ИкинҹИ Ҹилд) пејҒӘМБӘри-әКРӘмин (С) ӘбузәРӘ НӘСИҺӘТЛӘри мүӘллиф: доктор мисбаһ ЈӘзди тәРҸҮМӘ едәН: ФҮзули шәФИЈЕВ
ОТУЗ ДӨРДҮНҸҮ ДӘРС Ибадәтин ҹилвәси, исламда мәсҹидин јери вә ролу
жүктеу/скачать 2.35 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ибадәтин ҹилвәси вә мәсҹидин исламда јери вә ролу
- Ибадәтин мәфһуму вә әһатә даирәси
- А)–Ибадәт үчүн бир бөлҝү
- В)–Намаз бәндәлијин зирвә нөгтәси вә Мәбуда јахынлашмаг
- С)–Мүгәддиматын шәр’илијинин фәлсәфәси вә намаза диггәт јөнәлдән амилләр
- Мәсҹид - һагг дәҝаһы ашигләринин јүксәлиш мәканы
- Халгы мәсҹидә сөвг етмәјин һикмәти
- Мәсҹидин әһәмијјәтини дәрк етмәјин лүзуму вә орда олмағын гајда-ганунлары
- Мәсҹиддә олмағын вә орада ибадәтин фәзиләти
- Аллаһын севимли бәндәләри
ОТУЗ ДӨРДҮНҸҮ ДӘРСИбадәтин ҹилвәси, исламда мәсҹидин јери вә ролу–Ибадәтин мәфһуму вә әһатә даирәсиА: Ибадәт үчүн бөлҝү В: Намаз бәндәлијин зирвә нөгтәси вә мә’буда јахынлашмаг. С: Мүгәддиматын шәр’илијинин фәлсәфәси вә намаза диггәт јөнәлдән амилләр. –Мәсҹид– Һагг дәрҝаһы ашигләринин јүксәлиш мәканы. –Халгы мәсҹидә сөвг етмәјин һикмәти. –Мәсҹиддә олмағын вә ибадәтин фәзиләти. –Аллаһын ән севимли бәндәләри.
Бу сөзләр Аллаһа бәндәлик ешги илә долу бир руһдан ҝәлир, о јүксәк руһдан ки, дејир: “Һеч билдиниз ки, сизин дүнјаныз мәним јанымда кечинин асгырағындан да мәнфурдур...”2 Бәли, ибадәт вә пәрәстиш сабит бир системә малик олуб, бәшәријјәтин сусамыш руһуну сираб едәҹәк јеҝанә не’мәтидир. Мадди ҹазибәләр, мадди тәкамүл јолу она тә’сир едә билмир вә ја онун бош галмыш јерини долдура билмир. Чүнки бәшәр сәнаје вә техналоҝијанын инкишафында нә гәдәр чох ирәлиләсә, јени-јени үфүгләрә гәдәм гојса да, нәинки Мүтләг Гәнидән еһтијаҹы үзүләҹәк, бәлкә дә ҝүндән-ҝүнә Она даһа чох еһтијаҹ дујаҹагдыр.
1. Хасс мә’нада олан ибадәт ки, намаз, оруҹ, һәҹҹ вә с. бу кими ибадәт әмәлләриндән ибарәтдир. 2. Үмүми мә’нада олан ибадәт ки, Аллаһ-тәалаја итаәт гәсдилә ҝөрүлән һәр бир ишә шамил олур. Бу тә’рифлә һәтта јемәк, отурмаг, дурмаг, сөһбәт етмәк вә с. ишләр Аллаһа итаәт гәсди илә ҝөрүләрсә ибадәт сајылырлар. Белә олан сурәтдә, инсан өмрүнүн дүзҝүн јолда сәрф едилмәси, гијмәтли өмүр сәрмајәсинин дүзҝүн истифадәси үчүн, инсан сә’ј етмәлидир ки, өмрүн һәр саатыны, бәлкә дә һәр аныны мүмкүн гәдәр Аллаһа ибадәт јолунда– истәр хас мә’нада, истәрсә дә үмуми мә’нада – сәрф етсин. Ја да мүгәддәс шәриәтдә шәр’и ибадәтләр үнваны илә ҝөстәрилән әмәлләри әнҹам версин вә ја тәвәссүлү әмәлләри вә вәзифәләрини чалышыб гүрбәт гәсдилә ҝөрсүн. Әҝәр инсанын ҝөрдүјү һәр бир кичик вә ја бөјүк иш дедијимиз бу кадрлара сығмаса, јә’ни үмуми вә хүсуси ибадәт үнваны илә ҝөстәрдијимиз әмәлләр сырасында јер алмаса, ләғв (бош вә мә’насыз) әмәлдир. Ләғв ишләр гијамәт ҝүнүндә инсанын һәсрәт чәкмәсинә сәбәб олаҹагдыр. Әҝәр нәүзибиллаһ, ҝүнаһ олса, дүнја вә ахирәт хәсарәтинә, әбәди әзаба сәбәб олаҹагдыр. Әҝәр ҝүнаһ олмаса, мүбаһ вә мәкруһ олса, һәр һалда инсанын сәрмајәси әлдән чыхмыш сајылыр. Јә’ни она һеч бир фајдасы олмајан јерләрә хәрҹләнмишдир. Шәриәтдә әксәр ишләрин ҝөрүлмәси заты олараг мүбаһ төвсијә едилмишдир. Бу тәшвигләр вә тапшырыглар инсанларын о әмәлләри ҝөрмәсинә сәбәб олур. Инди әҝәр бу ишләр Аллаһа итаәт гәсди илә ҝөрүлсә ибадәт олаҹагдыр. Инсанын һәјаты илә әлагәдар исламын вә Гур’анын нәзәри будур ки, инсан өз али һәдәфинә, сәадәтинә чатмасы үчүн даһа чох, даһа јахшы ибадәт етмәлидир. Бу минвалла да кәмијјәт вә мигдар бахымындан инсанын ҝөрдүјү бүтүн ишләр ибадәтә чеврилир вә һәгигәтдә ибадәт елә ҝениш вүс’әт тапыр ки, инсанын һәјатыны башдан-ајаға бүрүмүш олур. Амма кејфијјәт бахымындан ибадәтин кејфијјәти инсанын нијјәтинә вә мә’рифәтинә бағлыдыр. Инсанын Аллаһа мә’рифәти чохалдыгҹа, Аллаһа олан мәһәббәти артдыгҹа, ибадәтдә нијјәти даһа да халисләшдикҹә, гәлби һүзуру олдугҹа, ибадәтин кејфијјәти јүксәлир. Һәрдән кејфијјәтлә гылынмыш ики рүкәт намазын савабы мин рүкәт диггәтсиз гылынан намаздан чох олур. Бу бизим һамымызын билдијимиз шејдир. Буна ҝөрә дә ислам дини бизим диггәтимизи даһа чох бу мәсәләјә јөнәлдир ки, сә’ј едәк ишләримиз, һәјатымыз башдан-ајаға илаһи бир дон ҝејинсин. Чүнки, инсанын камалы Аллаһа бәндәчиликдәдир. Пејғәмбәр бујурур: “Инсанларын ән дәјәрлиси о кәсдир ки, ибадәт ашигидир, синәсини ибадәтә ачыб, үрәкдән она мәһәббәт јетирир, бәдән үзвүләри она мәшғул олур, бүтүн баҹарығыны, сә’јини она јөнәлдир. Бунунла да дүнјанын раһатчылығына вә нараһатчылығына әһәмијјәт вермир.”1 Јухарыда дејиләнләрә әсасән, инсан үчүн бу ҹүр һәдәфи нәзәрдә тутмуш кәс, тәбии ки, онун үчүн лазым олан мејданы да һазыр етмишдир. Инсанын ишләринә, әмәлләринә илаһи рәнҝ верә билмәси үчүн она лазым олан бүтүн васитәләри өнҹәдән онун ихтијарында гојмушдур. Бунунла онун даһа јахшы, даһа чох ибадәт едә билмәсинә шәраит јаратмыш, инсанын Аллаһа јахынлашмасынын зәминәсини һазырламышдыр. Чүнки Аллаһ-тәаланын рәһмәти һәр кәсдән даһа чохдур вә О, бәндәсинин Аллаһа јахынлашмасыны һәр кәсдән даһа чох арзу едир. Вүҹуду вә елми нәһајәтсиз олдуғу кими, хејирхаһлығы да нәһајәтсиздир. Аллаһын бүтүн өвсафы нәһајәтсиздир. Бу бахымдан хејир иш ҝөрмәјә ирадә етдији заман, хејри дә нәһајәтсиз олур. Бәндәләринә олан мәһәббәтинин дә һәдди-һүдуду јохдур. Бу ҹүр нәһајәтсиз рәһмәти олан, бәндәләринин хејрини бу гәдәр истәјән кәс, шәриәтә ҝәләндә дә елә ганунлар верир ки, бәндәләри Она даһа чох јахынлаша билсинләр. Буна ҝөрә дә шәриәтин һөкмләри, ваҹиб вә мүстәһәббләри – ибадәт вә һәмчинин онун кејфијјәт вә гајда-ганунлары – һамысы илаһи лүтфдүр. Аллаһ-тәала бизим өз һәддимиздә, бизә ҝөрә олан камала, сәадәтә чатмағымызы истәјир. Аллаһ-тәала истәјир бәндәси даһа чох тәкамүл етсин, буна ҝөрә дә тәквини вә тәшрии олараг лазым олан васитәләри онун ихтијарында гојмушдур.
