ТЫЙЫНШЛЫ БОЛАЙЫКЪ КЪАЛАМГЪА, КИТАБХА

Къалай къарыусузду адам –

Болмаса эди ангысы, акъылы,

Терк болур эди ахыры.

Танымаса эди къара,

Адамны АДАМ этген – Хакъ,

Ол берген Къалам бла Китаб.

Адамны сейирди къадары:

Къаламдан, Китабдан болса уа кери –

Хайуанча, джаныуарча джашар эм ёлюр.

Айырылмаса да къаламдан, китабдан,

Тюшерикди отха, кюерикди отда,

Къаллыкъды юлюшсюз дуниядан, ахратдан.

Адамны кючлю этген – ангысы, эси.

Къуллукъ этгенине кёре кимге, неге,

Боллукъду джолу энгишге не ёрге.

Таяна Къаламгъа, Китабха,

Хакъ сёз бла Акъ сёз болсала къанат,

Джети къат кёкге чыгъады санат.

Ачады кёб ташаны, тахсаны.

Ала Кёкден къарайла джерге,

Къанатсызланы да тарта ёрге.

Берилсек Китабха, Къаламгъа,

Джаныбыз саулай ётербиз чекден.

Джердегилеге болушурбуз Кёкден.

Биз – адамлары Китабны, Къаламны,

Сёз ангыламагъаннга уа неди мадар?

Анга оноу этерикди къадар.

Биз къолдан келгенни этейик,

Сынауладан сый бла ётейик,

Тыйыншлы бола Китабха, Къаламгъа.

 

СЫНАУ ЗАМАН КЕЛГЕНДИ ЭНТДА

Кюнню да джабады булут,

Рахат джашаргъа этме умут,

Басдырма джаугъа джюрекни да.

Душман халкъынга, джуртунга

Кесин санагъан Адамгъа,

Элин, миллетин да къорур.

Дини, тили, джурту ючюн

Джауну керекди сууутургъа,

Ол экинчи келмезча, базыб.

Динсиз, тилсиз, джуртсуз къалгъан халкъ,

Джандетге элтирик джангыз бирди джол:

Ол да – Хакъ ючюн кюрешиу, сермешиу.

Ислам дин да, Тюрк тил да, Кавказ джурт да,

Биз а, ючден дагъаннга таянмай,

Барын да сыйыртыб, атыб,

Башыбызны алыб кетсек тюзге,-

Адамлыгъыбыз, муслиманлыгъыбыз да къайда?

Джарыкъ энерми джулдуздан, Айдан

Сыйламасакъ Ана тилде Сёзню?

Джуртубузгъа, тилибизге да

Тау Элибиз джашармы, къалырмы? –

Соруу алай салыннганды энди.

Адамлыгъыбыз, Халкълыгъыбыз

Тау Элибиз джашармы, къалырмы?

Соруу чорт салыннганды энди.

Артыкъ адамы джокъду халкъны –

Чыгъышны, Батыны, Гъарбны, Шаркъны –

Тёрт дунияны да этейик тёре.

Сёзюм болсун кюбе эм къалкъан,

Кюрешейик хар бир адам,

Тау Элибиз болмаз ючюн джокъ.

 

ТЁРТЕУЛЕН

Джырлагъанча «Минги Тауну»,

Джыр да, кюу да, зикир да

Тауушунда Къобанны.

Таудан тенгизге дери –

Азан таууш, салах таууш –

Бары келе къулакъгъа.

Суугъа къараб сюелебиз

Къадау Таш бла Джангыз Терек,

Къазакъ бёрю эмда Мен.

Бизден башха джан джокъду,

Биз сакълайбыз, кетер деб,

Къанлы ёмюр тауладан.

Ана тилни тансыкълайбыз

Тюнгюлмейин биз сакълайбыз

Къарча кибик Адамны.

Барад заман, джокъду Адам,

Шууулдайды Джангыз Терек,

Къазакъ Бёрю улуйду.

Джюрегим да, къачхы Кёкча,

Къадау Таш а, эркишича,

Ичин тёкмей, тынглайды.

Кёк тюбюнде сюелебиз,

Къадау Таш бла Джангыз Терек,

Къазакъ Бёрю эмда Мен.

 

КЕРЕКМИЛЛЕ СЁЗЛЕРИМ?

Джюрегимде болгъанны

Сезе эсенг сен аны,

Керекмилле сёзлерим?

Джюрегимде болгъанны

Сезмей эсенг сен аны,

Керекмилле сёзлерим?

 

БАРАБЫЗ ОЙНАЙ, КЮЛЕ

Шимал Джол да тыймайын –

Сени ючюн юрендим

Тыш къралны тилине.

