақырылған медициналық қызметкерлер барлық уақытта адамгершілікпен қарау керек, өзіннің міндетіне жауапкершілікпен атқару.

Медициналық персоналдың қорғанысы – оның мүшесінің жеке жеңілдігі емес, ол жағдайдан өздігінен ағып шығады, ол қарулы қақтығыс құрбандарына қорғанысты қамтамасыз ету үшін жасалды.

Медициналық персонал өшпенділік әрекеттерінен айрылу керек.

Медициналық персоналдың тек қана жеке қаруы болуы керек және оны өзін, жарақаттанғандар мен ауруларды қорғау үшін қолдану керек.

Медициналық персоналдың ажыратпалы белгілері және құжаттары болу керек.

Халықаралық гуманитарлық құқықты бұзған медициналық персонал жазалануға жатады.

Мұндай бұзушылыққа жатады:

♦ Әдейі өлтіру;

♦ Қинау немесе адамгершіліксіз қарау, онымен қоса биологиялық және медициналық немесе басқа да эксперименттерді жүргізу;

♦ Әдейі үлкен зардаптарды келтіру;

♦ Осы адамдардың физикалық немесе психолгиялық жағдайына зақым келтіретін, әр бір әдейі жасалған әрекеттер немесе әрекетсіздік.

♦ Қызыл крест немесе қызыл жарты ай эмблемаларын опасыздықпен қолдану;

♦ Қарулы қақтығыстар уақытында медициналық персонал өзінің қызметін бейбітшілік уақыттағыдай, медициналық этика принциптері сақтау керек;

♦ Соғыс әрекеттеріне тікелей қатыспағандар мен қатардан шыққан адамдармен адамгершілікпен қарау керек;

♦ Медициналықтан басқа, көмек көрсету ешқандай ерекшеліктерсіз көрсетілу керек;

♦ Жарақаттанғандар мен аурулардың еркін сыйлау керек.

Барлық медициналық персоналға білу керек, халықаралық гуманитарлық құқық жағдайлары, қарулы қақтығыстар уақытындағы құрбандарға медициналық персоналдың жұмысына көмек беру үшін.

Біздіњ ѓасырдыњ басында халыќ аралыќ зањ шамамен алѓанда екіге бµлінді – соѓыс зањы жєне бейбітшілік зањы.

Б±л ќарым-ќатынас ХХ ѓасырда шыќты. Ќазіргі кезде зањ тек ќатал соѓысќа ќарсы ѓана болмай, сонымен ќатар х/а ќарым-ќатынастыњ к‰ш ќатеріне ќарсы боп мемлекет бейбітшілікке келісім ќойды. Алайда соѓысты тоќтату – б±л мемлекеттіњ ќарым-ќатынастардан алып тастауѓа м‰мкін емес.

Єскери бµлімдердіњ к‰шті мінезі ‰немі халыќ санасын тањќалдырды. Б‰гінге адамзатты жойып жіберетін Ѓылыми-техникалыќ прогресске байланысты атомдыќ, сутегі, лазерлік ќару жараќтын шыѓуына байланысты ќаќтыѓыстар к‰шеюде.

Жай ќару- жараќтыњ µзіде де єскери к‰ш ќарсыластарын шыѓынѓа шыѓарып ќоймай, одан азаматтыќ ќоныстар зардап шегуде. Тонаушылыќ, т±тќынѓа алу мен ату, зорлау халыќты кµшіру басќа да азаматтарѓа жасалатын ќатал, істер – кез келген ќарулы конфликтініњ міндетті сипаты, жер шарыныњ кµптеген аудандарында болып жатады.

1тарау. ГУМАНИТАРЛЫҚ КОНВЕНЦИЯНЫҢ ӨРЛЕУІ

Ќатал соѓыстарды тоќтату б±рыњѓы кезден бастап шешілуде. Біраќ ХІХ ѓасырдыњ соњында халыќаралыќ конвенцияныњ бірінші рет тоќтату, сонымен ќатар ќатал соѓыстан тек ќана соѓысќа ќатысушыларды ќорѓап ќана ќоймай, сондай-аќ азаматтыњ ќоныс аударушыларды да ќорѓауда. Б±л шешім 1899 ж. Гаагтік конференцияда шешілді. Б±л конвенция зањы негізінен жаяу єскер соѓыстын екінші 1907 ж. Болѓан Гаагтік конференция бейбітшілігіне єсері тиді. Б‰гінге х/а шешімі бойынша 1949 ж. Женева конвенциясы р±ќсаты бойынша ќару- жараќты ќаќтыѓысы кµп ќолданылуда.