Әлбәттә диггәт едилмәлидир ки, намазын заһири Аллаһа јахынлашмаг һесаб олунмур, намазын батини вә һәгигәти инсаны Аллаһа јахынлашдырыр. Ајәләрә вә рәвајәтләрә ҝөрә әсл мәгсәд намазын һәгигәтидир, намазын заһири дејил. Аллаһ бујурур: “... Мәнә ибадәт ет вә Мәни анмаг үчүн намаз гыл..”2 Бу ајәдә “игамә” (намаз гыл, намаза галх) тә’биринин намазын һәгигәти илә тәнасүбү вар. Мәгсәд намазын батинидир. Һәмчинин Аллаһ бујурур: “...Намаз гыл. Һәгигәтән, намаз инсаны чиркин вә пис әмәлләрдән чәкиндирәр...”1 Әлламә Тәбатәбаи бујурур: Бу ајәнин тәрзиндән ҝөрүнүр ки, намазын инсаны чиркин вә пис әмәлләрдән чәкиндирмәсиндә мәгсәд намазын тәбиәтинин чиркин вә пис әмәлләрдән чәкиндирмәсидир. Дејәҹәксиниз: Намаз неҹә чиркинликдән вә пис әмәлләрдән чәкиндирир? Ҹавабында дејирик: Әҝәр Аллаһ бәндәси һәр ҝүн беш вахт намаз гылса вә бүтүн өмрү боју бу иши давам етдирсә – хүсусилә дә намазы салеһ бир мүһитдә гылса вә һәмин мүһитин адамлары да онун кими беш вахт намазларыны вахтлы-вахтында гылсалар, тәбии олараг намаз онлары чиркин ишләрдән сахлајаҹагдыр, чүнки намазын кәбирә ҝүнаһларла арасы јохдур. Бәли, Аллаһа, бәндәлик гапысындан мүраҹиәт етмәк, өзү дә белә бир мүһитдә, белә бир адамларла, инсаны адам өлдүрмәк, онун-бунун малына, ҹанына тәҹавүз етмәк, зина кими пис әмәлләрдән нијә сахламасын? Әлбәттә ки, ҝәрәк белә дә олсун. Намаз инсаны нәинки онлара мүртәкиб олмагдан, һәтта о ҹүр пис әмәлләри фикирләшмәкдән белә сахлајыр. Чүнки намаз Аллаһын зикри демәкдир. Бу зикр биринҹиси Аллаһ-тәаланын бирлијинә, рисаләтә, гијамәт ҝүнүнүн ҹәзасына иманы тәлгин едир. Инсана дејир ки, Аллаһыны ихласла сәсләјиб Ондан көмәк истәсин, хаһиш етсин ки, ону дүз јола һидајәт етсин. Һәмчинин азғынлыгдан вә Аллаһын гәзәбиндән Она пәнаһ апарсын. Икинҹиси инсаны вадар едир ки, өз руһу вә бәдәни илә Аллаһ дәрҝаһына үз тутуб, өз пәрвәрдиҝарыны һәмд, сәна, тәсбиһ вә тәкбир демәклә јад етсин.2 Амма рәвајәт бахымындан, Пејғәмбәрдән (с) рәвајәт едилмишдир ки, о намазда ки намаз гылан гәлбини бәдәни илә һәмаһәнҝ етмир, үрәји һәмин намазла олмурса, һәзрәт Һәгг һәмин намаза нәзәр салмыр. Ајдындыр ки, бу рәвајәт намазын һәгигәтинә ишарә едир. Бу һәмин Аллаһы зикр вә јад етмәкдир. Чүнки ибадәтин һәдәфи Аллаһы зикр вә јад етмәкдир. Аллаһы зикр етмәк үрәјә ҹәла вә сәфа верир, ону илаһи нуру гәбул етмәјә һазырлајыр. Һәзрәт Әли (ә) ибадәтин руһу олан зикр һаггында белә бујурур: “Аллаһ-тәала Өзүнү зикр вә јад етмәји үрәкләрин ҹилаланыб нурланмасы үчүн бир васитә гәрар вермишдир ки, онунла карлыгдан сонра ешидәрләр, гаранлыгдан (наданлыгдан) сонра ҝөрәрләр, дүшмәнчиликдән сонра бојун әјәрләр.”3 Ардынҹа бујурур: “Не’мәтләри вә бәхшишләри јүксәк олан Аллаһ үчүн заманын бир һиссәсиндән сонра елә бир заман ҝәләр ки, һәмин ҝүнләрдә, - шәриәтин нишанәси итдији бир вахтда - бәндәләриндән бә’зиләри илә онларын фикирләриндә сирр данышар. Һәгигәтдә онларла данышан әгилләридир.” Јенә дә намазын һәгигәтинә вә әһәмијјәтинә ҝөрәдир ки, Әли (ә) Сиффејн мүһарибәсиндә, дүшмәнлә дөјүшүн гызғын вахтында, башыны галдырыб ҝүнәшә бахыр ки, ҝөрсүн зөһр намазынын вахты чатыбса намаза дурсунлар. Ибн Аббас сорушур: Нә едирсән? Һәзрәт ҹавабында дејир: Ҝөјә бахырам ки, ҝөрүм намазын вахты чатыбса, намаз гылаг. Ибн Аббас дејир: Мәҝәр инди намаз гылмаг вахтыдыр? Мүһарибә ҝедир, дөјүшүн гызғын вахты намаз гылмаға фүрсәт һардадыр? Һәзрәт ҹавабында бујурур: “Мәҝәр биз онларла нә үчүн вурушуруг? Бизим савашымыз намаз үчүндүр! Намаза ҝөрә онларла вурушуруг. Бәли, намаз һәзрәт Әлинин (ә) нәзәриндә о гәдәр бөјүк вә әзәмәтлидир ки, һеч бир шеј ону намаздан јајындыра билмир. Үстәлик ибадәт дүнјасы онун нәзәриндә мадди ләззәтләрлә мүгајисәјә ҝәлмәјәҹәк, түкәнмәз бир ләззәтдир. Онун нәзәриндә ибадәт дүнјасы башдан-баша ајдынлыгдыр, орда гаранлыгдан, күдурәтдән, гәмдән әсәр-әламәт јохдур. Ибадәт бүтүнлүклә сәфа вә хүлусдур. Онун нәзәриндә хошбәхт о кәсдир ки, интәһасыз олан бу дүнјаја гәдәм гојсун вә онун һәјат бәхш едән тәбәссүмү илә өз руһуну нәвазиш едиб охшасын. Чүнки һүдудсуз олан бу дүнјаја гәдәм гојан кәсин нәзәриндә мадди дүнја кичик вә һәгир ҝөрсәнәҹәкдир. Һәтта дүшмәнлә дөјүш мејданында мүбаризә апаранда да намазы тәрк етмәк истәмәјәҹәк; чүнки о бүтүн шејләри намаз үчүн истәјир вә намазы да она ҝөрә истәјир ки, Аллаһла мүнаҹат едә билсин, Онунла даныша билсин. Әли (ә), Осман ибн Һәниф Әнсаријә јаздығы намәләрин бириндә дејир: “Хош һалына о нәфсин ки, Аллаһын она ваҹиб бујурдугларыны јеринә јетирир, чәтинликләрә синә ҝәрир, ҝеҹәләри јухуја далмыр. Јуху ону үстәләдикдә јери өзүнә јатаг едиб әлләрини јастыг әвәзинә башынын алтына гојар. Инсанлар арасында бир дәстә вардыр ки, гајыдыш ҝүнүнүн (гијамәт) горхусу онларын ҝөзләрини ојаг сахлар, бөјүрләри јатагдан узаг олар. Додаглары астаҹа Аллаһы зикр едәр, истиғфарын чохлуғундан ҝүнаһлары пәракәндә олмушдур. (...Онлар Аллаһын фиргәсидирләр. (Аллаһын дининә көмәк едән кимсәләрдир.) Билин ки, Аллаһын фиргәси – мәһз онлар ниҹат тапыб (әбәди) сәадәтә говушанлардыр әл-Мүҹадилә – 22)1 С)–Мүгәддиматын шәр’илијинин фәлсәфәси вә намаза диггәт јөнәлдән амилләрНамазын әһәмијјәтини, онун ҹәмијјәтин вә фәрдин сағламлығындакы ролуну нәзәрә алараг Аллаһ-тәала онун даһа да јахшы јеринә јетирилмәси үчүн бир сыра мүгәддимати ишләр гәрар вермиш, онун үчүн гајда-ганун (әхлаги нормалар бахымындан) тә’јин етмишдир. Бунунла бәндәләринин Ону даһа чох јад етмәсини, ибадәтин әһәмијјәтини даһа јахшы дәрк етмәләрини истәмишдир. Инсанын хејир бир иши ҝөрмәси үчүн, әввәл һәмин ишин хејир олдуғуну билмәси ҝәрәкдир. Әввәл о ишин хејир олдуғуну билиб сонра о ишин фикринә дүшмәлидир. Биз бир чох ишләрин хејир олдуғуну билирик, амма ҝөрүләси анда јаддан чыхарырыг. Буна ҝөрә дә бизим намазы јаддан чыхармамағымыз үчүн Аллаһ-тәала бир сыра мүгәддимати, илкин һазырлыг ишләри ҝөрмүшдүр. Мәсәлән азаны тәшрии етмишидир: Бир дәфә намазы ваҹиб етди вә тә’кид етди ки, һөкмән ону ҝөрүн, һеч вахт ону тәрк етмәјин. Бундан башга азан адлы башга бир ибадәти дә тә’јин етди. Бу да азанын мүгәддимәси вә јадасаланы олду. Деди азаны һүндүрдән охујун; бунунла башгалары да намазын вахтынын чатдығыны билсинләр вә беләликлә онларда намаза