Буз тенгизни эритдим,

Джууабха да эшитдим:

«Jeg elsker også deg».

Сюймеклик тенгизинде

Къралла арасында

Чеклени да юздюк биз.

Дин да, тил да буруу тюл,

Кече да тиеди Кюн,

Алгъышлагъанча бизни.

Сюймекликни кючюнден,

Экеулен Шимал Джолда

Барабыз ойнай-кюле...

 

СЕНИ МАНГА ДЖАЗДЫ ЭСЕ КЁК...

Излеген... тюберге ...

Къарайды Кёкге.

Алай а,

«Кёрюнюр ючюн ол,-

Дейдиле,-

Таза бол

Кесинг да,

Аныча».

Алайсыз,

Тюбемезсе анга...

Сора, мен

Тюбедим да къалай?

Гюнахларым болмазламы кёб,

 

КЕРТИ ЗАТ

Таный эсенг къара,

СЁЗдеди ЁЗ.

 

МЕН — АДАМЫ КЁК БЛА ДЖЕРНИ

Джашагъан юйюм да – Таш бла Терек.

Таш келгенди джети къат Кёкден,

Терек чыкъгъанды джети къат джерден.

Мен – адамы Кёк бла Джерни,

Аз эсе да алагъа хайырым,

Терсими-тюзюмю заман айырыр.

Ташым – Къадау, тауум – Минги.

Джырчы Сымайыл да айтхан – къадар:

«Аны тартмайын джокъду бир мадар».

Бу Сёз – назму тюлдю, китаб чапракъ тюлдю –

Джилтиниди джаннган, джарылгъан джюрекни.

Джангыз Терекни кесгенлеринде,

Акъ сёзле болуб,

Къанатлы джыйын бла бирге,

Чексиз Кёкге учхандыла.

Шыйыхлыгъы, шайырлыгъы болгъан джанлагъа,

Ачыкъ джюрекге ачылады Кёк да.

Китаб боладыла Таш бла Терек да.

Мен – адамы Кёк бла Джерни,

Кёкге, джерге, Ташха,Терекге да ушай,

Барама джашай.

Джууукъдан джууукъ бола алагъа,

Сиз ангыларыкъ адам тилде, ана тилде

Хапар айтыргъа излейме аладан.

Алай эталсам, алагъа борчуму

Джахилледен, къарангыладан

Ташны, Терекни да къутхаргъанча боллукъма.

Мен – адамы Кёк бла Джерни,

Ёлгюнчю къутулаллыкъ болмам

Джарсыуларындан баш бла джюрекни.

Ёлгенден сора да къутулурмамы

Джерде, Кёкде да къутулурму адам

Дауларындан Терек бла Ташны?

 

ДЖАЗ АЛА

Тилек эте тургъан къарт аммача,

Кёб турмай, джашил намазлыкъча,

Кёрюннюкдю, кёгериб джер.

 

АДАМ ХОРЛАТМАЗ КЕСИН

Гюл да, чыгъанакъ да, аман ханс да

Иги адамла, аман адамла да

Боладыла джамагъатда.

Дуния алай къуралгъан эсе,

Адам болгъандан эсе,

Тынчды болгъан хайуан, джаныуар.

Джаны уа – джаныуарны да бар,

Кесинге аяусуз бол да,

Адамлыгъынгы тас этме, къутхар.

Нафсынга не да дуния малгъа

Ичингде хайуаннга, джаныуаргъа

Хорлатсанг кесинги –

Сора, къаллай адамса сен?

Хайуанла, джаныуарла

Аны адамлыгъын ёлтюрюб,

Кесин да хайуан, джаныуар этиб,

Кеслерине къошуб къойсала,

Не айтыргъа боллукъду?

Тыш хайуанла, джаныуарла,

Адамны абындырыргъа да болурла.

Алай а,

Кесин хорлатса уа адам,-

Ол адаммыды сора?

Къалюбаладан бери адам джюрегинде

Адам, хайуан, джаныуар.

Хайуанлагъа, джаныуарлагъа,

Алагъа къошулуб джанын сакълагъандан эсе,

Ёлюмню сайлагъан – олду адам.

Огъай, адам Адам эсе,

Ичинде хайуанлагъа, джаныуарлагъа да

Хорлатмаз кесин.

 

КЪАРА КЪАЙГЪЫДАН АКЪ СЁЗ КЪУТХАРАДЫ МЕНИ

Къара къайгъыдан Акъ сёз къутхарады мени.

Эки дуниям да Сёздю мени.

Мени джаным тёнгекде тюл, Сёздеди.