Бірінші топќа б‰кіл жалпы адам зањыныњ декларациясы, адам ќ±ќыѓыныњ акпилері жєне де т.б. акпилер, жєне де оныњ ішіне адам ќ±ќыѓыныњ принциптері, мµлшері, негізгі єсері адам ќ±ќыѓыныњ бейбіт µмірге талѓам ќою кіреді.

Екінші топќа х/а конвенциядаѓы адам ќ±ќыѓын соѓыс ќасиетін ќорѓап ќалу. Б±л негізгі бейне 1899 жєне 1907 ж. Гаагскийдіњ конвенциясында ќойылатын сонымен ќатар 1949 ж. Женевскидіњ конвенциясы бойынша. Соѓыста ќаза табушылардыњ ќорѓанысы кіреді.

‡шінші топќа Бейбітшілік µмір кезінде адам ќ±ќыѓына ќауіп төнетін болса жєне де соѓыстыњ ќаќтыѓысу кезінде х/а документ мойнына алу. Женевскидіњ конвенциясы МГП –ѓа ќатал т‰рде ќолданылды. Олар келесі бµлімдерден ж‰рді:

Санитарлы мекемелер мен ж±мыскерлер;

Жараќаттанушылар жєне аурулар;

Соѓыс ќ±лдыќтары;

Азаматтыќ ќоныс;

Ќоршалѓан территориялар;

Интернирленген;

Азаматтыќ ќорѓаныс;

Єскери бµлімніњ ќ±рамы.

Х/а зањына µте жоѓарѓы модификациалды жєне ќ±рлымды бµлек конвенциялар мен хаттамалар жатады.

Конвенция жараланѓан жєне ауру адамдардыњ жєне де жараќаттарды, материалдыќ жаѓдайын кµтеруге шешім ќолданды. Сонымен ќатар санитарлыќ мекемелерде, санитарлыќ транспортта µз эмблемалары болды.

Конвенция су асты кемесінде жараќаттанѓандарѓа кµмек кµрсетілді.

Конвенцияныњ єскери т±тќындарымен ќарым-ќатынасы. Олар єскери т±тќыныњ киіммен, гигиенамен, медициналыќ кµмекпен, жєне де интелектуалдыќтыњ ќамтамасыз етті. Сонымен ќатар єскери ќорѓауѓа, єскери т±тќындарды ж±мысќа т±рѓызып, оларды аќшалай ќарсыландырды.

Конвенция азаматтыќ ќоныс аударушылардыњ соѓыс күнінде ќорѓап ќалуы. Біраќ азаматтыќ т±рѓыны соѓыс кезінде ќорѓаныс ретінде ќолдануѓа тиым салынады. Азаматтыќ ќоныс аударушылар жаулап алуѓа арналѓан объект ќолдануѓа руќсат етілді. Егер ол ќорѓанысќа ќамтамасыз етілсе.

1977 ж. ќосымша хаттама:

1. 
   Ізсіз жоѓалып кеткендер немесе ќайтыс болушылардыњ артынан іздеуге арналѓан бµлімдер бар.
   
2. 
   Ерекше гуманитарлы кµмек керек ететін халыќ топтары бµлінді. Б±л єйелдер, балалар жєне де журналистер.
   
3. 
   Тарихи ескерткіштер, мєдени шыѓарманыныњ жєне діни орындарѓа ќарсы ќарсылыќ акпилерге тиым салынады.
   
4. 
   Т±рѓындардыњ µміріне азыќ-т‰лік орындарын жоюѓа тиым салынады.
   
5. 
   Табиѓатты ќорѓау, платина, атом-электростанциялары, дамбалары шабуыл объектісі, болмауы ќажет.
   
6. 
   Ќарсыластыњ жаѓына µтуді халыќтан тартуѓа болмайды.
   
7. 
   Жалдамалыќ х/а ќ±ќыќ бойынша єскери ќылмыс болып табылады.
   

1. 
   тарау. ГУМАНИТАРЛЫҚ ЗАНДАРЫНЫҢ МАҚСАТЫ ЖӘНЕ ТАБИҒАТЫ
   

Ењ негізгі маќсат. Халыќаралыќ гуманитарлыќ зањ – гуманизм маќсаты.

МГП б‰кіл ќарым-ќатынаста бола алады.

МГП ішкі ж±мыс ќаќтыѓысында ешќандай ќатынас білдірмейді жєне конфликтеуші жаќтарын тиіспейді.

Мед. ќызметкерлер, кµлік жєне айќындаушы тањбалары мекемелерге ќол сұѓуѓа болмайды.

Халыќты жєне адамдарды ќорѓау нормаларын орындау.

Т±тќынѓа алынѓандарѓа д±рыс кµзќарасты ќамтамассыз ету.