јөнәлмәјә, намаза галхмаға бир истәк ојансын. Бахмајараг ки, намазын ваҹиблијинин әсли, бу барәдә ҝөстәрилмиш ајә вә рәвајәтләр – һамысы, инсана намазын мәгамыны дәрк етмәјә көмәк едирләр, амма елә ки, намаз вахты азанын сәси уҹалыр, ҹамаатын диггәти намазын вахтына вә онун әһәмијјәтинә ҹәлб едилир. Бу халгын диггәтини намаза јөнәлдән тә’сирли амилләрдән биридир. Һәтта намазы илк вахтында гылмаға адәт етмиш әксәр адамлар да башлары бир ишә гарышанда чох вахт намаздан гафил олурлар, намаз вахтынын чатдығыны јаддан чыхарырлар. Амма азан сәси вериләндә, истәр-истәмәз диггәтләри намаза јөнәлир. Демәли азанын һөкмүнүн һикмәти вә онун һүндүрдән дејилмәсинә тә’кид олунмасы, башгаларынын диггәтини намаза ҹәлб етмәк вә хатырлатмаг үчүн имиш. Нәтиҹәдә, бунун өзү, башгаларыны ибадәти илк вахтында ҝөрмәјә дә’вәт едән бир васитәдир. Имам Садиг (ә) намазын илк вахтынын фәзиләти һаггында бујурур: “Ваҹиб намазы гылмаг истәјәндә, ону өз илкин вахтында гыл. О кәс кими ки, дүнја илә сон видалашма анында намаза дурур вә горхур ки, артыг намаз гылмаға башга фүрсәти галмајаҹаг.”1 Һәмчинин Ибн Мәс’уддан нәгл едилмишдир ки: “Рәсулаллаһдан (с) сорушдум, Аллаһ јанында һансы әмәл даһа үстүн вә севимлидир? Бујурду: Аллаһ јанында ән севимли әмәл илк вахтында гылынан намаздыр.”2 Јенә дә халгы ибадәтә даһа чох тәшвиг етмәк, халгда ибадәт вә бәндәлик әһвал-руһијјәсини артырмаг үчүн, Аллаһ-тәала намаз үчүн хүсуси заманлар вә мәканлар мүәјјән етмишдир. Мәсәлән, ҹүмә ахшамы вә ҝүнүнү ибадәт үчүн мүәјјән етмишдир ки, бунунла инсанын диггәтини ҹүмә ҝүнүнүн ибадәтә хас олдуғуна јөнәлтсин вә инсана һәмин ҝүнү ибадәт едиб биһудә ишләрдән узаглашмағы хатырлатсын. Һәмчинин, Аллаһ-тәаланын зигәдә ајы вә зиһиҹҹә ајынын илк он ҝүнү үчүн тә’јин етдији фәзиләтин өзү, Аллаһ ибадәтини јада салмаг үчүндүр. Чүнки һәмин бу гырх ҝүндә һәзрәти Муса (ә) Аллаһын дә’вәти илә Тур дағына ҝетмиш вә ибадәтлә мәшғул олмушдур. Аллаһ-тәала бу барәдә бујурур: “Муса илә отуз ҝеҹә (оруҹ тутуб дуа едәҹәји, бунун мүгабилиндә она Төвраты назил едәҹәјимиз вә өзү илә данышаҹағымыз) барәдә вә’дәләшдик, сонра она даһа бир он ҝүн дә әлавә етдик. Беләликлә, Рәббинин ибадәт үчүн тә’јин етдији мүддәт там гырх ҝеҹә (ҝүн) олду. Муса гардашы Һаруна деди: “Сән тајфам ичиндә мәним хәлифәм ол, ҹамааты ислаһ етмәјә чалыш вә јер үзүндә фитнә-фәсад төрәдәнләрин јолу илә ҝетмә!” Мусанын (ә) Тур дағында ибадәтдә кечирдији гырх ҝүн “Әрбәини-Кәлимијјә” (Кәлимијјә гырхҝүнү вә ја Кәлимијјә чилләси) илә мәшһурдур. Сејрү-лүлүк әһли бу гырх ҝүнү чох әһәмијјәтли һесаб едиб, онун үчүн хүсуси тапшырыглар нәзәрдә тутмушлар. Һәмин әјјамда даһа чох ибадәтлә мәшғул олурлар. Бизим рәваи гајнагларда да “әрбәин” (гырх ҝүн) үчүн хас хүсусијјәтләр зикр едилмишдир. Мәсәлән белә бир рәвајәт ҝөстәрилир ки: “Ким гырх ҝүн халисанә Аллаһа ибадәт етсә, Аллаһ һикмәт булағыны гәлбиндән дилинә ҹари едәр.”3 (О ҹүмләдән гырх ҝүн ибадәт етмәк, гырх һәдис әзбәрләмәк, гырх ҝүн ријазәт чәкмәк вә с. кими гырх ҝүнлә јад едилән рәвајәтләр чохдур.) Һәмчинин мүбарәк ҝүнләр, бајрам ҝүнләри, әһја ҝеҹәләри, Рамазан ајы үчүн хүсуси имтијазлар нәзәрдә тутулмушдур ки, онлардан истифадә едилмәси, заман бахымындан мөвгијјәтләринин дәрки Аллаһы ҹамаатын јадына даһа чох салсын вә ҹамаат даһа чох ибадәтлә мәшғул олсун. Јадларында олсун ки, онларын сәадәти Аллаһа бәндәликдә вә Она ибадәт етмәкдәдир. Инсана јарашмаз Аллаһдан үз чевириб башгаларына үз тутсун. Мәсҹид - һагг дәҝаһы ашигләринин јүксәлиш мәканыХүсуси вахтлардан әлавә, Аллаһ ибадәт үчүн хүсуси мәканлар да мүәјјән етмишдир. Инсанлар о мәканларла гаршылашдыглары заман, онлара дахил олдугларында, истәр-истәмәз Аллаһы јада салыр, диггәтләри ибади вәзифәләринә јөнәлир. Бу бахымдан һәмин мәканларын варлығы инсанда ибадәтә диггәт јетирмәсинә даһа чох мејл ојадыр. Үмумијјәтдә ҝөтүрдүкдә, мәсҹидләр белә бир ролу дашымагдадырлар. Бахмајараг ки, инсан үчүн бүтүн јерләрдә – гәсб олунмуш вә мүхтәлиф дәлилләрә ҝөрә намаз гылынмасы ҹајиз билинмәјән јерләр истисна олмагла – намаз гылмаг ҹајиздир, амма исламда тә’кид олунмушдур ки, инсан өз ваҹиб намазларыны мәсҹиддә гылсын; инсана тапшырылыр мәсҹидләрә ҝет-ҝәл етсин, хүсусилә дә јахынлыгдакы гоншу мәсҹидә. Неҹә ки, пејғәмбәр бујурур: “Мәсҹид гоншусунун намазы, һәмин мәсҹиддән башга јердә гәбул олмаз.”1 Рәвајәтләрдә гејд олунмуш тә’кидләрә истинад едәрәк фәгиһләр мәсҹиддә намаз гылмағы мәсҹид гоншусу үчүн (мәсҹидә јахын әтрафда јашајанлар үчүн) “мүстәһәбби-мүәккәд” (тә’кид олунмуш мүстәһәб әмәл) һесаб етмишләр. һәмчинин онун тәркини мәкруһ билмишләр. Рәһмәтлик Сејјид Мәһәммәдказым Јәзди бујурур: “Мәсҹид гоншусу үчүн үзр олмадан намазы һәмин мәсҹиддән башга јердә гылмасы мәкруһдур.”2 Буна ҝөрә дә инсан һәмишә мәсҹидә ҝет-ҝәл етмәлидир вә намазыны мәсҹиддә гылмалыдыр. Һәмчинин мәсҹидин мәгамы, онун һөрмәтини, гајда-ганунларыны ҝөзләмәк вә мәсҹиддә һазыр олмаг һаггында дүшүнмәлидир. Еләҹә дә мәсҹидә ҝетмәјин, орда едилән ибадәтин савабы һаггында дүшүнмәлидир. Бә’зән бизә садә ҝөрсәнән бир мәсәләнин фәргинә вармырыг. Аллаһ, мәсҹиди өз еви тә’јин етмишдир, бәндәләринә ора ҝедиб-ҝәлмәк иҹазәси вермишдир. Бунунла бизә бөјүк миннәт гојмушдур, чүнки мәсҹид Аллаһын евидир. Тәбиидир ки, бүтүн јер үзү Аллаһ үчүн бирдир. Һеч бир мәкан башга мәкандан Она даһа јахын дејил. Демәли Кә’бә вә мәсҹид Аллаһын евидир дедикдә, мәгсәд будур ки, Аллаһ-тәала бу мәканларла, бизим һәр биримизин өз евимизлә мүамилә етдијимиз кими мүмилә едир. Јә’ни Аллаһ бу мәканлары Өзүнүн ҝөрүш јери вә зијарәт мәканы олараг тә’јин етмишдир. Бу мәканда Аллаһ өз заирләрини (зијарәтә ҝәләнләр) гәбул едир ки, онларла кәлмә кәссин. Бундан башга, биз һәр һансы мәканы мәсҹид тә’јин етсәк, Аллаһа мәнсуб билсәк, һәр бир јери Онунла ҝөрүш вә зијарәт јери олараг сечсәк, О, гәбул едир. Бу, о демәкдир ки, ҝөрүш вә зијарәт мәҹлисини тә’јин етмәји дә бизим өһдәмизә гојмушдур. Бу, Аллаһ-тәаланын бизим һаггымызда рәва билдији ән бөјүк кәрамәтидир. –Демәли мәсҹидләрин ән бөјүк ролу инсанын диггәтини Аллаһа јөнәлтмәк, онларда бәндәлик вә ибадәт һиссини ојатмагдыр. Дүздүр ки, мәсҹидләр рүтбә вә дәрәҹә бахымындан ејни һәддә дејилләр. Бә’зи