Сёз ёлмесе, мен да ёллюк тюлме.

Сёздю мени юйюм. Сёздю меннге ышыкъ.

Акъ сёзню ышыгъында рахатлыкъ табады джаным.

Ёлюмсюз эте бир-бирибизни,

Джашайбыз алай. Эртде айтылгъанды:

«Джырчы ёлсе, джыры къалыр» деб.

Къара кюн Акъ сёзге кёчерикме толусу бла.

Бу дуния къара джамчы эсе,

Акъ башлыкъ а – Акъ сёздю.

Ким, не кетсе да менден,

Акъ сёз а кетмегенди:

Къыйын, зауукъ кюнюмде да

Мени бла тургъанды ол.

Акъ сёзге ассы болгъандан,

Аллах, сакъла мени.

Акъ Къалам, Къызыл Къалам да – Сёздю.

Акъ джаным, къызыл къаным да – Сёздю.

Шайыр – ол Сёздю. Акъ сёз.

 

ЭКИ ГОГУШ - БИР БАГУШ

Эки гогуш – бир багуш,

Я Аллахым, сен болуш,

Къутхар халкъны аладан.

Къууанчлары аланы –

Неда сёзюн этиудю

Кёкледе учхан къушну.

Чирик ийис тёбеден

Салады заран, къоркъуу

Суугъа, Ташха, Терекге.

Эки гогуш – бир багуш,

Багушун къуруталмагъан

Джарлы болурму бизден?

Эл багуш, къалана келсе,

Багуш тёбени къурутсакъ а,

Таза хауа къайытыр.

Алкъын а эки гогуш

Я Аллахым, сен болуш,

Ий бир келечи бизге.

Гогушла бла багушла

Оноу керекли элле

Тюб болуб къаладыла.

 

«СИЗСИЗ БИЗНИ ТИЛИБИЗ»

 

«Бир-бирибизни къууандыргъандан башха, не барды дунияда?

Сау болугъуз, сизсиз бизни тилибиз». Къочхарланы Аза.

Былай джазады бир дохтур къыз Ингилизден.

 

«Сау болугъуз, си́зсиз бизни тилибиз».

Шайырлагъа алай айтхан болгъанмыды?

Иги сёз – ол Алхаммыды, балхаммыды?

Иги сёзден кюч алады кёлюбюз.

 

«Бир-бирибизни къууандыргъандан башха,

Джуртда Джангыз Терек да Къадау Ташха,

Ол сёзлени айта-айта джашайды.

 

КЪОНГУРАУЧУ

Кюмюш къонгурауну алтын тили – олду шийир.

Къонгурау тауушну туудургъан, этген сейир -

Шайыр да — олду.

 

ЭСКИ, ДЖАНГЫ ДЖАЗЫУЛАНЫ ДА ОКЪУБ...

Къалюбаладан бери –

Джазылгъанны барын окъуб,

Адам улугъа къарайма къоркъуб.

Къураннга дери, Къурандан сора да

Джолубузгъа къарайма къоркъуб.

Кесибизге да къарайма къоркъуб.

Джазылгъанла азлыкъ этгенча,

Бирде кёлюм – джазгъы эртденча,

Бирде – къыяма къыш бузлатхан бир кёл.

Джазама, джазылгъан этгенча азлыкъ,

Сёздю джаннга ашарыкъ-азыкъ,

Хакъ сёз, Акъ сёз – билеме аны.

Аллахны сёзюне бурмагъанла эс,

Биле тургъанлай аны да,

Джазарымы къоймайма дагъыда.

Мени тюнгюлтмеген барды бир зат –

Аны кёлю болур да азат,

Джазыуун ол кеси джазар.

Ёзге, анга да джетмей фахмум,

Сёзюм бла байламлыды ёзюм –

Кесими къутхарыр назмум.

Джазгъанны къутхара эсе да къуру,

Ана тилибизни сакъларгъа да болушур сёзюм.

Быллай оюм да береди сабырлыкъ, тёзюм.

Алай а, джукъу кирмейди кёзюме,

Аланы да бар эди тиллери, адетлери,

Аланы да бар эди шыйыхлары, поэтлери...

Нек тюб болдула да дуниядан ала?

Халкъыбыз къошулмаз ючюн алагъа?

 

СЮЙМЕКЛИКНИ КЮЧЮНДЕН ТУУАДЫЛА

Сюймекликни кючюнден тууадыла

Сюймекликсиз джаратылгъан – ким, не да болсун –

Ийнанмайма, сейирлик болур деб.

Акъ сёз Джерде да джаратылыргъа болур.