Кукелген белгілер бойынша дискриминацияѓа тиым салынады.

МГП нормаларын б±зу – б±л жазаѓа тартылатын ќылмыс.

Єр адамныњ µміріне, психикалыќ жєне физикалыќ ќол с±ќпаушылыќќа ќ±ќыѓы бар, µз арына, жанұялыќ ќ±ќыќтарѓа, сенімдерді дєст‰рлерді сыйлауѓа ќ±ќыѓы бар.

Єркімніњ зањ алдында ќ±ќыќтарын мойындауѓа, жалпыѓа бірдей юридикалыќ гарантияларѓа ќ±ќыѓы бар.

Т±тќынѓа алу, келісіп адамгершіліксіз жазалауѓа, зорлауѓа тиым салынады.

¤з меншігінен зањсыз ешкім айырылмауѓа тиісті. Окупанттар азаматтыњ объектілердіњ иелері болып табылады.

Ќарулы конфликтіде зардап шеккендерге ќатысты жєне ќарулы ќорѓанысты ж‰ргізудегі конфликтеуші жаќтар ±стауѓа тиіс принциптер:

1. 
   Тиым салынатын ќару мен соѓыс ж‰ргізудіњ тєсілдерін ќолдануѓа болмайды.
   
2. 
   Соѓыс маќсатына сєйкес келмейтін ќарсылыќќа зардап салуѓа болмайды.
   
3. 
   Б±рмалаушылыќќа ќарсыластын єскери бормасын, ООН рәміздері мен ќызыл ќолдануѓа тиым салынады.
   
4. 
   Табиѓи ортаны ќорѓау керек соѓыс ж‰ргізгенде.
   

МГП маќсаттарын орындауда 3 єдісті ќолданады:

Сыртќы баќылау, б±зылыстарѓа жауапкершілік жєне оќыту :

1. 
   Баќылау.
   

• 
  ќорѓаушы – Держава
  
• 
  «Ќызыл Крест» халыќ аралыќ комитет
  
• 
  Халыќаралыќ факттерді айќындау комиссиясы.
  

Сонымен ќатар ќарулы конфликт кезіндегі ќылмыстарѓа байланысты халыќаралыќ трибуналар ќ±рылѓан жаѓдайларда да бар:

1. 
   1945-1946 жылдардаѓы басты нацист ќылмыскерлерге ж‰ргізілген Нюрнберг ісі.
   
2. 
   Руанда территориясы мен б±рынѓы Югославия территориясындаѓы ќарулы конфликт кезіндей жасалѓан ќылмыстарды ќарастыратын халыќаралыќ трибуналар.
   

2000 жылдыќ 10 аќпаныњда ЌР Президентініњ б±йрыѓы бойынша ЌР єскери доктринасы орныќтылады.

Єскери доктринаны мемлекеттіњ єскери ќауіпсіздігін ќамтамасыз етуге баѓыттылыќты ањыќтап, ЌР-ныњ єрт‰рлі мемлекет аралыќ конфликтилер мен ќайшылыќтарды тек саяси єдіспен шешуді ±станатындыѓын бекітті. Єскери доктринаныњ ќ±ќыќтын негізін ЌР Конституциясы, ЌР-ныњ зањ шыѓарушы жєне басќа да нормативтік ќ±ќыќтыњ акпилер ќ±райды, сонымен ќатар ЌР м‰шелікке кіретін, єскери ќауіпсіздікті ќамтамасыз ететін халыќ аралыќ келісім-шарттар да ќ±райды.

Єскери ќауіпсіздікті ќамтамасыз етудіњ басты маќсатты территорияны, егемендікті, экономиканы, мемлекеттік институтарды, ќорѓау еліміздіњ азаматтарын єскери ќауіппен саќтау, ќарулы конфликтер лайыќты жаѓдай жасау болып табылады.

ЌР-ныњ халыќаралыќ єскери саясатыныњ басты маќсаты:

• 
  СНГ мемлекеттініњ коллективтин ќауіпсіздігі жайындаѓы келісімге сай ќарулы жєне ќарулы-техникалыќ облысындаѓы екі жаќты пайдалы серіктестікті дамыту.
  
• 
  «Бейбіт ‰шін бірлік» програмасына сай єскери мєселеде НАТО мен ќарым-ќатынасты.
  
• 
  Ресей Федерациясы, США, КНР, Т‰рік Республикасы, ФРГ, т.б. мемлекеттермен екі жаќты ќарым-ќатынасты т±раќтандыру.
  
• 
  Бейбітшілікті саќтаудаѓы х/а операцияларѓа єскери ќ±рылымдардыњ ќатысуы.