мәсҹидләр диҝәр мәсҹидләрә нисбәтдә даһа чох әһәмијјәт кәсб едирләр. Имам Хомејни бујурур: “Мүгәддәс Ислам шәриәтиндән бујурмушдур ки, намаз мәсҹиддә гылынсын; Бүтүн мәсҹидләрдән ән үстүнү “Мәсҹидүл-һәрам”дыр, ондан сонра “пејғәмбәр (с) мәсҹиди”, сонра “Куфә мәсҹиди”, сонра “Бејтүл-мүгәддәс мәсҹиди, сонра һәр бир шәһәрин “Ҹаме’ мәсҹиди”дир. Ҹаме’ мәсҹидиндән сонракы јери мәһәллә мәсҹидләри тутур. Бундан сонрасы базар мәсҹидидир.”1 Әли (ә) бујурур: “Дөрд мәсҹид дүнјада беһиштин гәсрләри сајылыр: Мәсҹидүл-һәрам, Мәсҹидүн-нәби (с), Бејтүл-мүгәддәс мәсҹиди вә Куфә мәсҹиди.”2 Ады чәкилән бу мәсҹидләрин әзәмәт вә мүгәддәслији о һәддәдир ки, һәтта бә’зи рәвајәтләрдә тапшырылыр ки, инсан јахын вә узаг јолла да олса онлары зијарәт етсин. Һәмин мәсҹидләрдә е’тикафа отурмағын чохлу савабы вардыр. Имам Багир (ә) Куфә мәсҹидинин фәзиләти һаггында бујурур: “Ҹамаат әҝәр Куфә мәсҹидини (зијарәт вә ибадәтинин фәзиләтини) танысајдылар, о мәсҹидә јетишмәк үчүн азугә вә миник тәдарүкүндә олардылар. Бу мәсҹиддә гылынан бир рүкәт ваҹиб намаз, бир һәҹҹ савабына, орда гылынан бир рүкәт мүстәһәбби намаз исә бир үмрә савабына бәрабәрдир.”3 Вә ја Мәсҹидүл-һәрамын әзәмәтинә ишарә үчүн тәкҹә буну демәк кифајәтдир ки, Кә’бә - мүсәлманларын гибләҝаһы һәмин мәсҹиддә гәрар тутмушдур. Мүсәлманлар өз намазларыны бу мәсҹидә вә мүгәддәс евә сары үз тутараг гылмалыдырлар. Әлавә олараг, имканы олан шәхс үчүн һәҹҹ зијарәтинә ҝедиб һәмин мәсҹидин әтрафына тәвафы ваҹибдир. Бу мәсҹиддә гылынан намазын савабы башга мәсҹидләрдә гылынан бир милјонлуг рүкәт намазын савабындан әфзәлдир. Пејғәмбәр (с) бујурур: “Мәним мәсҹидимдә гылынан бир рүкәтлик намаз башга мәсҹидләрдә гылынан мин рүкәт намаза, бир рүкәт Мәсҹидүл-һәрамда гылынан намаз исә, мәним мәсҹидимдә гылынан мин рүкәт намаза бәрабәрдир.”1 Бу мүгәддәс мәсҹидин фәзиләти барәдә әлавә олараг имам Багир (ә) бујурур: “Әҝәр бир кәс ваҹиб намазлардан бирини Мәсҹидүл-һарамда гыларса, Аллаһ-тәала онун диҝәр намазларыны – тәклиф вахтындан өмүрүнүн ахырынадәк гылдығы намазлары – да гәбул едәр.”2 Бу мәсҹидләрдән башга диҝәр мәсҹидләрин дә фәзиләти вардыр. Гүдси һәдисдә дејилдији кими: “Аллаһ-тәала бујурур: “Мәним Јер үзәриндәки евләрим һәмин мәсҹидләрдир. Улдузлар Јер әһли үчүн неҹә ишыг сачырса, онлар да ҝөј әһли үчүн о ҹүр парлајыб нур сачырлар. Хош о кәсләрин һалына ки, мәсҹидләри өз евләри гәрар вермишләр; хош о бәндәнин һалына ки, өз евиндә дәстәмаз алар вә сонра Мәни Өз евимдә зијарәт едәр. Аҝаһ олун, билин ки, зијарәт олунана өз зијарәтчисинә һөрмәт ҝөстәриб она еһсан гылмасы лазымлыдыр. Ахшамын гаранлығында мәсҹидә тәрәф гәдәм ҝөтүрәнләрә гијамәт ҝүнү парлајаҹаг нурла муштулуг верин.”3 Халгы мәсҹидә сөвг етмәјин һикмәтиХалгы мәсҹидә сөвг етмәјин чохлу һикмәтләри вардыр. Күлли олараг онлары ики гисмә ајырмаг олар: 1. Иҹтимаи һикмәтләр: Елә ки бир мәсҹид халгын ҝедиб-ҝәлдији мәркәзи бир мәкана чеврилди, халг ораја топлашды вә ја ҹүмә ҝүнү мәсҹиддә әзәмәтли, иҹтимаи халг топлантысы јаранды, бунун халга, ҹәмијјәтә чохлу иҹтимаи, игтисади, сијаси хејри олур. Мүсәлманлар исламын илк илләриндән индијә гәдәр бу бәрәкәтдән бәһрәләнмишләр вә инди бәһрәләнмәкдәдирләр. Тарих боју мәсҹид фикри, сијаси, игтисади, мәзһәби еһтијаҹларын өдәнилдији бир мәкан олмушдур. Һәмчинин түкәнмәз ислам мәдәнијјәтинин тәблиғи вә ҝенишләнмәси, ҹәмијјәтин зәрури елмләринин өјрәнилмәси үчүн бир мәркәз ролуну ојнамышдыр. Еләҹә дә дүшмәнлә мүбаризә апараҹаг дөјүшчүләрин топландығы, сәфәрбәрлијә алындығы мәркәз кими дә фәалијјәт ҝөстәрмишдир. Күлли олараг мәсҹидин ҹәмијјәтдә дашыдығы ролу ән азы дөрд бәнддә мүәјјәнләшдирмәк олар: А–Ибадәт вә Аллаһы јад етмә мәканы. В– Фикри ҹиһад вә ислам маарифинин өјрәниб-өјрәдилдији мәкан. Д– Мүсәлманларын мүнафигләр, ҝизли вә ашкар дүшмәнләр гаршысында бирлик руһу нүмајиш еләтдирдији вәһдәт мәканы. С– Ислам мүбаризләринин топландығы, сәфәрбәрлијә алыныб дүшмәнлә мүбаризәјә ҝөндәрилдији мәкан. 2. Фәрди һикмәтләр: Дејиләнләрдән әлавә мәсҹид фәрд үчүн дә бәрәкәт дашыјыҹысыдыр. Мәсҹидә јолу дүшән бир нәфәр мәсҹиддә өзүнү ибадәтә даһа јахшы һазырлаја билир. Демәли мәсҹид Аллаһы вә ибадәти инсанын јадына салан бир мүзәккәрдир. Һәтта, әҝәр инсан Аллаһы јаддан чыхарса белә, мәсҹидин јанындан өтүб кечдији заман, елә ки ҝөзү мәсҹидин ҝүнбәзинә вә ја ҝүлдәстәсинә саташыр, диггәти истәр-истәмәз Аллаһа сары јөнәлир. Аллаһа бәнәдлик нијјәтиндә олан кәсләр үчүн бу ҹүр хәбәрдаредиҹи, ојандырыҹы амилләр онларда ибадәтә даһа ҝүҹлү мејл, даһа чох һазырлыг әмәлә ҝәтирир. Бу бахымдан һәмин амилләр онларын тәкамүлү үчүн ән јахшы јолдур. Инсанын Аллаһы даһа чох јад етмәсинә, ибадәтә үз тутмасына сәбәб олан амилләрдән бири дә ибадәт вә бәндәлик үчүн тә’јин едилмиш мүшәххәс мәканлардыр. Буна ҝөрә дә тапшырмышлар ки, һәтта евдә дә ибадәтә хүсуси јер ајрылмалыдыр. Евин бир ҝушәсиндә белә бир јер нәзәрдә тутулдугда, елә ки, инсанын ҝөзү һәмин јерә, орада сәрилмиш сәҹҹадәјә саташыр, Аллаһы јадына салыр. Имам Садиг (ә) бујурур: “Әли (ә) өз евиндә намаз гылмаг үчүн орта өлчүлү бир отаг ајырмышды. Ҝеҹәләр намаз гылмаг үчүн галханда, әҝәр јатмајан көрпә олурдуса, ону да алыб өзү илә бәрабәр һәмин отаға апарарды вә намаз гыларды.”1 Евдә нәзәрдә тутулмуш намазханалар бир јана, шәһәрин вә мәһәлләнин мәсҹидләри дә мүзәккирдирләр, инсанын диггәтини Аллаһа јөнәлдирләр. Мәсҹид өзү, Аллаһын инсанын камалы јолунда гәрар вердији васитәләрдән биридир. Бу ҹәһәтдән дә бир мәһәлләдә мәсҹид тикилдији заман, ҹамаатын ора ҝетмәси тәшвиг олунмалыдыр, мәсҹидә ҝетмәјин савабы, мәсҹидә сары ҝөтүрүлән һәр гәдәмин савабы зикр едилмәлидир. Бунунла ҹамаатда мәсҹидә ҝетмәјә гаршы шөвг јарадылмалыдыр. Онлара хатырладылмалыдыр ки, тәкҹә мәсҹиддә олмағын өзү хејир-бәрәкәтин артмасына, ҝүнаһларын азалмасына сәбәб олур. Имам Садиг (ә) бујурур: “Пејғәмбәр (с) дејирди: Ҹамаат намазында иштирак етмәк үчүн мәсҹидә доғру бир аддым атан кәсә, Аллаһ-тәала атдығы һәр аддымынын мүгабилиндә јетмиш мин еһсан һәдијјә едәр. Һәмин мизанла да онун дәрәҹәси артмагда давам едәр.”1 Мәсҹидин әһәмијјәтини дәрк етмәјин лүзуму вә орда олмағын гајда-ганунларыБәһсимизин бу бөлүмүндә Пејғәмбәрин (с) нәсиһәтләрин