Экономика факультети бизнес ҳӘм басқарыў факультети экономиканы раўажландырыўда модернизациялаў, киши бизнес ҳәм жеке исбилерменликтиң орны Мақалалар топламы Экономика илимлериниң кандидаты Б. Мырзаевтың редакторлығында

1. Алимов Р.Х., Ходиев Б.Ю., Бегалов Б.А. ва б. - Миллий иқтисодда ахборот тизимлари ва технологиялари. –Т.: «Шарқ», 2004 й.

2. А.Кенжабоев. Ахборотлаштириш миллий тизимини шакллантириш муоммолари – Т.: «Ибн Сино» 2004 й.
ИРИ САНААТ КӘРХАНАЛАРЫ МЕНЕН ЖЕКЕ АДАМЛАРДЫҢ ӨНЕРМЕНТШИЛИКТИ РАЎАЖЛАНДЫРЫЎДАҒЫ ӘҲМИЙЕТИ
Шамшетов А.С., Давлетов Ж.М.

Қарақалпақ мәмлекетлик университети
Бүгинги күнде өнерментшилик саласы бәнтлик ҳәм семья бюджети дәраматларын асырыўдың қосымша дерегиине айланып баратырғанын ҳеш ким инкәр ете алмайды. Усы ўақытта өнрементшилик пуқараларды, биринши нәўбетте, ҳаял-қызлaр, aйнықсa, көп балaлы ҳаялларды, жәрдемге мүтәж майыпларды ҳәм мийнет қәбилети шекленген басқа тәреплерди өндирис хызметине тартыў ушын зәрүр социаллық әҳмийетке ийе болмақта

Мәмлекетимиздеги халықты жумыс пенен тәмийинлеў машқалаларын шешиўде киши бизнeс ҳәм жеке исбилерменликти жедел раўажландырыў менен бирге, өнерменшиликтиң түрли формаларын кeң енгизиў ҳәм аўылық жерлерде шарўашылықты раўажландырыўды хошеметлеўге өз-алдына әҳмийет берилмекте. Өткен жыл даўамында елимизде 661 мыңға жақын, соның ишинде, киши бизнeс саласынды - 374 мыңға, xызмет көрсетиў ҳәм сeрвис саласында – 220 мың, өнрементшилик есабынан болса - 97 мың 800 жаңа жумыс орны жаратылды.

Мәмлекетимизде исши күши бәнтлиги ҳәм халықтың дәраматларын осырыўда өнерментшилик ҳәмде жеке жәрдемши ҳәм дийхан xожaлықлaрындa қарaмал бағыў салаларының әҳмийети жылдан-жылға күшейип бармақта. Соның ишинде, бул бойынша төмендеги нәтийжелер қолға киритилди:

- 2010 жылда өнерментшилер тәрепинен 34 миллиaрд сумлық өним ислеп шығарылды ҳәм хызметлер көрсетилди;

- өнерментшилер арқалы кәрxанaлaр өзлерине бeрилген жеңилликлер есабынан 1 млрд. сумнан артық қаржыны үнемлеўге еристи.

Улыўма алғанда мәмлекетимизда киши бизнeс ҳәм жеке исбилерменлик, xызмет көрсетиў ҳәм сeрвис, өнерментшилик салалары турақлы раўажландырыў бойынша әҳмийетли ислер әмелге асырылып, олар келешекте халықтың турмыс дәрежесиниң жетилисиўине сезилерли тәсир көрсетеди.

Бизге белгили болғанындай, мәмлекетимиз халқының бәнтлигин ҳәмде дәраматларын асырыў актуаль ўазыйпалардан бири есапланады. Соның ишинде, рәсмий емес секторда халық бәнтлигин пәсейиттириў ҳәм оларды рәсмий секторға тартыў мақсетинде республика көлеминде аймақлық бәнтлик бағдарлары ислеп шығылған. Усы бағдарларда халықты жумыс пенен тәмйинлеў ушын киши бизнезке кең имканиятлар жаратыў, өнерментшилик жолы менен жумыс орынларын шөлкемлестириў сыяқлы баслы бағдарлар белгиленген. Әсиресе, Өзбекстан Республикасы Президентиниң 2006 жыл 5 январындағы «Ири санаат кәрханалары менен өнерментшиликти раўажландырыў тийкарында ислеп шығарыў ҳәм хызметлер ортасында кооперацияны кеңейиттириўди хошеметлеў шара-илажлары туўрысында»ғы Пәрманы ҳәмде 2007 жыл 6 апрелдеги «Халық бәнтлигин асырыў ҳәмде мийнет ҳәм халықты социаллық қорғаў органлары хызметин жетилистириў шара-илажлары туўрысында»ғы қарарының орынланыўы орынларда басшылар тәрепинен толық тәмийинленбекте.

Соның менен бирге, усы қарар ҳәм пәрман тийкарында Қарақалпақстан Республикасының Нөкис қаласында өткен 2008-2009 жылларда өнерментшилик тийкарында жәми 180 жаңа жумыс орынлары жаратылды. Усы өнерментшилик мийнетин раўажландырыў жолы менен шөлкемлестирилген жаңа жумыс орынларына тийкарынан қолында өнери болып, кәрхана ҳәм шөлкемлерде ислеў имканияты жоқ пуқаралар, ҳаял-қызлар ҳәмде имканияты шекленген майыплар тартылған.

Кәрхана ҳәм шөлкемлер менен мийнет шәртнамасын дүзген өнерментлер текғана қаладағы, бәлким республикадағы жумыс пенен бәнт халық тайпасына киритилген.

Өнерментшилерге пенсиялар ҳәм социаллық қамсызландырыў бойынша напақалар тайынлаўда ислеген ўақты мийнет стажына қосылып социаллық қорғаўға алынған. Бүгинги күнде қаладағы өнерментшилер тийкарынан тигиўшилик, тоқымашылық, қадақлаўшы, компьютер хызметлери, аяқ-кийим дүзетиўши, аўыл хожалық өнимлери ҳәмде гүл жетистириўши сыяқлы бағдарларда хызмет көрсетпекте.

Ерисилген нәтийжелер менен бир қатарда өнерментшиликти раўажландырыўда бир қатар машқалаларда бар. Тийкарғы машқалалардан бири-киши кәрханаларда өнерментшилик есабына жаратылған жумыс орынлар щтат кестесиниң кеңейиўине алып келмекте, нәтийжеде усы кәрханалар ушын белгиленген бирден-бир салық төлеўи орнына ири кәрханалар сыяқлы улыўма салық төлеми белгилениўи олардың өнерментшилик жумыс орынларына болған мүтәжликти пәсейиттирмекте.

