Дәріс өткізуге қойылатын талаптар

1.Түсіндірілетін сауалдардың айқын құрылымға ие болып, бірізділікпен ашылуы;

2. Теориялық жағынан айқын маңызды проблеманы көтеру;

3. Алдыңғы өтілген сабақтың материалымен байланыстылық;

4. Сенімді мысалдар, фактілердің келтірілуі;

5.Оқушылардың қызығушылығын туғызып, дербес жұмыс істеуге бағдар беру;

6.Оқу материалының бала ұғымына сай әдістемелік өңделгенін таныту;

7. Оқу материалы балаларға ұсынылған -дыбыс, -бейне, жазбалармен, үлгі, көрнекілікпен үйлесуі шарт;

8. Балаға түсіндірілетін терминдер мен ұғым-түсініктердің үлестірме материал ретінде алдын ала таратылып беруі түрінде болып келеді.

Мектептегі дәрістегі ең бастысы – ой мен жүйелілік, түсіндірілетін сауалдың қызықты тұсын көрсете білу, қысқа да, нақ, тез есте сақталатын түйіндеме жасау, оқушылардың өрелік деңгейінің артуына, бала назар аударуының мұғалім ойымен ілесіп отыруына қол жеткізу болып табылады.

1.Кіріспе – өтілетін тақырып, оның жоспары, үйден оқып, қосымша ақпарат алатын әдебиеттер анықталады.

2. Негізгі бөлім (10-20 минуттық баяндау) – сабақ тақырыбының ғылыми мазмұны мен негізгі мәселелері түсіндіріліп, дәлелдеулер жүйесі келтіріледі.

3.Қорытынды:

• 
  мұғалім сабақ тақырыбын қайыра бір еске салады;
  
• 
  оқу материалының негізгі түйінін ұғындырады;
  
• 
  қойылған сауал тұжырымдалады;
  
• 
  мұғалім шағын қортындылау жасап, қойылған сауалдарға жауап береді.
  

Мақсат

Мазмұн

Әдістер

Амалдар

Формалар

Тапсырма

Мектепке арналған дәріс сабақты жоспарлау құрылымының үлгісі жалпы түрде мынадай болып келеді:

-оқушыларға заманалық, тұтас, өзара байланысқан білім деңгейін нақты тақырыпқа байланысты бере білу;

-танымдық, зерттеушілік ғылыми дағды мен машықты қалыптастыру;

-дәріс үстінде оқушының мұғаліммен бірлескен шығармашылық жұмысын қамтамасыз ету;

-оқушыларды оқытылатын пәнге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу;

-оқушылардың математика пәні бойынша өз бетімен дербес шығармашылық ойлауын дамыту;

Дәріс міндеті:

1.

2.

т.с.с.

Дәрісте қойылатын сауалды уақыттық жағынан жоспарлау:

І. Кіріспе бөлім – 2 мин.

ІІ. Негізгі бөлім – 10-15 мин.

ІІІ. Қорытынды бөлім – 3 мин. Мұғалім бір сыныпқа бөлінген өзінің 45 минут уақыттын осылайша тиімді пайдалана алады. Қазіргі педагогикада дәрістің 4 фазасының өтуі былайша уақытпен беріледі:

1. 
   Қабылдаудың басталуы – 4-5 минут;
   
2. 
   Қабылдаудың белсенділігі 24-30 минут;
   
3. 
   Тырысу фазасы – 10-15 минут;
   
4. 
   Жалығу фазасы.
   

1. Мазмұндық мәтінді толық жазу;

2. Оның негізінде жұмыс конспектісін (тірек сөз, кестелі ой) жасау;

3. Психологиялық жақтан өзін бекемдеу.

• 
  Шегініс. Балалардың зерігіп, жалықпауы үшін қолданылады:
  

• 
  шегініс жеңіл сипатта күлкілі жағдай тудырып, сыныпты сергітуі шарт;
  
• 
  тақырыпқа сай күлдіргі әңгімелер айтылады (мысалға, Ньютонның басына алма құлағаны);
  
• 
  шегініс 2-3 минутқа созылады.
  

• 
  Егер сіз толқып тұрсаңыз, онда жымиып алсаңыз, толқуыңыз сейіліп, сабақты одан әрі жеңіл жалғастырып кете аласыз.
  
• 
  Оқу материалының мазмұнымен байланысты оқушыларға дәнекер сауалдар қою. «Сауалды жақсы қою дегеніміз – оны жарым жартылай шешу»,- дейді Д.И.Менделеев. Өйткені, ұстаз көбіне өзі қойған сауалға өзі жауап береді. Сауалдар кезектестікпен қойылып, оқу тақырыбының мазмұнын жүйелікпен ашып отыруы керек.
  
• 
  Ұстаз өзін оқушылардың ойлау әрекетінің басқарушысы екендігін есінен еш шығармауы керек. Балаларды тақырыптан ауытқытпай, сауал төңірегіне үйіре білуі қажет.
  

А

Ә
1

Б

В

Шегініс

Қандай нақты материалға

Дәрістің қай жерінде

Қай сәтте қолдану

Қай ақпараттан кейін

Құптау

Шығармашылық ахуал

14-сурет.

• 
  Дәріс қисынды құрылып, дәлелді болуы шарт.
  
• 
  Дауыстың өзгеруі. Дәрістің ең маңызды тұсында баланың назарын өзіне аудару үшін ұстаз дауысын құбылтады. Белгілі бір сөзге ерекше екпін түсіреді.
  