бир гисми мө’минләрин мәсҹиддә олмасына, оранын мә’нәви бәрәкәтиндән бәһрәләнмәләринә, диҝәр гисми исә мәсҹиддә олмағын гајда-ганунларына аид олаҹагдыр. Бу бәһсдә гејд олунур, неҹә етмәк олар ки, мәсҹиддән даһа чох, даһа лајигли вә јетәрли истифадә олунсун; һансы тапшырыглара вә гајдалара әмәл едилмәлидир ки, Аллаһ еләмәмиш, Аллаһын белә бир бөјүк не’мәтиндән мәһрм олмајаг. Чүнки, һәрдән инсан гәфләтә о гәдәр гапылыр ки, о гәдәр шејтанын вәсвәсәләринә мүбтәла олур ки, өз әли илә хошбәхтлик вә хејир гапыларыны шәр вә бәдбәхтлик васитәләринә чевирир: “Ја Рәсулум! Сән Аллаһын не’мәтини күфрә дәјишәнләри... ҝөрмүрсәнми?”2 Бәли, инсаны белә бир хәтәр – Аллаһын не’мәтини өз әли илә күфрә чевирмәси хәтәри – тәһдид етмәкдәдир. Буна ҝөрә дә халгы мәсҹидә ҝетмәјә тәшвиг едәндән, мәсҹидә ҝетмәјин савабыны ҝөстәрәндән сонра, јенә дә әлавә олараг мө’минләрә ешитдирир ки, сә’ј един мәсҹиддән лајигинҹә истифадә един; Бахын, ҝөрүн нә үчүн мәсҹидә ҝәлмисиниз, диггәтли олун ки, Аллаһ еләмәмиш мәсҹиддә башынызы дүнја малы, алыш-вериш, уҹузлу-баһалыг барәдә сөһбәтләрлә гарышдырмајасыныз. Бир дә ҝөрүрсән мәсҹиддә отуруб дүнјанын бу башындан вуруб, о бири башындан чыхырлар; даһа долларын гијмәти базарда нечәјәдир, торпаг баһалашыб, ја уҹузлашыб, филанкәс ҝәлди, беһманкәс ҝетди – бу ҹүр мәшғуледиҹи сөһбәтләрлә һарада олдугларыны унудурлар! Буна ҝөрә дә мәсҹид үчүн хүсуси гајда-ганун тә’јин едилмишдир ки, инсан онлара риајәт етмәклә гәфләтә дүшмәсин вә мәсҹидин бәрәкәтиндән мәһрум олмасын. Пејғәмбәрин (с) сөзләрини тәһлил етмәкдән өнҹә, бир-нечә мүһүм нөгтәни гејд етмәји лазым билирәм: Инсан мәсҹидин, мәсҹидә ҝетмәјин адыны тутдуғу заман, ҝәрәк өз ҝүҹү һәддиндә мәсҹиддә олмағын гајда-ганунлары илә дә таныш олсун; өјрәнсин ҝөрсүн мәсҹиддә нә данышмаг олар, нә данышмаг олмаз, отурмаг неҹәдир, галхмаг неҹәдир. вә с. Чүнки инсанын мә’рифәти артдыгҹа, әмәли даһа артыг дәјәр тапыр. Әдәб гајдаларына риајәт етмәк, бәндәнин Аллаһа јахынлашмасына сәбәб олур. Әлавә олараг, әдәб нормаларына риајәт етдикдә, әмәлләрин гәбулуна мүсбәт тә’сири олур. Мәсҹидә дахил олдугда диггәтли олмалыјыг ки, Аллаһ-тәаланын дәрҝаһына дахил олмушуг. Онун һүзурундајыг. Һәзрәт Һәггин һүзурунда олмағын гајда-ганунларыны билмәк үчүн јахшы оларды бөјүк шәхсијјәтләрин һүзурунда оларкән иҹра едилән гајад-ганунлары ме’јар ҝөтүрәк, бахаг ҝөрәк бөјүк бир шәхсијјәтин, ја бөјүк бир вәзифәли шәхсин јанына ҝетдијимиз заман бизи тәвазө вә кичиклик һисси неҹә бүрүјүр. Һалбуки ән бөјүк вәзифәли адамын әзәмәти Аллаһын әзәмәти илә һеч мүгајисә едиләси дејил. Һәмчинин Аллаһ һүзурунда әдәбли олмаг һаггы илә бөјүкләр һүзурунда әдәбли олмаг һаггы да мүгајисәјә ҝәлән дејил. Дејиләнләрә әсасән ајдын олур ки, һеч кимин Аллаһ һүзурунда әдәб-әркан нормалары һаггына риајәт етмәјә ҝүҹү чатмаз. Демәли биз Аллаһ һүзурунда әдәб-әркана риајәт едә билмирик, бәс һеч олмаса, һәмин анда бахыб ҝөрәк рәфтарымыз неҹәдир? Өз гүсурумуза, зәифлијимизә нәзәр салаг ки, аз олан бу диггәтин өзү, бизи Аллаһын кәрәм гапысына апарыб чыхараҹагдыр. Имам Садиг (ә) мүфәссәл бир һәдисдә, мәсҹидин әдәб-әркан гајдаларыны белә јад едир: “Бир мәсҹидә чатдығын заман бил ки, әзәмәтли бир султанын адыны тутуб ҝәлмишсән. Елә бир кәсин гапысына ҝләмишсән ки, пак олмушлардан башга кимсә ораја ајаг баса билмәз, Онунла отурмаға, сөз дејиб, сөз ешитмәјә сиддигләрдән вә доғру оланлардан гејри кимсәјә рүсхәт верилмәз. Онун һүзуруна гәдәм гојдуғун заман, бил ки, әҝәр азаҹыг гәфләт етсән, бөјүк бир хәтәрлә үзләшмиш, горхулу учурумун кәнарында дајанмышсан. Бил ки, О сәнинлә Өз әдли вә фәзли илә мүамилә етмәјә гадирдир. Белә олан һалда, әҝәр сәнә лүтф етсә, Өз фәзли вә рәһмәти илә мүамилә етсә, сәнин аз олан итаәтини гәбул едәҹәкдир вә мүгабилиндә сәнә сајсыз-һесабсыз мүкафат вә әҹр верәҹәкдир. Әҝәр сәнинлә Өз әдаләти илә мүамилә етмәк истәсә, сәнә ләјагәтиндә олдуғун шеји вермәк истәсә, һаггына рәфтар етсә, онда сәни ҝери гајтараҹагдыр вә итаәтин нә гәдәр чох олса да рәдд едәҹәкдир. О, истәдији шеји едәндир. Елә исә, Онун дәрҝаһында өз аҹизлијинә, тәгсир вә фәгирлијинә е’тираф ет; чүнки сән Она ибадәт етмәји, Онунла үнсијјәт јаратмағы нәзәрдә тутмушсан. Өз сиррини ач Она сөјлә. Бил ки, мәхлугатын бүтүн ҝизли вә ашкар нәји варса О билир. Зәррә гәдәри дә олса һеч бир шеј Она гаранлыг дејил. Онун һүзурунда ән фәгир бәндәси кими ол вә гәлбини сәни Ондан ајыран, сәнинлә Онун арасында һиҹаба сәбәб олаҹаг шејләрдән тәмизлә, бошалт. Чүнки О, пак вә халис гәлбләрдән гејрисини гәбул етмир. Јахшы бах, ҝөр ки, адын һансы дәфтәрдән чыхыр. Диггәт ет, әҝәр Онунла мүнаҹатын ширинлијини дада билдинсә, Онунла сөһбәтдән ләззәт ала билдинсә, Онун рәһмәт вә кәрамәт ҹамы додагларына тохундуса, бил ки, бу сәнин дә’вәтинә мүсбәт ҹавабын нишанәсидир вә Она хидмәт ҝөстәрмәјә лајиг ҝөрүлмүшсән. Беләликлә, мәсҹидә дахил ол ки, сәнә изн вә аман верилмишдир. Амма, әҝәр бунда гејри һал баш версә, бүтүн гапылар үзүнә бағланмыш, әлиндән һеч бир иш ҝәлмәјән адам кими дурухуб галса, ичәри кечмәјиб дајанмалыдыр. Бил ки, һәр заман О билсә ки, сән һәгигәтән пәнаһ ҝәтирмишсән, сәнә рәф’әт вә рәһмәт ҝөзү илә бахаҹагдыр, сәни Өзүнүн мәсләһәт билдији, разы олдуғу шејдә мүвәффәг едәҹәкдир. Чүнки О кәрим вә рәһимдир. Онун һүзурунда чарәсиз вә дилхор дурмуш, ҝөзләрини Онун лүтф вә ризајәт гапысына дикмиш бәндәләрини Өз рәһмәти алтына алмағы севир. Чүнки Өзү бујурур: “Әли һәр јердән үзүлүб дарда галанын бириси Она дуа етдији заман, Аллаһдан гејри онун дуасыны гәбул едәҹәк башга танры вармы?1 Пејғәмбәр (с) мәсҹидә ҝетмәјин тәшвигиндә бујурур: “Еј Әбузәр! пак вә јахшы сөз сәдәгәдир. һәмчинин намаза доғру атылан һәр гәдәмин өзү дә сәдәгәдир.” “Сәдәгә” үнваны ислам мәдәнијјәтиндә ҝениш јер тапмыш мәфһумлардандыр. Бу кәлмәнин бәјәнилән олмасы да ајдындыр: Дејәндә ки, филан иш сәдәгәдир, бу она охшајыр ки десинләр филан иши ҝөрмәјин чохлу дәјәри вә савабы вар. Бу јөндә бир шејин дәјәринин чохлуғуну ҝөстәрмәк истәјәндә, дејирләр бу иш сәдәгәдир. О ҹүмләдән, бир кәсә дедијимиз јахшы бир сөзә она ҝөрә сәдәгә дејилмишдир ки, ону о гәдәр дә дәјәрсиз билмәјәк; диггәт олунмалыдыр ки, бир кәсә јахшы бир сөз дедијимиз