Мәмлекетимизде өнерментшиликти жәнеде раўажландырыў ушын финанслық жақтан қыйын жағдайға түскен киши кәрханаларға өнерментшилик жумыс орынларын жаратыў шәрти менен «Жумыс пенен тәмийинлеўге көмеклесиў мәмлекетлик жамғармасы»ның жеңилликли кредитлер муғдарын көбейиттириў, таяр өним ислеп шығарыўға қәнигелескен санаат кәрханаларында өнерментшилик есабына жаратылған жумыс орынларын штат кестеси қүрамына қоспаў бойынша илажларды ислеп шығыў лазым.

Өнерментшилик тараўында ерисилген нәтийжелер рәсмий секторда бәнтликти тәмийинлеген ҳалда, жумысшылар дәраматлары ҳәм ис ҳақыларының артыўына тиккелей түртки болмақта.
ЕЛИМИЗДИҢ ЭКОНОМИКАСЫН РАЎАЖЛАНДЫРЫЎДА КИШИ БИЗНЕСТИҢ РОЛИН АРТТЫРЫЎ
Арзуова Ш., Мырзанова М.М.

Қарақалпақ мәмлекетлик университети
Жәмийетти жаңалаў ҳәм еркинлестириўдиң әҳмийетли мәселелерин әмелге асырыў, мәмлекетти модернизациялаў ҳәм реформалаў, күшли экономикалық ҳәм социал потенциалға ийе болған Өзбекстан Республикасының тез пәт пенен комплекс раўажланыўы, халықтың турмыс дәрежесиниң үзликсиз өсип барыўына кең мүмкиншиликлер жаратып берди. Ғәрезсизлик жылларында экономиканың республика ушын традициялық болған тармақларының раўажланыў бағдарларының өсиўи менен бирге жаңа прогрессив тармақлар пайда болып, олар ҳәзирги күнге келип тез раўажланбақта, нәтийжеде миллий экономикамыздың раўажланыўы жыл сайын өсип баратыр. Жоқарыдағы жетискенликлерге ерисиўде сезилерли үлести киши бизнес субъектлери ийелеп келмекте.

Президентимиз 2011 жыл “Киши бизнес ҳәм жеке исбилерменлик жылы” деп атаўды ҳәм усы жылға арналған Мәмлекетлик программа қабыл қылынды, сонлықтан киши бизнес ҳәм жеке исбилерменликти раўажландырыў бойынша көплеген илажлар әмелге асырылмақта.

Киши ҳәм жеке исбилерменликти жедел раўажландырыў, оның нәтийжели хызмет көрсетиўи ушын қолай экономикалық ҳәм ҳуқықый жағдайларды жаратыў, ҳәзирги ўақытта оның жалпы ишки өнимин ислеп шығарыўда тек ғана шешиўши роль ийелеўи, усының менен бирге халықтың тынышлығын ҳәм дәрәматларының айланыўына ерисиў, мәмлекет басқарыў органлары, жәмийетлик системалар дыққат орайындағы тийкарғы ўазыйпа екенлигин бәрҳулла айтып келмекте.

Ҳәзирги ўақытта әҳмийетли мәселе – бул елимиз экономикасында киши бизнес, биринши гезекте, жеке исбилерменликтиң роли ҳәм үлесин және де кеңейтиўди тәмийнлей алатуғын нызамларды қабыл етиў мәселеси биз ушын әҳмийетли болып қалмақта.

Усы ўазыйпаларды өз ўақтында шешиў ҳәм нәтийжели басқарыў қарарларын қабыл етиў киши бизнес кәрханаларының хызмет көрсетиўи ҳәм олардың раўажланыў нызамларын анализлеў ҳәмде келешектиң өзгериўи ҳаққында илимий тийкарланған экономикалық информациялардың пайда болыўын талап етеди.

Республикамызда алып барылып атырған түп реформалар экономикада ҳәр қыйлы мүлкшиликке тийкарланған көп укладлы экономиканы түрлендириўден ибарат. Бул өз гезегинде экономикада мәмлекетлик емес сектордың раўажланыўына, киши бизнес ҳәм жеке исбилерменликти раўажландырыўға, экономикалық өсиўди, халықтың жумыс пенен бәндлигин тәмийнлеўге ҳәмде турмыс дәрежесин жақсылаўға алып келеди.

2010 жылда дизимге алынған киши бизнес субъектлериниң саны 8967, соннан хызмет көрсетип атырганлары 7463 ны пайда етип, 2009 жылға қарағанда 328 ке артқан. Олардың жәми дизимнен өткен киши бизнес субъектлариндеги үлеси 83,2% ти пайда еткен.

Киши бизнестиң жалпы жергиликли өним ислеп шығарыўдағы үлеси 63,6 процентти пайда етип, 2009 жылға қарағанда 2,9 процентке артқан. Республиканың сыртқы саўда айланысында киши бизнестиң үлеси 25,7 процентти яки 29613,6 мың АҚШ долларын пайда етти.

Республиканың коммерциялық банклери тәрепинен киши бизнести раўажландырыў мақсетинде 2010 жылда 105964,7 млн.сўм муғдарында кредитлер ажыратылды, яғный 2009 жылға қарағанда 139,8 процентти пайда етти. Соның менен бирге 105057,4 млн.сўм банклардиң өз қаржылары есабынан ҳәм 907,3 млн.сўм бюджеттен тысқары фондлар есабынан ажратылды. Сондай-ақ қысқа мүддетли кредитлер 52437,6 млн.сўмды ҳәм узақ мүддетли кредитлер 53527,1 млн.сўмды пайда етти.

Киши бизнeсти жәнеде қоллап-қуўатлаў ўазыйпасы бурынғыдан да үлкен әҳмийетке ийе болмақта. Себеби киши бизнeс жаңа жумыс орынларын жаратып, ҳазирги ўақытта жумыс пенен бәнт халықтың дәрамадының 71,2 проценттен артығын пайда етпекте.

Соңғы жылларда республикамыз миллий экономикасының барлық тармақларында жеке исбилерменлик, киши бизнес хызмети менен шуғылланыўшы кәрханалар пайда етилмекте. Соның менен киши кәрханалардың экономикадағы орны ҳәм әҳмийети де артып бармақта. Киши бизнестиң республикамыз миллий экономикасын раўажландырыўдағы әҳмийети төмендегилер менен характерленеди:

1. 
   Жеке исбилерменлик базар экономикасы жағдайында керекли тезликти тәмийнлеп, ислеп шығарыўдағы терең қанигелесиў ҳәм тармақласқан кооперацияны жаратады, буларсыз болса жоқары өнимдарлықты тәмийнлеп болмайды;
   
2. 
   киши бизнес базар ушын керекли болған бәсеке орталығын жаратады ҳәмде өзгерип туратуғын базар талапларына сәйкес тез ислеп шығарыў түрин өзгертип алыў қәбилетине ийе екенлиги менен ажралып турады;
   
3. 
   пайдаланыў тараўында жүзеге келетуғын бослықты тез толтырып алып, ең заманагөй үскенелер ҳәм технологиялардан пайдаланып сарпланған қарежеттиң орнын жүдә тез қаплай алады;
   
4. 
   усындай исбилерменлик орталығын жаратады, ол ең алды менен ислеп шығарыўшылардың жеке мәплери тийкарында қурылған ҳеш бир базар экономикасы субъектлери буларсыз раўажлана алмайды.
   