Алай а, кёбюсюне Акъ сёз

Джети къат Кёкден энеди джерге,

Сюркелген, бюгюлген джанланы барын

Ёрге сюер ючюн, тартар ючюн ёрге.

Акъ сёз – къанатлыды,

Не да – Кёкге тенг болгъан джюрек.

Акъ сёз къара джюрекде туумаз.

Адам джюреги ючюн къазауат этсе да,

Балчыкъ кёлге джууукълащмаз.

Акъ сёз ушайды сабийге, мёлекге да;

Тазалыкъ – Акъ сёзню джаны.

Ариулукъ – сыфаты аны.

Акъ сёз – Кёкденди, Тейриденди.

Адамгъа, табигъатха сюймекликденди.

Нюр джарыкъча энеди джерге,

Келечиди акъ къанатлы Акъ сёз.

Насыблыды къонакъбай болалгъан анга.

 

КЪУТХАРАЛЛА МЕНИ

Адамладан чыкъса кёлюм,

Ала́ саулукъда джокъду манга ёлюм –

Барама Кёкге илиниб, ёрлеб.

Минги Тауну эме бузларын,

Былайда –

Джуртну иче сууун, джалай ташларын –

Халкъ болгъанды Малкъар-Къарачай.

Джурт белгибиз – Тау-Къая-Таш,

Орайдабыз – тау суулагъа ушаш,

Байрагъыбыз – нюр джарыкъ – мийикде, алда.

Болгъан къадарда джуртум, тилим,

Адамладан чыкъса кёлюм,

Ата джурт бла Ана тил къутхаралла мени.

 

МА ОЛ ЗАТ БЛА КЮРЕШЕМЕ МЕН

Тау сууну къарайма барыууна,

Учхан сууда чабакъланы тюл, толкъунланы тюл,

Къанатлы сёзлени, назму тизгинлени кёреме,

Сёзлени къанат тауушларын эшитеме.

Нарат тереклени ызларындан кюнбетге чыкъсам,

Поэзиядан толуду тёгерек –

Ол турады кючлеб

Сууланы, чегетлени, тауланы.

Саугъаларын аланы – назмуланы –

Къагъытха тюшюрюрге керекди джангыз.

Ма ол зат бла кюрешеме мен.

 

ДЖАРЫТАДЫ ДЖОЛНУ ДЖАНГЫ АЙ БЛА ДЖУЛДУЗ

«Ас-салам»,- деди «Ас-Алан»,

«Юйге да игилик»,- деди «Юйге Игилик»,

«Келгеннге да...»,- деген болмады.

Джангыз Терек болгъанымы Джуртда

Балтасы, мычхысы бла келгенни кёргенимде,

Дедим: «Ай джарлы миллет, къарангы миллет.

Къара таныса да – къарангы миллет».

Джангыз Терекни къоймадыла болургъа чегет,

Не этсин кюймей, джарылмай джюрек –

Айырдыла Халкъны тамырындан – Терегинден, Ташындан.

Джангыз Терекни токъсан тогъуз джетеги,

Миллет ёкюл эмда алим Дудаланы Махмуд;

Джырчы Сымайыл, джазыучу Мусса, назмучу Билал...

Барын айтыргъа, санаргъа керекмиди, къайдам.

Терекни кеси да, токъсан  тогъуз джетеги да

Джюзюнчю джетегин а, джюзюнчю атын а –

Сеземе, айталлыкъ а тюлме аны.

Ышаныу ангады джангыз.

Джарытады джолну джангы Ай бла джулдуз –

Болмасын энди абыннган, джангылгъан.

 

СОРА, КЪАЙДАН КЕЛЕДИ КЪОРКЪУУ

Джюрек къыйналса бир бек,

Ата-Анача, кёл этелле манга

Таш бла Терек.

...Тюздегилерибизни  да бери ыхдыргъанелле къайгъыла.

Джокъду къутулуу мында да къайгъыдан.

Шагъатла анга Таш, Терек, Адам.

Алай а, тарихни теренинден, узагъындан

Къутулуб Темирни, Къурчну да тузагъындан,

Биягъы таулада джашай эсек биз,

Сора, къайдан келеди къоркъуу?

Нек барды къоркъуу Къарчаны къаласына, ташына да?

Къаралыб тургъан Кёк, кюкюре, джашна да,

Ач бизге кесинги, къадарыбызны да.

Уят да, Хорламгъа дери элт,

Джуртну, Тилни биз сакъларча эт.

...Тынгылайды Кёк – бермейди белги.

Къадау Ташха бурулады джюрек –

Бюгюлмей джашаргъа барды юлгю.