заман, һәмин сөз онун дәрдинә јарајарса, онун диггәтинин Аллаһа јөнәлмәсинә сәбәб олурса, бунунла һәмин шәхс пис бир ишдән әл ҝөтүрүрсә вә ја һәтта гәми, дәрди олан бир мө’минин гәлбинин шадланмасына сәбәб олурса, ону һәјата, ҝәләҹәјә үмидли едирсә, бил ки, о сөз Аллаһын бәјәндији сөздүр вә әҝәр Аллаһа итаәт етмәк гәсди илә дејилсә ибадәт сајылыр. Пејғәмбәр (с) әввәл бујурур һәр јахшы сөз сәдәгәдир, сонра дејир мәсҹидә сары атдығыныз һәр аддым да сәдәгәдир. Бундан сонра бәһсин меһвәри мәсҹиддир. Тәбии олараг инсан пејғәмбәрин (с) бу сөзүнүн мә’насына вагиф оланда вә инананда ки, онун мәсҹидә доғру атдығы һәр аддым сәдәгәдир вә мүкафата вә саваба маликдир, мәсҹид евиндән узагда јерләшсә дә, јенә дә мәсҹидә ҝетмәјә тәләсәҹәкдир. Чүнки билир ки, мәсҹид евиндән нә гәдәр узаг олса, бир о гәдәр дә артыг саваб газанаҹагдыр. Бу сөзүн ардынҹа Пејғәмбәр (с) мәсҹиддә олмағын әдәб-әркан нормалары барәдә бујурур: “Еј Әбузәр! Мәсҹидә дә’вәт едәнә ләббејк дејән вә мәсҹидин абадлашмасына ҝөзәл бир шәкилдә јарынан инсанын Аллаһ тәрәфиндән мүкафаты ҹәннәтдир.” Мәсҹидә дә’вәт едән дедикдә, заһирән азан дејән мүәззин нәзәрдә тутулур. Чүнки Аллаһ тәрәфиндән халгы Онун евинә дә’вәт едән мүәззиндир. Мүәззинин иши һүндүр сәслә азан дејиб намазын вахтынын јетишдијини е’лан етмәкдир. Әҝәр кимсә онун дә’вәтини гәбул етди, јә’ни азан сәсини ешитмәклә мәсҹидә тәрәф һәрәкәт етди вә әлавә олараг мәсҹидин абадлығына сә’ј етди, онда онун јери беһиштдир. Мәсҹидин абадлашдырылмасы дејәндә ағыла ҝәлән илк шеј мәсҹидин илк тикилиши вә ја тә’мири олур, амма бу мә’нанын әввәлки ҹүмлә илә тәнасүбү јохдур. Бура ҝөрә дә мәсҹидин абадлашдырылмасы (тикилмәси) дедикдә, бу ифадә мә’на бахымындан “тикмәк” вә “тә’мир етмәк” кими мәфһумлардан даһа ҝениш, әһатәли олмалыдыр. “Мәсҹидин тикилмәси” үнваны (имарәт) һәм Гур’ани-кәримдә, һәм дә рәвајәтләрдә лүғәт бахымындан бир-нечә мә’наја шамил едилмишдир: О ҹүмләдән, бу кәлмә һәм мәсҹидин илкин тикилмәси, һәм тә’мир едилмәси вә горунмасы, һәм дә зијарәт едилмәси, ҝет-ҝәл олунмасы мә’наларында баша дүшүлүр. Мә’сум имамлардан нәгл олунмуш рәвајәтләрдә дә һәр үч ишә тә’кид едилмишдир: Һәм мәсҹидин тикилмәси, һәм тә’мири вә бәрпасы, һәм дә зијарәт едилмәси (ҝет-ҝәл олунмасы) тәшвиг олунуб тапшырылмышдыр. Дејиләнләри нәзәрә алсаг, ҝөрүнүр Әбузәр дә “мәсҹидин тикилмәси” үнваныны тикмәкдән вә ја абадлашдырмагдан фәргли олан бир мә’нада ҝөтүрмүшдүр. Буна ҝөрә дә Пејғәмбәрдән (с) мәсҹидин гурулмасынын неҹәлији барәдә сорушур. Чүнки, әҝәр Пејғәмбәрин (с) кәламында мәсҹидин бина едилмәси, инша едилмәси нәзәрдә тутулсајды, бу мә’нада Әбузәрә гаранлыг бир суал галмамалы иди. Әбузәр сорушур: “Еј Аллаһын рәсулу, атам, анам сәнә гурбан, мәсҹиди неҹә абад едәк? Пејғәмбәр (с) ҹавабында бујурур: “Мәсҹидин абадлашдырылмасы одур ки орада һүндүрдән данышылмасын, (сәс-күј олмасын) батил вә биһудә ишләр ҝөрүлмәсин, алыш-вериш едилмәсин. Нә гәдәр ки мәсҹиддәсән бош вә мә’насыз ишләрдән чәкин, јохса гијамәт ҝүнү анҹаг өзүнү данлајаҹагсан.” Бу ҹүмләләрдә пејғәмбәр (с) Әбузәрин диггәтини дөрд әхлаги-әмәли тапшырыға јөнәлдир: 1. Мәсҹиддә бағырыб һүндүрдән данышмаг олмаз. Чүнки мәсҹид ибадәт јеридир, ола билсин уҹа сәслә данышмаг башгаларынын фикринин ибадәтдән јајынмасына сәбәб олсун, һансыса намаз гылан, дуа едән бәндәнин тәмәркүзүнү позсун. Бундан башга ҹәмијјәт арасында, бир топлумда һүндүрдән данышмағын өзү әдәбсизлик сајылыр. Јахшы олар ки инсан мәсҹиддә олдуғу заман ләјагәтли вә әдәбли даврансын, инсанлыг нормаларына сығмајан һәрәкәтләрә јол вермәсин. Беләликлә, мәсҹиди абадлашдырмаг дедикдә нәзәрдә тутулан әмәлләрдән бири дә будур ки, инсан орада мәтанәтли вә вүгарлы олсун, сүкута риајәт етсин, әҝәр бир сөз демәк истәсә, јаваш данышсын ки, диҝәр намаз гыланлара мане олмасын. Пејғәмбәр (с) мәсҹиддә сүкута риајәт едилмәси барәдә бујурур: “Нә вахт мәним үммәтимин арасында он беш хисләт јер алды, о заман онлара бәла назил олаҹагдыр. О хисләтләрдән бири дә одур ки, инсанлар мәсҹиддә уҹа сәслә данышарлар.”1 2. Бош вә мә’насыз сөһбәтләрдән чәкинмәк: Мәсҹид Аллаһын еви вә ибадәт јеридир. Мәсҹиддә батил, биһудә сөзләр данышмаг, лајиг билинмәјән сөһбәтләри ачыгламаг мәзәммәт едилмишдир. Чүнки бу, бир нөв мәсҹидә еһтирамсызлыг демәкдир. Санки бир адам биринин евинә гонаг ҝедир, гонаглыгда, сүфрә башында отуруб ев саһибинин дүшмәниндән данышыр, онлары тә’рифләјир; елә сөһбәтләрә тохунур ки, ев јијәсинин аҹығына ҝәлир. Ја да гонаг ҝетдији евдә ев јијәсинин хошуна ҝәлмәјән һәрәкәтләр едир. Ајдындыр ки, бу ҹүр рәфтар әдәбдән, инсанијјәтдән узагдыр. Гонаг ҝәрәк ев саһибинин һаггына риајәт етсин, онун көнлүнү охшамаға чалышсын... Аллаһ-тәала бәндәләринин зәрәринә гуртараҹаг, онларын сәадәтләрини хәтәрә салаҹаг сөһбәрләрин, мөвзуларын ачыгланмасыны севмир. Әлавә олараг, мәсҹиддә мә’насыз ишләр ҝөрмәк, бошбоғазлыгла мәшғул олмаг, мәсҹидин вүҹуди фәлсәфәси вә һејсијјәтинин јаддан чыхмасына ҝәтириб чыхарыр. Чүнки, елә ки мәсҹиддә отуруб ағызлары сөһбәтә гызышды, јадларындан чыхыр мәсҹиддә олмаглары; нә үчүн ҝәлдикләрини дә унудурлар. 3. Мәсҹиддә алыш-веришлә мәшғул олмагдан чәкинмәк: Мәсҹиддә һәр ҹүр алыш-вериш етмәк, һәмчинин саатсазлыг, дәмирчилик, дүлҝәрлик, дәлләклик кими сәнәт вә пешә сајыла биләҹәк ишләрлә мәшғул олмаг гадағандыр. Һәдисләрин бириндә Имам Садигдән рәвајәт едилир: “Өз мәсҹидинизи алыш-вериш јеринә дөндәрмәјин.”1 Алыш-вериш үчүн, ҹәмијјәтин еһтијаҹы олдуғу сәнәтлә мәшғул олмаға мүнасиб јер кими базары нәзәрдә тутмушлар. Мәсҹид исә мәхсус ибадәт үчүндүр, орада алыш-вериш кими дүнјәви ишләр ҝөрмәк јарамаз. Әҝәр мәсҹиддә дә алыш-вериш ишләри ҝөрүлсә, артыг орада мәсҹидликдән, хатырлама, Аллаһы јад етмә дәрҝаһы дедијимиз мүгәддәс мәкандан әсәр-әламәт галмаз. Бураја инсан она ҝөрә ҝәлир ки, аз да олса бу дүнјаны унудуб Аллаһы јад етсин. Белә олан һалда инсан нәинки Аллаһы јад етмәз, әксинә онун дүнјаја бағлылығы бир аз да артмыш олаҹагдыр. Мәсҹид Аллаһ-тәаланын јад едилдији јердир. Ислам бу мүгәддәс мәканда халгын диггәтини Аллаһдан јајындыраҹаг ишләрин гадаған едилмәсинә тә’кид едир. Буна ҝөрә дә һәтта, дүлҝәрлик, дәмирчилик кими пешә сајылан ишләрин дә мәсҹиддә