Киши бизнес субъектлериниң және бир әҳмийетли дереги - информациялық ресурсларға болған талапларын илажы барынша толығырақ тамийнлеў керек. Көпшилик киши бизнес субъектлери ишки ҳәм сыртқы базар конъюнктурасы туўрысында мағлыўматқа ийе емес. Егер олар ислеп шығарып атырған өнимге базарда талап болмаса, исбилерменлер өним ислеп шығарыў менен байланыслы болған қарежетлерди қаплай алмай, банкротлыққа ушыраўы мүмкин. Киши бизнес субъектларин көбирек товарлар ҳәм хызметлер ҳәмде ресурслар базарындағы пайда болған баҳалар қызықтырады.

Киши бизнес кәрханалары ислеп шығарған өнимлерин экспортқа шығарыўға ҳәр тәреплеме көмеклесиў ҳәм оларды хошаметлеў керек. Бул ислерди хызмет көрсетиў тараўында хызмет алып барып атырған коммерциялық шөлкемлер ҳәм фирмалар арқалы әмелге асырыў мүмкин.

Киши бизнес кәрханаларын басқарыў аппараты, ислеўшилерин ҳәр қыйлы қәсип ҳәм қанигелерге оқытыў зәрүр. Себеби базар қатнасықлары жағдайында исбилерменлер ушын бир ғана тәжирийбениң өзи жетерли емес. Гейпара жағдайларда оператив қарарларды қабыл қылыўда илимий тийкарланған, традициялық емес жандасыўлар керек болады.

Республикамызда киши бизнес қол мийнетин көп талап қылатуғын тараўларда, әсиресе аўыл хожалығы, қурылыс, хызмет көрсетиў тараўларында пайда етилиўи мақсетке муўапық болар еди.

Жуўмақлап айтқанда, республикамызда киши бизнес ҳәм жеке исбилерменлик кәрханаларының раўажланыўын қоллап-қуўатлаў экономикалық өсиўди тәмийнлейди. Бул болса өз гезегинде халықтың турмыс дәрежесиниң тийкарғы көрсеткиши болған – халықтың жан басына туўры келетуғын жалпы ишки өнимин көбейтиўге алып келеди ҳәм республикамызды дүньядағы раўажланған мәмлекетлер қатарына алып шығады.

Сегодня предприниматели могут получать необходимую информацию из государственных информационных ресурсов, открытых ресурсов справочной информации, средств массовой информации и коммерческих источников. Между тем им доступны только три последних источника, да и то с качеством, практически не отвечающим условиям деятельности на рынке, а именно достоверности и актуальности. Безусловно, крупному бизнесу намного легче выжить в таких условиях. Он лучше адаптирован к этой ситуации, имеет налаженные связи, в состоянии создавать и поддерживать собственные информационно-аналитические и технологические службы, его решения, как правило, опираются на собственные эксклюзивные источники информации. Вот почему, говоря о рынке деловой информации и информационных услуг для бизнеса, мы в основном имеем в виду предприятия малого бизнеса и индивидуальных предпринимателей, технологическое производство которых включает компоненты, указанные на рис. 1.

Планирование — важнейший элемент менеджмента. Основная кон­цепту-альная цель деятельности предприятия — достичь максималь­ной прибыли, производя то, на что есть спрос. Для того, чтобы добиться этой цели, следует разработать стратегию развития предприятия которая должна отвечать на следующий вопрос: как максималь­но и в конкретных условиях использовать имеющиеся возможности предприятия, в которых предполагаются его дей­ствия

Материалы

Технологии

Трудовые средства

Энергия

Информационные

технологии

Рис. 1. Основные компоненты технологического производства.

Возможности предприятия — это прежде всего его ресурсы, к которым относятся следующие (рис. 2.): финансовые, технико-технологические, кадровые, правовые, интеллектуальные, информационные, по обеспечению людей и т.д.

Развитие автоматизированных информационных технологий велось параллельно с появлением новых видов технических средств обработки и передачи информации, совершенствованием организационных форм использования ЭВМ, насыщением инфраструктуры новыми средствами коммуникации и.т.д.

Информация о внутренней среде предприятия

Финансовые ресурсы

ресурсы

ресурсы

Кадровые ресурсы

Общее состояние национальной экономики

мировой экономики

видов продукции и услуг

Общее состояние

отраслевых рынка


Информация о внешней

среде предприятия

Рис. 2. Информация, необходимая для стратегического планирования

и оперативного управления предприятием^*.
Развитие технологий сбора, обработки, накопления и распространения информации, а также организации процесса коммуникаций послужили стимулом к появлению и повсеместному распространению новых форм организации бизнеса в целом и отдельных бизнес-процессов. Виртуальные компании и сетевые организации базируются в своей деятельности на эффективной организации информационных взаимодействий, создании и накоплении знаний, баз данных, обмена знаниями, позволяющих им достигать преимуществ в области инноваций, что обеспечивает высокий уровень конкурентоспособности.

Информация, как экономический ресурс, используется в различных направлениях, результатом чего является многообразие форм воплощения и путей создания стоимости. Среди основных направлений можно выделить такие:

а) коммерциализация информации в товарах, услугах и технологиях (создание наукоемкой продукции, интеллектуальных товаров, информационных услуг, разработка новых технологий производства, управления и т. д.);

б) воздействие на субъективное восприятие и ожидание экономических субъектов. В качестве примера можно указать на создание информационного продукта компанией, формирование потребностей или влияние на них.

Информация и информационно-коммуникационные технологии содержат в себе резервы повышения производительности труда, а также оптимизацию использования иных ресурсов. В современной экономике они становятся все более значимыми ресурсами, поскольку представляют собой важный объект приложения интеллектуальных усилий.

В результате проведенных исследований на многих предприятиях разных стран, были получены следующие данные

 1) расходы на информационные технологии возрастают, если компания в течение прогнозируемого периода времени устойчиво получает прибыль;

2) чем больше квалифицированных сотрудников, тем выше расходы на информационные технологии.

Таким образом, информационно-коммуникационные технологии играют главную роль в формировании информационного общества, в экономическом росте предприятий и организаций различных форм собственности.
Список использованных литературы

1. Алёхина Г. В. Информационные технологии в экономике и управлении / Уч. пособие. М. 2002.

2. Бажин. И.И. Информационные систем менеджмента. М.: ГУ - ВШЭ. 2000.г.

3. Бегалов Б.А. Технология процессов формирования информационно-коммуникационного рынка. Монография. – Ташкент.: Фан, 2000.

4.Гулямов С.С. и другие Современные информационно-коммуникационные технологии в маркетинге информационных продуктов и услуг.- Т.: Фан, 1997.
АЎЫЛЛЫҚ ЖЕРЛЕРДЕ КИШИ БИЗНЕС СУБЪЕКТЛЕРИН РАЎАЖЛАНДЫРЫЎ ИМКАНИЯТЛАРЫ
Адильчаев Р.Т., Еримбетова У.

Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Өзбекстан Республикасында 2009-жылды Президентимиз тәрепинен «Аўылды раўажландырыў ҳәм абаданластырыў жылы» деп белгилениўи елимиздиң аўыллық орынларды сондай – ақ экономиканың аграр саласы ушын үлкен әҳмийетке ийе ўақыя болып есапланады. Жылдың усылайынша аталыўына байланыслы елимизде «Аўылды раўажландырыў ҳәм абаданластырыў жылы» мәмлекетлик дәстүри ислеп шығылды ҳәм бул дәстүр тийкарында аўыллық жерлерде ҳәр қыйлы қолайлылықларға ийе заманагөй турақ жайлар, турмыслық хызмет көрсетиў объектлери қурылып пайдаланыўға тапсырылды.

Мәмлекетимиз аймағындағы аграр секторда мүликдарлар классын қәлиплестириў, жердиң ҳақыйқый ийелери дийқанларға, фермерлерге тапсырыў мақсетинде фермерлердиң имканиятлары шеңберин кеңейтиў, олардың жуўапкершилигин арттырыў бағдарында турақлы раўажланыў әмелге асырылмақта. 2008-жылда басланған дүнья жүзилик финанслық-экономикалық кризиске қарсы Өзбекстан Республикасының мәмлекетлик дәстүри тийкарында оның тәсирин кемейтиў ҳәм алдын алыў үлкен әҳмийетке ийе болып табылады.

Мәмлекетте аграр секторды жетилистириўде усы саланың тийкарғы буўынлары болған тек ғана фермерлер ҳәм дийқан хожалықлары ис ҳәрекетлери менен шекленип қалыў надурыс болады. Фермер ҳәм дийқан хожалықлары белсене ҳәрекет етиўи ушын аўыл хожалығы өндириси жумысларын жетилистириўде тиккелей байланыслы хызмет көрсетиўши (техникалық сервис, материаллық-техникалық тәмийинлеў, жанылғы-энергетика ресурсларын жеткизип бериў, транспорт, байланыс, саўда-сатық, турмыс хызметин көрсетиў шақапшалары ҳәм т.б.) тармақ субъектлери жумысларын шөлкемлестириў ең зәрүрли машқалалардан бири болып есапланады.

Аўыллық жерлерде киши бизнести раўажландырыўдағы әҳмийетли өзгешелиги өзиниң базар қатнасықлары шараятына тез ийкемлесиўшеңлиги, аўыл хожалығы өнимлерин өндириўге, оларды қайта ислетиўге, өнимди сатыўға, базардың ҳәм тутыныўшылардың талабын қанаатландырыўшылығы менен үлкен әҳмийетке ийе болып табылады.

Қарақалпақстан Республикасында аўыл хожалығы менен тығыз байланыста ислеўши киши бизнес пенен шуғылланыўшы ҳәрекеттеги киши кәрханалардың саны 500 ден асламырақты қурайды. Аўыл хожалығында киши бизнес - тийкарынан өнимлерди таярлаўды, оларды cақлаўды, тийисли мәнзилине жеткизип бериўди, қайта ислеўди, сатыўды шөлкемлестиретуғын, әсиресе, аўыллық жерлерде өндирислик ҳәм базар инфраструктурасын дүзиўдиң, халыққа хызмет көрсетиўдиң ең қолайлы усылларынан бири болып табылады.

Киши бизнес субъектлери тийкарынан халық тутыныў товарларының өндиристи ҳәм турмыс хызметин көрсетиўды әмелге асырады. Халыққа хызмет көрсетиў саласын еледе кеңейтиў жүдә үлкен әҳмийетке ийе болып есапланады. Бүгинги күнде жоқарыда келтирип өтилген хызмет түрлери өзимизде өндирилген өнимлердиң көп ғана түрине ишки талапты арттырады, сондай – ақ, тутыныў базарында тең салмақлылықты сақлаўда әҳмийетли роль ойнайды, жаңа жумыс орынларының жаратылыўына, әсиресе аўылда заманагөй турақ-жайларды қурыў ҳәм социаллық инфраструктураны раўажландырыўды жеделлестириў дәстүрин орынлаўға хызмет етеди.

Ҳәммемизге белгили бизиң мәмлекетимиз халқының 50 процентке жақын бөлеги аўыллық жерлерде жасап келмекте. Солай екен, аўылда жасап атырған халық ушын ылайықлы күнделикли турмыс шараятларын жаратып бериў киши бизнес ҳәм жеке исбилнрменликти аўыллық орынларда еледе раўажландырыў лазым екенлигин көрсетпекте

Аўыллық жерлерде жасаўшы халықтың турмыс дәрежесин арттырыў аўылда турмыс жағынан хызмет көрсетиў ҳәм сервис, ири кәрханалардан үйге алып ислеў салаларын модернизациялаў арқалы аўыл халқының дәраматларын көбейтиўге, яғный аўыллық жерлерде киши бизнести раўажландырыўға төмендеги жумысларды әмелге асырыў нәтийжесинде ерисилиўи мүмкин:

1. 
   Аўыллық жерлерде усақлап сатыў саўдасын, улыўма аўқатланыў, күнделикли турмыс хызметин көрсетиў объектлерин көбейтий;
   
2. 
   ҳәрекеттеги киши кәрхана, киши бизнес субъектлерин модернизациялаў, ҳәзирги заман талапларына сәйкес техникалық ҳәм технологиялық жақтан қайта үскенелеўди еледе жеделлестириў, заманагой, ийкемлесиўшең ҳәм бәсекеге шыдамлы технологияларды кеңирек еңгизиў
   
3. 
   Киши бизнес саласын раўажландырыў процессинде ресурсларды қатаң ҳалда үнемлеў системасың еңгизип, өдирислик шығынларды ҳәм өнимниң өзине түсер баҳасын төменлетиўди, арзанлатыўды қоллап-қуўатлаўдың есабынан киши бизнес субъектлериниң бәсекелеслигин арттырыў;
   
4. 
   Жаңадан дүзилип атырған киши бизнес субъектлерин қоллап-қуўатлаў мақсетинде ҳәр қыйлы женилликлерге ийе кредитлерди еңгизиў ҳәм оның орынланыўын тәмийинлеў;
   
5. 
   Киши бизнес субъектлери тәрепинен таярналылған өнимлерди ишки базардағы талапты хошаметлеў арқалы жергиликли товар өндириўшилерин қоллап-қуўатлаўды әмелге асырыў;
   
6. 
   Аўыллық жерлерде фермерлерге, киши бизнес пенен шуғылланыўшыларға юридикалық мәслаҳат бериў, банк, финанс, қамсызландырыў, лизинг ҳәм басқада хызмет түрлериниң қәлиплесиўин тәмийинлеў;
   
7. 
   Аўыллық жерлерде хызмет көрсетиўди раўажландырыў бағдарындағы дәстүрлерди регионлар бойынша өзгешеликлерин үйренип шығыў, бунда кадрлардың таярлығы, олардың маманлығын арттырыўды әмелге асырыў.
   