• 
  Интервал. Сөзді оқушылар құлықты болып түсінуі үшін қолданылады. Өйткені, оқу ақпаратының алынуы сөйлеудің қарқынына байланысты болып келетін есте ұстаған жөн.
  
• 
  Пауза. Сөзді балаларға түсінікті болу үшін үзу. Ең басты терминге назар аударту үшін ұстаз осы тәсілге жиі жүгінуі шарт.
  
• 
  Ишарат. Тек сөзбен ғана емес, әсем қимыл қозғалыспен де баланың көңілін өзіне аудартуға болатынын дәріс үстінде үнемі есте ұстау.
  
• 
  Көрнекілік қолдану. Дәрістің оңай қабылдануына өз септігін тигізеді.
  
• 
  Балалардың іс-әрекетін қолдап, «Жарайсың!», «Менің ойымдағы айта білдің», «Өте дұрыс» деген қолпаштаулар сабақтың табысты өтуіне өз көмегін тигізеді. Ұстаз баланы мақтаудан аянып қалмауы керек.
  
• 
  Шығармашылық ахуал тудыру. Дәрісте баланы өз бетімен ойлауға жетелейтін «Кәне, еске түсіріп көрелік?», «Шешімін кім бірінші табар екен?» деген сияқты сөздер қолданылуы керек.
  

Жаңартпашылық мектептердегі дәрісті білім беру формасы ретінде ұйымдастырудың күшті және әлсіз тұстары мына кестеде көрсетілген.

Жаңартпашылық мектептің мұғалімінің басты міндеті – дәрістің әлсіз тұстарын барынша азайтуға күш-жігерін салу болып табылады [79].

Мұғалімнің аты-жөні:________________________________

Өзара сабаққа қатысудың күні мен уақыты:______________

Пән атауы:_________________________________________

Дәріс сабаққа қатысқан бала саны: _____________________

Дәріс сабақтың тақырыбы: ____________________________

Қорытынды бағалау шкаласы:

- 100-90 – жақсы,

- 89-69 – қанағаттанарлық,

- 69-дан төмен – нашар.

Қосымша сұрақтар қою

• 
  ...мысал келтір?
  
• 
  Қалайша...не үшін...қолдануға болады?
  
• 
  Егер...не болады?
  
• 
  ....астарында не жатыр?
  
• 
  ...әлсіз және күшті тұстары неде?
  
• 
  ...неге ұқсас?
  
• 
  Біз ...туралы енді нені білдік?
  
• 
  Біздің бұрын оқығандарымызбен...несімен байланысты болып келеді?
  
• 
  Түсіндір ...неліктен?
  
• 
  ...мәнісі неде?
  
• 
  Неліктен...маңызды?
  
• 
  Осыған қарсы қандай дәлел келтіруге болады?
  
• 
  ...арасындағы айырмашылық неде?
  
• 
  ...қалай ұқсайды?
  
• 
  ...күнделікті өмірде қалай қолдануға болады?
  
• 
  ...мықты жағы қандай...неліктен?
  
• 
  .....негізінде....салыстыр.
  
• 
  Сіздің көзқарасыңыз бойынша...себебі не, ...неліктен?
  
• 
  Сіз ...тұжырыммен келісесіз бе...?
  
• 
  Сіз өз жауабыңызда неге сүйендіңіз?
  

Дәріс оқу барысында әрбір мұғалім К.С. Станиславскийдің «Қиынды – әдеттегідей, әдеттегіні – оңай, оңайды – тамаша етуге үйрене біл» деген ұранды сөзін есте ұстауы абзал.

Қазақ педагогикасында осы салада іргелі зерттеулер жүргізілмей келеді. Бар дегенінің өзі орыс педагогикасының нашар көшірмесі болып табылуда. Осы екі себептің орын алып отыруы ана тілімізде арнайы әдістеменің болмауынан және қажетті оқулықтардың жазылмауынан. Оқушыларға оқу ақпаратын қабылдатудың кейбір психологиялық тетіктерінің қолданылу жолын коммуникациялық, рөлдік конфликті, адамды адамның түсіну тетіктері, рефлексия, идентификация, назардың ауытқушылығы, қабылдау, есте ұстауларды (сезімдік, образдық) т.б. үйрету – аталған монографияның басты ұстанымы болып табылады.

Дәстүрден тыс дәрістің кейбір психологиялық аспектісі туралы сөз етпекпіз. Бұнда біздің алға қойған міндетіміз: сөздік коммуникацияның түрлі аспектілеріне жан-жақты тоқталып жату емес, қарым-қатынас жасау бөліктері (15-сурет) мен кейбір міндетті элементтерін (16-сурет) ұстаздар назарына ұсынып, олармен тек таныс ете кету. Коммуникация дегеніміз – қарым-қатынас жасаудың құрамдас бөлігі

15-сурет.

16-сурет.

Тап осы психологиялық процестер «екеуара дәрістің» қабылдану мүмкіндігін күшейтеді. Мұндағы идентификация – өзіңді өзгемен тең санау. Толықтыра айтасақ, ұстаз бен ұстаз арасындағы тең дәрежедегі түсіністік. Өйткені, ұстаздың дәріс үстінде айтқанына шәкірттердің үн қосып отыруы қажет.

Өтілген материалды меңгеруде құбылыстардың арасындағы айырмашлық пен ұқсастық табу, яғни оларды салыстыру және есте сақтаудың ролі зор. Сонымен қатар нақтылаудың, фактілермен мысалдарды қолданудың, бақылаудың көмегі үлкен. Дәстүрлі дәрістің құрлымының кестелік схемасында ақпараттың алатын орны көрсетілген (18-сурет).