ҝөрүлмәсини гадаған едир. Рәвајәтләрин бириндә дејилир: “Бир ҝүн Аллаһын рәсулу (с) мәсҹиддә өз охларынын уҹуну јонан бир нәфәрлә растлашыр. Онун бу ишини ҝөрүб дејир: “Мәсҹиди бу ҹүр ишләр үчүн тикмәјибләр.”2 Һәмчинин Имам Садиг (ә) бујурур: “Әли (ә) мәсҹидә бир нәфәр дәлләјин баш гырхдығыны ҝөрдү. Гамчы илә ону вуруб чөлә говду.”3 4. Мәсҹиддә бош вә мә’насыз ишләрдән чәкинмәк. Пејғәмбәр (с) тапшырыр мәсҹиддә бошбоғазлыгла мәшғул олмајын, биһудә ишләрлә баш гатмајын. Сизин рәфтарыныз мәсҹиддә хошаҝәлән олмалыдыр ки, Аллаһын да хошуна ҝәлсин. Сә’ј едиб мәсҹиддә саваба, камала, мүкафата сәбәб олаҹаг ишләр ҝөрмәк лазымдыр. Сизә фајдасы олмајан ишләри һеч олмаса мәсҹиддә ҝөрмәјин; әслинә галса инсан бүтүн јерләрдә, бүтүн һалларда мә’насыз, бош ишләрдән узаг олмалыдыр. Мө’минләрин сифәтләриндән бири дә фајдасыз сөһбәтләрдән, ишләрдән узаг олмалыдыр: “Һәгигәтән, мө’минләр ниҹат тапмышлар! О кәсләр ки, намазларында мүт’и олуб Она бојун әјәрләр! О кәсләр ки, лағлағадан (лүзумсуз шејләрдән, гадаған олунмуш әмәлләрдән) үз дөндәрәрләр.”1 Мө’мин һеч вахт лүзумсуз иш ҝөрмәмәлидир. Өмрүнүн биһудә јерә тәләф олмасына имкан вермәмәлидир. Амма нејләмәк олар ки, ади ҹамаат аз-чох биһудә ишләр ҝөрүр; ән азы фајдасы олмаса да, зәрәри дә олмајаҹаг мүбаһ ишләр ҝөрүр; белә ишләри һеч олмаса мәсҹиддә ҝөрмәсинләр. Мәсҹиди анҹаг ибадәт јери олараг нәзәрдә тутмалыдырлар ки, мәсҹидин һөрмәти-иззәти горунуб сахлансын, мәсҹидә ҝәлдикләриндә мә’нәви аб-һава һисс едә билсинләр. Һәдисин давамында пејғәмбәр бујурур: Әҝәр мәсҹидин әдәб-әрканына риајәт етмәсәниз, гијамәт ҝүнү анҹаг өзүнүзү гынајын. Мәһз һәмин ҝүндә инсан неҹә бөјүк бир сәһвә јол вердијини анлајаҹаг, дизинә вуруб дејәҹәк: “Мән мәсҹиддән даһа сәмәрәли истифадә едә биләрдим; Елә мәсҹиддә отурдуғум илк дәгигәләрдән ахирәтим үчүн азугә топлаја биләрдим, амма азугә топламағым бир јана галсын, үстәлик ахирәтими зај едәҹәк ишләр дә ҝөрдүм...” Буну дејиб, һәмин анда вәсфә ҝәлмәз бир һәсрәтә мүбтәла олар.
Евдән чыхыб мәсҹидә сары һәрәкәт едәндән сонра, мәсҹидин әдәб-әрканына риајәт едәндән вә намазымызы гыландан сонра, јенә дә бизи тәшвиг едәрәк бујурмушлар ки, намазы гылыб гуртаран кими тез галхыб ҝетмәјәк. Имкан олдугҹа мәсҹиддә чох галмаг лазымдыр; чүнки мәсҹиддә олдуғумуз мүддәтдә чәкдијимиз һәр нәфәсин мүгабилиндә Аллаһ-тәала беһиштдә бизә бир дәрәҹә әта едир. Әҝәр мәсҹиддә Гур’ан охусаг, зикр десәк, ибадәт вә сәҹдә илә мәшғул олсаг бунларын өз јери, өз савабы олаҹаг, үстәлик мәсҹиддә нәфәс чәкмәјин өзү Аллаһын беһиштдә бизә дәрәҹә әта етмәсинә сәбәб олур. Чүнки Аллаһа итаәт гәсди илә нәфәс чәкмәјимиз она ҝөрә иди ки Аллаһын разылығы үчүн Онун евиндә галмышдыг. Аллаһын разылығыны ҹәлб етмәк үчүн, Она итаәт гәсди илә ҝөрүлән һәр бир иш ибадәтдир вә һәр ибадәт дә өз нөвбәсиндә беһиштдә јени бир дәрәҹә кәсб етмәјә сәбәб олур. Әлбәттә билмәлијик ки нәфәс чәкмәјә верилән бу саваб ибадәт әснасындадыр, даһа мәсҹиддә бошбоғазлыг вахты чәкилән нәфәсә саваб дүшмүр. Кимсә елә дүшүнмәсин ки, мәсҹидә ҝедиб мә’насыз јерә вахт өлдүрмәклә, әснәјиб-ҝәрнәшмәклә саваб газанаҹагдыр. Икинҹиси дә елә баша дүшүлмәсин ки, бүтүн ишләримизи бир гыраға гојуб ҝедиб сәһәрдән-ахшама кими мәсҹиддә отурмалыјыг. Мүмкүндүр ики мүстәһәб иш бир-бири илә тогушсун, бу мә’нада ки, инсаны о ики ишдән бирини ҝөрмәјә ҝүҹү чатыр. Белә олан һалда истеһбабы (хејри, зәрурилији) даһа чох олан иши сечмәлијик. Бә’зән дә ола билсин мүстәһәб иш ваҹиб ишлә тоггушсун, белә олан сурәтдә ваҹиби габаға салыб мүстәһәб иши кәнара гојмаг лазымдыр. Буна әсасән, әҝәр дејәндә ки, чохлу мүстәһәб ишләр ҝөрүн, бу о демәк дејил ки, һәтта ваҹиб ишлә гаршылашдыгда, ваҹиби дә кәнара гојмалы мүстәһәб иши ҝөрмәлијик. Биз бу мәсәләјә диггәт јетирмәлијик. Бир әмәли тәшвиг едән заман онун јахшы ҹәһәтләрини садаладыгда, һәмин ҹәһәтләр о әмәлә өз һәддиндә аидијјәт тапыр, јә’ни башга әмәлә әнҝәл олмамаг чәрчивәсиндә ҝөтүрүлүр. Буна ҝөрә дә мүмкүндүр бир сөзүн заһири аидијјәти олсун, амма ме’јар бахымындан башга бир ибадәтлә, вә ја башга бир ваҹиб ишлә тоггушсун. Белә олан сурәтдә һәмин мүстәһәб иш өз бәјәнилән чөһрәсини итирир вә ваҹиб ишин мүгабилиндә ҝөрүлмәмәлидир. Демәли, әҝәр бизә төвсијә едилмишсә мәсҹиддә даһа чох галмаға чалышаг, бу о демәк дејил ки, бүтүн зәрури ишләримизи, дәрсимизи, бәһсимизи бошлајыб вахтымызы сәһәрдән-ахшама кими мәсҹиддә кечирәк вә зикр дејәк. Ајдын мәсәләдир ки, мәсҹиддә отурмагла, вә ја зикр демәклә ваҹиб дәрсләри бир кәнара гоја билмәрик. Бу ишләр дәрсин јерини верә билмәз. Мүстәһәб иш һеч вахт ваҹибин јерини тута билмәз. Зәрури вә ваҹиб ишләр даһа чох әһәмијјәт дашыјырлар, онлар мәсҹиддә отурмаг, зикр демәк бәһанәси илә кәнара гојулмамалыдыр. “Мәләкләр сәнә салават ҝөндәрирләр вә сәнин чәкдијин һәр нәфәсин мүгабилиндә әмәл дәфтәринә он дәнә саваб јазылыр, һәмчинин он дәнә ҝүнаһ әмәл дәфтәриндән силинир. Јухарыда дедикләримиз мәсҹиддә отурмағын фајдалары һаггында иди. Чүнки мәсҹид елә бир јерди ки, инсан орада Аллаһы јадына салыр, ибадәт едир. Буна ҝөрә дә рәвајәтләрдә мәсҹид ахирәтин базары кими танытдырылыр вә һәмчинин тә’кид едилир ки, инсан мәсҹидә башгаларындан габаг дахил олуб, чыханда һамыдан ахырда чыхсын: “Пејғәмбәр (с) Ҹәбрајылдан (әс) сорушду: “Аллаһа ҝөрә һансы мәканлар даһа чох севиләндир? Ҹәбрајыл әрз етди: “Мәсҹид. Һәмчинин ән чох севилән мәсҹид әһли о кәсдир ки, мәсҹидә һамыдан габаг дахил олуб, һамыдан сонра чыхсын.”1 “Еј Әбузәр! Һеч билирсәнми ки, “... Сәбир един, дөзүн, һазыр олун вә Аллаһдан горхун ки, бәлкә ниҹат тапасыныз”– ајәси нә барәдә назил олмушдур? дедим: “Атам, анам сәнә гурбан, билмирәм” Деди: “Намаздан сонра намазын интизарында олмаг барәдә назил олмушдур.” Ајәдәки “Мүрабитә” (مرابطی) кәлмәсинин мә’насы мүхтәлиф ҹүр тәфсир олунмушдур. О ҹүмләдән гејд едилир ки “мүрабитә” кәлмәсинин көкүнү һәм “бағламаг” мә’насында олан “рәбт” (ربط) кәлмәсиндән ҝөтүрмәк олар, һәм дә “бир мәканда бир шеји бағламаг” мә’насында олан “рәбат” (رباط ) кәлмәсиндән. “Рәбат” кәлмәсинин мә’насына ајдынлыг ҝәтирмәк үчүн бир мисал чәким; мәсәлән аты бир јердә бағламаг, сонра ону дүшмәнлә дөјүшә чыхармаг үчүн сырада јерләшдирмәк, дөјүшә һазырламаг