Мәмлекетимиз аўыл хожалығында киши бизнести қоллап-қуўатлаў, сервис ҳәм хызмет көрсетиў тараўын, сондай-ақ, ири кәрханалардан жумысты үйге алып ислеўди раўажландырыў тийкарында халықтың жумыс пенен бәнтлигин тәмийинлеў 2010-жылда ең әҳмийетли ўазыйпалардан бири сыпатында белгиленип өтилген еди. Бул мәселени үйренип шығыўдың нәтийжелери орынларда қолда бар имканиятлардан еледе толық пайдаланылмай атырғанлығын көрсетпекте. Атап айтқанда, бүгинги күнде Бируний, Кегейли, Қоңырат, Нөкис, Хожели районларында ҳәм Нөкис қаласында жумыс ислеп турған киши бизнес субъектлериниң кемейип кетиўине жол қойылмақта. Сондай-ақ, Бируний, Елликқала, Шоманай, Кегейли, Қанлыкөл, Тахтакөпир, Қараөзек, Нөкис районларында киши бизнес субъектлерине хызмет көрсетиўши консалтинг орайлары ҳәм бизнес инкубаторлар шөлкемлестирилсе мақсетке муўапық болар еди. Усы атап өтилген районлардың көпшилигинде мийўе, палыз ҳәм шарўашылық өнимлерин таярлаў ҳәм қайта ислеў бойынша мәнзилли бағдарламада белгиленилген өним жетистириў ҳәм өндирислик параметрлери орынланғаны менен, өткен жылы жетистирилген овощтың 10% ти, гөштиң 30% ти, ал сүт өнимлериниң 35 проценти ғана қайта исленген.

Мийўе ҳәм палыз өнимлерин қайта ислеўши кәрханалар тийкарынан Нөкис ҳәм Төрткүл районларында, ал шарўашылық тараўының өнимин, яғный гөш өнимлерин қайта ислеўши кәрхана Кегейли районында ҳәрекет етип келмекте.

Өзбекстан Республикасы Президенти тәрепинен 2011-жилдың киши бизнес ҳәм жеке исбилерменлик жылы деп белгилениўиде аўыл хожалығында киши бизнести жәнеде жеделирек раўажландырыў ўазыйпасы ҳәр қашанғыданда зәрүрий әҳмийетке ийе екенлигин билдиреди. Себеби аўыл хожалығында киши бизнес саласы жаңадан-жаңа жумыс орынларын жаратып, бизиң шараятымызда халықтың жумыс пенен бәнт болған қатламы дәраматының 70 проценттен артығын қурамақта.

Өзбекстан Республикасы Президенти И.А.Каримовтың 2010-жылда Мәмлекетимизди социаллық-экономикалық раўажландырыў жуўмақлары ҳәм 2011-жылға мөлшерленген ең әҳмийетли артықмаш бағдарларға бағышланған Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетиниң мәжилисиндеги баянатында атап өткениндей, 2011-жылға 950 мыңнан артық жаңа жумыс орынларын тийкарынан аўыллық орынларда жаратыў нәзерде тутылған. Соның ишинде, жумыс орынларының 600 мыңнан асламын киши бизнес ҳәм жеке исбилерменлик саласында ашыў нәзерде тутылмақта. 73 мыңнан артық жумыс жаңа орынлары транспорт ҳәм инженерлик коммуникация инфраструктурасын жеделирек раўажландириў жойбарларын әмелге асырыў нәтийжесинде шөлкемлестириледи. Бул өз гезегинде елимиздиң аўыллық жерлеринде киши бизнести раўажландырыў, аўыл турғынларының, әсиресе аўыл жасларын турақлы жумыс орынлар менен тәмийинлеўдиң тийкарғы жолларынан бири болып есапланады.
Пайдаланылған әдебиятлар

1. И.А.Каримов, Дүнья жүзилик финанслық-экономикалық кризиси, Өзбекстан шараятында оны сапластырыўдың жоллары ҳәм илажлары- Т.: Ўзбекистон, 2009.- 56 б.

2. Өзбекстан Республикасы Президенти И.А.Каримовтың 2010-жылда Мәмлекетимизди социаллық-экономикалық раўажландырыў жуўмақлары ҳәм 2011-жылға мөлшерленген ең әҳмийетли артықмаш бағдарларға бағышланған Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетиниң мәжилисиндеги баянаты, 2011 февраль.

3. Аллаярова М.К., Мамажонов С.В., Қишлоқ жойларида кичик бизнес ва ҳусусий тажбиркорликни ривожлантириш йўналишдари, ЎзМУ, Республика илмий-амалий конференцияси материаллари, 23.02.2011 й. Тошкент 2011.

4. Сайдахмедов О.А., Назарова У. Аграр тормоқнинг мамлакат иқтисо-диётидаги ўрни. ЎзМУ, РИАК материаллари, 23.02.11 й. Тошкент 2011.

5. Абдуллаев У., Жўраев И. Мамлакатимизда деҳқон ва фермер хўжаликларини қўллаб-қувватлаш ҳусусий тадбиркорликни ривожлантириш-нинг муҳим омили сифатида, ЎзМУ, РИАК материаллари, 23.02.11 й. Тошкент 2011.

Ислоҳотлар даврида хусусий тиббий хизматларни бошқариш ва ташкил этиш тизими такомиллаштирилди, аҳолининг хусусий тиббий хизматлардан тенг ҳуқуқли фойдаланишларига тегишли шарт-шароитлар яратилди. Соғлиқни сақлаш соҳасидаги ваколатли давлат органларининг ваколати ва масъулияти янада кучайтирилди. Хусусий сектор рағбатлантирилиб, уларнинг фаолиятини тартибга солувчи ҳуқуқий база ўзгарувчан шароитларга мувофиқлаштирилиб борилди. Хусусан, 1996 йил 26 августда қабул қилинган Ўзбекистон республикасиининг “Фуқаролар соғлиғини сақлаш тўғрисида”ги қонуни ўрганилиб чиқилиб, 2010 йилнинг 20 майидан бошлаб, 10 ва 11 моддаларига ўзгартиришлар киритилди, яъни 10-модданинг биринчи қисмга кўра, соғлиқни сақлашнинг хусусий ва бошқа хил тизимлари жумласига ўз маблағлари ва қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа манбалар ҳисобидан молиялаштириладиган даволаш профилактика, дорихона муассасалари, тиббиёт ва фармацевтика маҳсулотлари ишлаб чиқарадиган корхоналар шунингдек, хусусий фармацевтика фаолияти билан шуғулланувчи жисмоний шахслар киради. 11-модданинг биринчи қисмга кўра, тиббий фаолият тегишли лицензияга эга бўлган юридик шахслар томонидан, фармацевтика фаолияти эса тегишли лицензияга эга бўлган юридик ва жисмоний шахслар томонидан амалга оширилиши белгиланди.