Джюрек къыйналса бир бек,

Ата-Анача, кёл этелле манга

Таш бла Терек.

 

ТАШ, ТЕРЕК ДА ДЖОКЪДУЛА СЕНСИЗ

Энселе да Кёкден джулдузла бла Ай,

Чайкъалгъан тенгизге бурулду кёлюм:

Сакълайды мени Джашау не Ёлюм.

Айтыгъыз манга Таш бла Терек:

Ариулугъу-тазалыгъы бла тенг боллукъ Сеннге,

Бармыды бир джан Джерде не Кёкде?

Сол джанынгда – Таш,

Багъалысыз меннге

Джанымдан да бек.

Таш, Терек эмда Сен

Халкъ да, Джурт да турлукъдула сау,

Ёлюмню хорларыкъды джашау.

Таш бла Терек –

Алагъа къошдум да Сени,

«Ючден дагъан таймаз» деб, тохтадым.

Къууанчым сыйынмай джюрекге,

Джюрегим Сени сюйгенди кемсиз:

Таш, Терек да джокъдула Сенсиз.

 

КЪУТХАРЛЫКЪ АЛЛАХДЫ БИЗНИ

Айланнганды джел Шималдан.

Келтирирми? Билмейме, къайдам.

Тышында да джокъду джандет,

Аны сынагъанды поэт.

Сен ашыкъма, тау суу, тенгизге:

Кенг эселе да тюзле, тенгизле –

Ала джарашмайдыла бизге:

Насыбынгы Джуртунгда изле.

Болсала да этгенле джаулукъ –

Халкъыма, кесиме да саулукъ

Излей, ётгенме чекден.

Ауругъаннга марал сют къайда?

Къоймай не тюз, не чегет, не къая,

Къыдырыб чыкъдым дунияны.

Халкъ – джуртунда джашаялмай,

Айтырын айталмай, сёлешалмай

Тебреген эсе – анга неди мадар?

Болушлукъ болмаз Гъарбдан не Шаркъдан,

Къайытмаса Хакъ джолгъа, Хакъгъа –

Дарман да, джашау да джокъду халкъгъа.

Хакъ джолду халкъны этерик сау.

Не тюз, не тенгиз, не тау

Анга боллукъ тюлдюле себеб.

Кесиндеди, ичиндеди къыйынлыгъы халкъны.

Тышында излесе тамырын палахны,

Чамландырмазмы Аллахны?

Таныгъанлыкъгъа къара,

Хакъ джолгъа къайытмасакъ,

Аллах къутхарырмы бизни?

Болушлукъ келмез адамдан, къралдан –

Айырылмайыкъ динден-иймандан:

Къутхарлыкъ – Аллахды бизни.

 

МАДАРЫ БОЛСА АДАМНЫ...

Не кёбдю абыннган, джангылгъан...

Мадары болса адамны

Эталырмед джандет дунияны?

Сора адам джашауун джангыдан

 

ЁЛЕМЕ СЮЙМЕКЛИКДЕН

1

Кёзлеринг – чууакъ Кёкден,

Сезимим асры кёбден,

Мен бошайма джюрекден.

Сюеледиле таула:

Къобанла эм назмула

Кёкден келелле эниб.

Къанатлы сёз, учхан суу

Кеслерин Сени таба –

Джаз таба – атадыла.

Сёз секиртме, суу толкъун,

Махтау Сеннге Джуртуму

Терегинден, Ташындан.

Буйругъу болуб Хакъны,

Сакъларыкъ Джуртну, Халкъны

Ючюнчю керамат — Сен.

Кёзлеринг – чууакъ Кёкден,

Джюрекдегин айталмай,

Ёлеме сюймекликден.

2

Джашайма, табигъатча.

Биз эки тюрлю болурбуз,

Дуния бла ахратча.

Кёз кёрмезча, сёз ётмезча,

Бу сейир сезим ёлмезча,

Уруб турурму джюрек?

Арабызда барды чек –

Ётерге уа керексе,

Намысынг бла, сыйынг бла.

Тюз эсе иннетибиз,

Джазыуну джазсакъ да биз,

Къол салгъан а – Кёкдеди.

Олмуду тыйгъан бизни?

Этмесек, Ол да къадар

Этерми? Этер нени?

Джазыуубузну джазайыкъ –

Ол къол салыр не салмаз –

Биз алгъа бир атлайыкъ.

Кёзлеринг – чууакъ Кёкден,

Айтырымы айталмай,

Бир кёб сёлешеме мен.

Узун сёзню къысхасын

Джюрек, кюкюре, джашна,-

Ишибиз болсун къолай!