Англиядағы монархия мен аристократия.
XIX ғасырдың басындағы тарих философиясында әлемдік–тарихи дамудың диалектикалық сипаты жөнінде ілім пайда болды. Оның авторы неміс классикалық философиясының көрнекті өкілі Г.Ф.Гегель. Ағарту идеясымен қабысып жатқан оның философиялық концепциясы историзмге негізделген еді. Оның түсінігі бойынша тарихи процесс дегеніміз біріне–бірі қарама–қарсы күштердің күресі нәтижесіндегі алға қарай даму мұны ол диолектика деп атады. Гегельдің бұл пікірі кейбір оның консервативті белгілеріне қарамай тарихи ой пікірдің одан әрі дамуына септігін тигізді.
Дәл осы уақытта Еуропа тарихнамасында романтизм тарихнамасының тағы бір бағыты радикалды–демократиялық тарихнама қалыптасты. Оның көрнекті өкілдері Францияда – Ж.Мишле, Швейцарияда – Ж.Сисмонди, Германияда – В.Циммерман, ал Англияда – У.Коббет.
Бұлардың көзқарасы бойынша тарихты зерттегенде қараша халықтың мүддесін көздеу қажет. «Қараша халық» деп олар қатардағы ұсақ өндірушілерді, шаруаларды және қолөнершілерді айтып отыр. Мишленің «Халық» деп аталатын шығармасы, В.Цимерманның «Германиядағы шаруалар соғысы» – атты кітабы дәл осы көзқарас негізінде жазылған. Олар капитализмді сынайды. Өндірістік төңкерістің нәтижесі халықтың тұрмысын ауырлатқанына тоқталады. Олардың кейбірі өткен заманда, орта ғасырдағы патриархалды тұрмысты аңсайды. Мәселен, Сисмонди «Экономикалық романтизм» – атты бағыттың негізін қалайды. Ол нағыз әділетті әлеуметті құрылыс орта ғасырдағы Италиядағы қала–республикаларда орнап еді деп жазады. Ал енді ағылшан Коббет өткен заманда болған «Ескі көңілді Англияға» қайта оралу идеясын айтады.
Дегенмен де демократиялық тарихнаманың прогресс идеясын қолдайтындар болды. XIX ғасырдың бірінші жартысында Еуропа тарихнамасында социалистік пікір одан әрі дамыды, жаңа белеске көтерілді.
XIX ғасырдың 40 жылдардың аяғында марксизм идеясы пайда болады. Осыған сәйкес қоғамдық процессті диалектикалық–материалисттік тұрғыдан түсіну пайда болады
Достарыңызбен бөлісу: |