Ушбу ўзгартиришлар орқали якка тартибда тиббий фаолият юритаётган тадбиркорларга юридик шахс мақомининг берилишига, тиббий мутахассислар учун қўшимча иш ўринларининг яратилишига, тиббий фаолият қоидалари ва меъёрларига қатъий риоя қилишга ва тиббий хизматларнинг сифат жиҳатдан яхшиланишига ҳуқуқий асос солинди.

Бироқ Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 19 сентябрдаги «Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилишни янада чуқурлаштириш ва уни ривожлантириш Давлат дастурини амалга оширишнинг асосий йўналишлари тўғрисида»ги Фармони аҳолига сифатли, ихтисослашган тиббий хизмат кўрсатадиган хусусий тиббиёт муассасаларининг ривожланишини янги босқичга олиб чиқишга хизмат қилди.

Мазкур фармонда 2007 йилнинг 1 октябридан аҳолига пуллик тиббий хизматлар кўрсатувчи (стоматология ва косметология хизматлари бундан мустасно) тиббиёт муассасалари товарлар (иш, хизматлар) сотиш ҳажмларидан тушадиган даромадларни бюджетдан ташқари пенсия жамғармасига ўтказиладиган мажбурий ажратмалар ва ягона ижтимоий тўловлардан ташқари, 5 йил муддатга солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар тўлашдан ҳамда 2013 йилнинг 1 январигача бўлган муддатда мулкчилик шаклидан қаъти назар, четдан олиб келинадиган янги тиббий жиҳозлар учун божхона тўловлари тўлашдан озод қилиниши таъкидланган. ²

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 2 октябрдаги “Республика тиббиёт муассасалари фаолиятини ташкил этишни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори билан хусусий тиббиёт муассасалари зиммасига бир қатор мажбуриятлар ва шартлар юклатилди. Жумладан:

• 
  хусусий тиббиёт муассасалари даволаш фаолиятини фақатгина Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган рўйхатга биноан муайян турдаги ихтисос йўналиши бўйича амалга ошириш;
  
• 
  хусусий тиббиёт муассасаларида даволаш ишларини стандартларга мос бино ва хоналарда ташкил этиш;
  
• 
  диагностика ва даволаш фаолияти муассаса штатида турадиган, тегишли мутахассислик бўйича малака тоифасига эга, малакали тиббиёт ходимлари томонидан бажарилиши;
  
• 
  замонавий моддий-техника базанинг мавжудлиги ва хакозалар.
  

биринчидан, хусусий тиббий хизмат кўрсатиш фаолиятини қўллаб-қувватловчи мавжуд қонунчиликни янада такомиллаштириш, авваломбор унинг мустаҳкам ва жамият билан чамбарчас боғлаб турувчи жиҳатларини ўрганиш лозим. Бундай ҳуқуқий муҳит миллий иқтисодиётнинг бозор шароитига мос келадиган ва сиёсий, ижтимоий-иқтисодий, маънавий, аҳлоқий талабларига жавоб берадиган ҳуқуқий асосни ташкил қилиши керак;

иккинчидан, мамлакатда мавжуд соғлиқни сақлаш соҳасидаги хусусий секторга тегишли қонунчиликнинг тўлиқ ёки бир меъёрда амал қилмаслиги тиббий хизматлар фаоллиги ва сифат даражасига салбий таъсир кўрсатади. Чунки ҳуқуқий муҳитнинг тавсифи ҳуқуқий маданият тушунчаси билан чамбарчас боғлиқдир. Ҳуқуқий маданият негизида тиббиёт ходимларининг, хўжалик юритиш субъектларининг ва бутун халқ оммасининг қонунларни ҳурмат қилиши, қонунларга тўлиқ риоя қилиш, қонунларни билиш билан бирга уларда қонунлар талабини бажариш керак деган тушунча мавжуд бўлиши билан ифодаланади. Шу жиҳатдан уларда ҳуқуқий маданиятнинг шаклланишига эришиш лозим;

учинчидан, тиббий хизматларга оид қонунларнинг таъсирчанлиги меъёрида таъминланганлиги ва устуворлиги ҳамда хизмат турларига мувофиқ мужассамланган бўлиши лозим;

тўртинчидан, ҳуқуқий база ўзгариб борувчи шароитларга мувофиқлаштирилиб борилиши ва ижтимоий-иқтисодий ҳаётнинг ўзгаришига қараб, ҳуқуқий муҳитни мунтазам ҳисобга олиб бориш лозим.

Бозор инфратузилмаси бозор субъектлари мустақиллигига, улар учун зарур бўлган тузилмалар ва муассасаларга давлат, жамият ҳамда аҳолининг ижтимоий-иқтисодий манфаатларини таъминлайдиган иқтисодий тизим ҳуқуқий жиҳатдан бошқаришнинг ташкилий негизларига асосланади. Шунинг учун хусусий тиббиёт муассасаларини ривожлантиришнинг ҳуқуқий базасини такомиллаштиришнинг илмий-назарий асосларни ишлаб чиқиш ва уларни ҳаётга тадбиқ этиш, бу борада олиб борилаётган илмий-тадқиқот ишларини қўллаб-қувватлаш ва ривожланган хорижий мамлакатлар тажрибасини таҳлил этиш лозим. Бундай ёндашувнинг таъминланиши ўз навбатида мамлакатимиз иқтисодиётида соғлиқни сақлаш соҳасида хусусий секторни барқарор ривожлантиришнинг муҳим омилидир.

Президентимиз И.А.Каримов беглилеп көрсеткениндей «Меншиклестириў тараўында мүлкдарға дус келетуғын мәселелерди шешиў, оған кең жол ашып бериў, ҳақыйқый мүлк ийелериниң ис мақсетине муўапық жүргизиў» зәрүрлиги белгиленген бағдарламада биринши нәўбетте айрықша проектлер бойынша меншиклестирилетуғын, ең алды менен шет ел инвесторларын сатып алыўға бағдарланған кәрханалардан баслаў керек.

Мәмлекеттиң социаллық раўажланыў бағдарында базар экономикасын дүзиўде қурамалы социал-экономикалық сиясий жағдайлар басланды. Экономикалық реформалардың биринши басқышында, ең алдын базарға сай жаңалықлардың хуқықий негизи дүзилди.