мә’насына ҝәлир. Бу ҹәһәтинә ҝөрә “мүрабитә” сәрһәдләрин горунмасы, дүшмәнлә дөјүшә һазыр олмаг мә’насында баша дүшүлүр. Амма бу ајәдән әввәлки вә сонракы ајәләрә диггәт јетирәндә бәһс едилән ајәнин даһа ҝениш мә’на кәсб етдији ортаја чыхыр. Бу диггәтлә, “мүрабитә” сөзү һәм ислам сәрһәдләринин горунмасы мә’насыны дашыјыр, һәм дә иман вә әгидә сәрһәдләриндән мүдафиә мә’насына шамил олур. Бу бахымдан бә’зи һәдисәләрдә үләма вә дин алимләринә “мүрабитун” вә кешикчиләр тә’бири илә мүраҹиәт едилмишдир. Имам Садиг (ә) бујуруб: “Бизим шиәләримизин алимләри Иблисин гошуну гаршысында синә ҝәрмиш сәрһәд кешикчиләри кимидирләр. Онлар, өзләрини мүдафиә етмәји баҹармајан зәиф шиәләримизи Иблисин һүҹумундан горујурлар.”2 Бир дә алим вә үләмаларын мәгамлары сәрһәд кешикчиләриндән даһа үстүндүр, чүнки сәрһәд кешикчиләри ҹоғрафи сәрһәдләри горујурлар, үләма исә исламын әгидәсинин, мәдәнијјәтинин ҝөзәтчиләридирләр. Бу да ајдындыр ки, бир милләтин әгидәси, мәдәнијјәти дүшмәнин һүҹумуна мә’руз галарса вә милләт өзүнү мүдафиә едә билмәзсә, гыса бир мүддәтдә һәмин милләт әгидә, мәдәнијјәт бахымындан мәғлуб олмагдан әлавә, сијаси, һәрби бахымдан да мәғлубијјәтә уғрајаҹаг. “Мүрабитә” кәлмәси үчүн верилән тәфсирләрдән бири дә будур ки, һәр намаздан сонра башга бир намазын интизарында олун вә давамлы намаз гылын. Һәмчинин “мүрабитә” кәлмәси мәсҹидә ҝет-ҝәл етмәк мә’насында да ҝөтүрүлмүшдүр. Чүнки мәсҹидә ҝедиб-ҝәлмәк инсанлар арасында мүнасибәтләрин тәнзимләнмәсинә вә мө’минләрин гәлби бағлылыгларына сәбәб олур. “Еј Әбузәр! Чәтин шәраитдә (мәс; сојуг һавада) ҝөзәл дәстәмаз алмаг кәффарәдәндир. Һәмчинин мәсҹидә чох ҝедиб-ҝәлмәк ајәдә ишарә олунмуш рәбатдыр..” Һава сојуг оланда дәстамаз алмаг да чәтинләшир. Әҝәр бир нәфәр белә сојуг һавада һөвсәлә илә, шадлыгла дәстамаз алса, онун алдығы дәстәмаз бә’зи ҝүнаһларынын кәффарәсини өдәјир. Бу, инсанын сојуг һавада, сојуг су илә дәстәмаз алдығына ҝөрәдир. Башга бир рәвајәтдә белә дејилир: “Аллаһын рәсулу (с) бујурду: “Сизә ҝүнаһларынызын бағышланмасына, хејир әмәлләринизин артмасына сәбәб олаҹаг јолу ҝөстәримми?” Дедиләр: “Бәли, еј Аллаһын Рәсулу (с).” Бујурду: “Чәтин шәраитдә ҝөзәл дәстамаз алмаг, пијада мәсҹидә ҝетмәк, намаздан сонр башга намазын интизарында олмаг.” Аллаһын севимли бәндәләриҺәдисин давамында пејғәмбәр (с) бујурур: “Еј Әбузәр! Аллаһ-тәала бујурур: “Мәним үчүн бәндәләримин ән севимлиси о кәсдир ки, Мәнә ҝөрә бир-биринә мәһәббәт бәсләјирләр, гәлбләри мәсҹидә бағлыдыр вә дан үзү истиғфар едәрләр. Онлар елә бир кәсләрдир ки, әҝәр јер әһлинә әзаб ҝөндәрмәли олсам, онлара хатир (ҹамаатын арасында олдуглары үчүн) һәмин әзабы јер әһлиндән ҝөтүрәрәм.” Бәли, Аллаһ-тәала үрәкләри мәсҹидә бағлы олан, мәсҹидә ҝетмәк үчүн фүрсәт ҝөзләјән, ҝеҹәнин бир аләми Аллаһла мүнаҹата галхан севимли бәндәләринин вүҹудлары хатиринә әзабы јер үзүнә, онларын ичәрсиндә олдуғу ҹәмијјәтә ҝөндәрмир. Онлар ахирәтдә јүксәк мәгамлара, сајсыз саваблара чатмагдан әлавә, өз варлыглары илә әзабын ҹәмијјәтдән ҝөтрүлмәсинә сәбәб олурлар. Бу дәстәнин ҹәмијјәтә вердији хејир-бәрәкәт чохдур. Бүтүн бунлар мәсҹидә ҝет-ҝәл етмәјин, Аллаһа диггәт јетирмәјин нәтиҹәсиндә һасил олур. Инсанын мәсҹидлә үнс тутмасынын она нәсиб етдији хејир, бәрәкәт анҹаг ахирәт савабы илә битмир, елә бу дүнјанын өзүндә дә инсан мәсҹидә ҝет-ҝәл етмәјин сајәсиндә бир сыра әхлаги, елми, иҹтимаи, сијаси вә һәтта мадди фајдалар әлдә едир. Әли (ә) мәсҹидә ҝет-ҝәл етмәјин бә’зи дәјәрли тә’сирләри барәсиндә данышаркән бујурур: “Мәсҹидә давамлы ҝет-ҝәл едән кәсә ән азы ашағыдакы сәккиз хејир-бәрәкәт нәсиб олар: 1–Аллаһ јолунда истифадәсинә јарајаҹаг иман гардашы. 2–Јени елм. 3–Гур’ан ајәләриндән бә’зиләринин дәрки. 4–Онун һидајәтинә сәбәб олаҹаг кәлам ешитмәси. 5–Аллаһ тәрәфиндән интизарында олдуғу рәһмәтә говушмасы. 6–Ону азғынлыгдан горујаҹаг сөз ешитмәси. 7–Мәсҹидә ҝедиб-ҝәлмәјин нәтиҹәсиндә гәлбиндә баш галдыран Аллаһ горхусунун сајәсиндә ҝүнаһы тәрк етмәси. 8–Мәсҹиддә таныш олдуғу дин-иман гардашларындан һәја едәрәк ҝүнаһы тәрк етмәси.”1 Бу бөлүмүн ахырында һәзрәт (с) бујурур: “Еј Әбузәр! Үч һалдан башга галан һалларда инсанын мәсҹиддә отурмағынын һеч бир фајдасы јохдур: Ја намаз һалында Гур’ан охумагла мәшғул олсун, ја Аллаһы јад едиб зикр десин, ја да елм өјрәнмәклә мәшғул олсун. Мәсҹидә ҝет-ҝәл етмәк һаггында дејилән бу гәдәр төвсијјәләр, тә’кидләр, бүтүн бу мадди вә мә’нәви хејир бәрәкәти садаламаг, һәмчинин мәсҹиддә олуб чәкилән һәр нәфәсә ахирәтдә бир елә савабын верилмәси она ҝөрәдир ки, инсан мәсҹиди Аллаһла рабитә мәркәзи, мә’нәвијјатын кәсб едилдији мәкан билсин; Өз мә’нәви тәкамүлү, сәадәти јолунда ондан бәһрәләнә билсин. Әҝәр ахирәтлә әлагәси олмајан бир иш оларса, ону мәсҹиддә ҝөрмәкдән чәкинмәк лазымдыр. Буна ҝөрә дә Пејғәмбәр (с) мәсҹиддә ҝөрүләҹәк ишләри үч һиссәјә ајырыр вә ондан сивајы мәсҹиддә ҝөрүлән һәр бир иши бош вә мә’насыз һесаб едир. А: Инсан намазла мәшғул олмалыдыр вә намазда Гур’ан охумалыдыр вә ја намаздан сонра Гур’ан охумагла мәшғул олмалыдыр. В: Аллаһ-тәаланы зикр етмәлидир, һәтта дили илә олмаса, гәлбиндә дә дејә биләр. Әсас одур ки, диггәти Аллаһда тәмәркүзләшсин. С: Мәсҹиддә елм өјрәнмәклә, маарифләнмәклә мәшғул олмаг олар. Мәсҹид һәм дә елмин, мә’луматын әлдә едилдији, јајылдығы јер олмалыдыр. Белә оларса һәм инсанын иши дәјәрли вә сәмәрбәхш олар, һәм дә бу онун дәрәҹәсини артырар вә инсанын әбәди хошбәхтлијинә сәбәб олар. Пејғәмбәрин мәсҹидлә әлагәдар бу бөлүмдә дедикләрини нәзәрә алмагла, јахшы оларды ки, мәсҹидә–Аллаһын бу мүгәддәс евинә – даһа чох әһәмијјәт верәрдик. Сә’ј едәк ону абад сахлајаг; о ҝүндән горхаг ки, мәсҹид гијамәт ҝүнү она е’тинасыз олдуғумуз үчүн биздән Аллаһа шикајәт етсин, неҹә ки, Имам Садиг (ә) бујурур: “Мәсҹидләр, мәсҹидә ҝәлмәјән өз јахын гоншуларындан Аллаһа шикајәт етдиләр. Аллаһ-тәала мәсҹидләрә вәһј етди: “Анд олсун иззәт вә ҹәлалыма, онларын бир рүкәт намазыны да гәбул етмәјәҹәм, халг арасында онлардан һеч бир әдаләти ашкар етмәјәҹәм. Мәним рәһмәтим онлара шамил олмаз вә беһиштдә мәним јанымда, мәним гоншулуғумда онлара јер верилмәз.”1 жүктеу/скачать 2.35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|