Бүгинги күнде базар экономикасының тийкарғы ўазыйпалары өндиристиң раўажланыўын тәмийинлеитўғын жаңа экономикалық қатнасықларды, жаңа идеяларды әмелге асырыў, жаңа хожалық жургизу усылларын излеп табыў ҳәм оны күнделикли турмысқа енгизиў мәселелери белгиленбекте. Бундай мәселелерди иске асырыў ушын адамлардың талап ҳәм мутәжликлерин толық қанағатландырыў зәрүр болып табылады. Буның ушын сапалы өним жетистириў ҳәм оның есабынан исбилерменлер пайда алыўы зәрүрэ

Исбилерменликти ҳәр тәреплеме әмеге асырыў да бир қанша көрсеткишлер талап етиледи:

- өндирис процесслерин бәсекеге шыдамлы етип қәлиплестириў;

- мүлкти мәмлекет ийелигинен шығарў, ҳәр қыйлы мүлкшилик формаларын әмелге асырыўды тезлестириў;

- өнимди қайта ислеўши киши қәрханаларды шөлкемлестириў, жеке жәрдемши хожалықларды және де раўажландырыў;

- дийхан ҳәм фермер хожалықларын жүргизу усылларын және де ҳәр тәреплеме раўажландырыў;

- мийнет интизамлығынбеккемлеў;

- мәлекеттиң базар экономикасы тараўындағы стратегиялық сиясатын тәртипке салыў, басқарыў жолын беккемлеп барыў х.т.б.

Өзбекстанда киши бизнес ҳәм исбилерменлик қоллап-қуўатлаў, бәсекени раўажландырыўға, тутыныў базарларын товар менен толтырыўға, жаңа жумыс орынларын жаратыў, кең көлемдеги мүлк ийелерин ҳәм исбилерменликти қәлиплестириўге имканиятлар дөретилди.

Киши бизнес ҳәм исбилерменлик саласының елимизди модернизациялаў ҳәм жаңалаўдың исенимне ийе болып мүлк ийелери класын қәлиплестириўде үлкен әҳмийетке ийе.

Ҳәзирги күнде киши бизнес ҳәм исбилерменлик субъектлериниң экономикалық хызметин жетилистириў ушын бир қанша жеңилликлер ҳәм қолайлықлар белгиленген.

- киши бизнес субъектлерине берилетуғын имтиязлар ҳәм хожалықты жургизиўдиң басқа да қолайлықларын тәмийинлеў;

- исбилерменлик хәрекетин әмелге асырыў ушын зәрүр болған ресурсларға ерисиў механизмлерин жетилистириў;

- киши бизнес ҳәм исбилерменлик субъектлериниң сыртқы экономикалық хызметин жетилистириў;

- олардың экспорт потенциалын асырыўға жәрдем бериў ;

- экспорт өнимлерин регион ҳәм дүнья базарына алып шығыўын тәмийинлеў;

- мәмлекет мүлкиндеги бос биналардың (имаратлар) аренда хақыларын кемейтириў нәтийжесинде олардың ҳә- проценти исбилерменлик субъектлерине арендаға берилди;

-кадрларды таярлаў, қайта таярлаў ҳәм билимин жетилистириў ҳаққындағы информациялық тәмийнлеў ҳәм маслахатбериўдиң жеке системасын раўажландырыў.

2011-жылда бул тараўды раўажландырыў ушын бирн қанша илажларды иске асырыў белгиленди.

Бириншиден, елимиздиң барлық регионларында бизнес ҳәм исбилерменликти раўажландырыў ушын буннан былай да қолайлы исшең орталықты жаратыў, еркинлик бериў, бюрократлық тосқынлықларды сапластырыў бойынша зәрүри илажларды әмелге асырыў керек.

Екиншиден, киши бизнес ҳәм исбилерменлик субъектлериниң жумысын тәртипке салыўшы нызам хүжжетлерин сын көзқараста талқылаў ўазыйпасы тапсырылды. Мәмлекетлик ҳәм қадағалаў ўйымларының киши бизнес ҳәм исбилерменлик субъетлериниң финанс-хожалықжумысына араласыўын буннан былай да кескин азайтыў тийис. 2010-жылда киши бизнес ҳәм исбилерменлик субъектлериниң жумысын тәртипке салыўшы 200-ден аслам нызам хүжжетлерин экспертизден өткизилди. Буның нәтийжесинде 26 нызамға қосымша критилди хәмде ис жүргизўши хожалық субъектлерди тексерўдиң санын 30 прцентке қысқартылды.

Үшиншиден, киши бизнес ҳәм исбилерменликтиң кредитлер, шийки зат ресурслары, сондай-ақ мәмлекетлик сатып алыў системасынан пайдаланыў имканиятларын кеңейтиў зәрүр.

Төртиншиден, орайлық банк коммерциялық банклер менен бирликте бизнес ҳәм жеке исбилерменлик субъектлерине кредитлер ажыратыў, биринши гезекте, инвестиция мақсетлери ушын узақ мүддетли кредитлер ажратыў механизмлерин буннан былай да жетилистириў ҳәм олардың көлемин арттырыў, басланғыш капиталды қәлиплестириў, микрокредитлер бериў көлемин кеңейтиў бағдарындағы жүмысларды даўам еттириўи керек.

2011-жылда коммерциялық банклер тәрепинен экономиканың усы секторына ажыратылатуғын кредитлердиң көлемин кеминде 1,3 есеге көбейтиў илажлары белгиленди.

Өзбекстан Республикасы Президентиниң 2008-жыл 10-ноябрдеги 4051-санлы парманына тийкарланған түрде киши бизнес ҳәм исбилерменлик субъектлерине берилетин кредитлердиң процент ставкалары кемейтирилилиўи белгиленди.

- исбилерменликти баслаў ушын берилетин имтиязлы микро

кредитлер бойынша максимал ставкалар жыллық 5-процентте 3%ке;

- киши бизнес субъектлерин кеңейтириў ушын ҳәм де айланыс қәрежетлерин толтырыў ушын микрокредитлер, қайта финансластырыў ставкалары 100-проценттен 50 процентке;

- киши бизнес субъектлерин ушын микролизинг хызметлери бойынша максимал ставкалар 7-% тен 5-% ке кемейтирилди.

2011-жылда киши бизнес субъектлерине мәмлекет тәрепинен бир қанша салық имтиязлары белгиленди.

- 2012-жылдың 1-январна шекемгм аралықта гөш ҳәм сут өнимлерин қайта ислеўге қәнегелескен микрофирмалар ҳәм киши кәрханаларға белгиленген бирден-бир салық төлеў ставкалары 50 %-ке кемейтирилди, усы менен бир қатарда шеттен алып келинген технологиялық ускенелер ушын баржыхана төлемлеринен азат етиледи.

- 15 түрли азық-аўқат емес тутыныў товарларын ислеп шығпрыўшы микрофирмалар ҳәм киши кәрханалар пайда салығы, мүлик салығы, бирден-бир салық төлемлеринен ҳәм де баржхана төлемлеринен азат етиледи.

- 2014-жылда жаңадан шөлкемлестирилген ремонт қурылыс шөлкемлери салықлардың барлық түрлеринен ҳәм айрым мажбури төлемлерден азат етилеўлери белгиленген.

Қарақалпақстан Республикасында киши бизнес ҳәм

исбилерменликти раўажландырыў

№п/п	Көрсеткишлер	2009 ф/т	2010 ф/т	2009 сал-да%	2011ж.1ярымында прог
1	Киши бизнес ҳәм исбилерменлик субъектлер саны	8282	8967	108,3	8970
2	Киши кәрханалар саны	824	827	100,4	825
3	Микрофирмалар саны	7458	8140	109,1	8145
4	Киши бизнес ҳәм исбилерменлик субъектлер ЖИӨ улеси %	60,7	63,6	х	47,0
5	Бәнтликте киши бизнестиң улеси%	70,5	71,2	х	71,0

МЕҲНАТ БОЗОРИ РИВОЖЛАНИШИДА КИЧИК БИЗНЕСНИНГ ЎРНИ
Даниярова С.У.

Қорақалпоқ давлат университети
Меҳнат бозорининг вужудга келиши ишчи кучига булган талаб ва унинг таклифи уртасидаги мувозанатга эришиш учун узаро ракобат килишга тайёр эркин ва тенг хукукли субъектларни иктисодий муносабатларда булишини такозо килади. Меҳнат килишнинг эркинлиги ва ихтиёрийлиги меҳнат бозори шаклланишининг асосий шартидир. Меҳнат бозори билан боглик меҳнат муносабатлари Ўзбекистон Республикасининг меҳнатга оид конунлари ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси карорлари ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, республика хукуматининг карорлари, давлат хокимиятининг ва бошка вакиллик органлари узларининг ваколатлари доирасида кабул киладиган карорлари билан тартибга солинади.

Меҳнат бозори шаклланиши хамда унинг коньюктурасига худуддаги демографик холат хам таъсир кўрсатади. Маълумки, демографик холат ахолининг тугилиши, улим микдори, никох ва ажралишлар сони каби тушунчаларни уз ичига олади. Масалан, Қорақалпоғистон Республикаси бўича кўйдаги маълумотларни қўриб чикиб айтиш мумкинки миграция сальдоси 2010 йили 2009 йили нисбатан - 9,6 тан -7,1 ға ўзгарган

- касб, тармок фаолият тармоги ва жойини эркин танлаш; меҳнат конунчилиги нормаларига риоя килган холда ёллаш ва бушатиш; меҳнат ресурсини минтакалар, тармоклар ва профессионал-малакавий гурухлар уртасида мустакил ва иктисодий рагбатлантирилувчи миграцияси (кучиши); иш хаки ва бошка даромадларни эркин харакати. Иш кучи узига хос алохида товар тури. Унинг ишлаб чикарувчанликсифати бутунлай ракобатли иктисодиёт самарадорлигини, унинг юкори сифатли товарлар ва хизматлар яратиш имкониятини, илмий-техник ва ташкилий узгаришлар кулами ва суръатларини аниклайди. Шунинг учун меҳнат бозорига билимли ва ижодий фаол иш кучини тайёрлаш ва чикариш халк хужалиги яшаш фаолиятини илк асосларидан бири. Иш кучининг яна бир хусусияти - унинг шахсий, ижодий кобилиятини ифодаловчи имкониятларини ривожлантиришдан биринчи навбатда узи манфаатдор. Меҳнат бозорининг пировард магксади биринчидан, иктисодий фаол ахолининг касбий-меҳнат ва турмуш эхтиёжини кондириш ва халк хужалигини зарурий кадрлар билан таъминлаш, иккинчидан максимал тула бандликка ва минимал колок бандликка эришиш; Максимал тула бандликка ва минимал колок бандликка эришиш учун кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш лозим.Қорақалпоғистон Республикаси бў Қорақалпоғистон Республикаси бўича 2010 йилда рўйхатга олинган кичик бизнес субъектларининг сони 8967тани, шундан фаолият кўрсатаётганлари 7463 тани ташкил қилиб, ўтган йилга нисбатан 328 тага ошган. Уларнинг жами руйхатдан ўтган субъектлардаги улуши 83,2 фоизни ташкил этган.

Кичик бизнеснинг ялпи ҳудудий маҳсулот ишлаб чиқаришдаги улуши 63,6 фоизни ташкил қилиб, ўтган йилга нисбатан 2,9 фоизга ошган

Республика иқтисодиётидаги жами иш билан банд бўлганлар ичида кичик бизнеснинг улуши 71,2 фоизни ташкил этди. 2011 йилнинг йил бошидан

Умуман иш билан банд бўлганлар сони 580,8 минг кишини ташкил этиб, ўтган 2009 йилга солиштирганда 1,7 фоизга ўсди .2010 йил давомида меҳнат бўлимларига 48256 фуқаро мурожат қилиб, ўтган 2009 йилга нисбатан 917 кишига янъи 1,9 фоизга кўпайди. Руйхатга олинган фуқароларнинг

Янги иш ўринларини яратиш дастурида белгиланган тадбирларни амалга ошириш учун республика бўйича 109134,4 млн.сўм маблағ сарфланди. Ҳар бир яратилган иш ўрни учун ўртача 2258,2 минг сўм сарфланди .

Республика меҳнат бозори етарли шаклланиши ва ривожланиши учун қуйидагилар муҳим деб ҳисоблаймиз:

1. 
   Миллий ва хорижий корхоналарда ишсиз фуқароларимизни ишга ёллашга кўмаклашадиган хусусий агентликлар шаклланишига кўмаклашиш.
   
2. 
   Меҳнат муассасалари таълим муассасалари ҳамда қисқа муддатли ўқитиш марказлари билан ҳамкорликда иш олиб боришлари мақсадга мувофиқ.
   

4.Меҳнат бозорини ривожлантиришда янада кичик бизнеснинг ўрнини қўчайтириш.

1.И.А.Каримов «Мамлакатимизда демократик ислохатларни янада чуқурлаштириш ва фуқоралик жамиятни ривожлантириш концепцияси « Узбекистон Республикаси Президенти И. Каримовнинг «Узбекистон Республикаси Олий мажилиси қонунчилик палатаси ва сенатининг қўшма мажилисиндаги маърузаси. //Халқ газетаси 2010 йил 13 ноябрь.

2.И.А.Каримов Жахон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишининг йўллари ва чоралари. –Т. Ўзбекистон, 2009 31-34 б.

3.Ҳодиев Б.Ю., Саматов Ф.А., Юсупов М.С. Мелибоев Ш.А., Ишмуратов С.Т., Эшов М.П. «Кичик тадбиркорлик фаолияти асослари» 1-том, Тошкент 2004 йил

4.Ҳодиев Б.Ю., Саматов Ф.А., Юсупов М.С. Мелибоев Ш.А., Ишмуратов С.Т., Тураев М.А. «Кичик тадбиркорлик менежменти» 2-том, Тошкент 2004 йил
Ушбу мақола меҳнат бозори ривожланишида кичик бизнеснинг ўрни хақида бўлиб республикада меҳнат бозорини ривожлантиришда янада кичик бизнеснинг ўрнини қўчайтириш бўйича сўз этилган.