Дәрілік заттарды құрсақ қуысына жіберу

Міне, организмнің осы ерекшеліктерін ескере отырып, оттегін күйіс қайыратын малдардың құрсақ қуысына жіберу арқылы ауру малдарды емдеу әдісін зерттедік. Бұл әдіс басқа этиотропты және симптоматикалық емдеу әдістерімен қоса жүргізілді.

Бұл емдеу әдісі ертеден белгілі болғанымен өткен ғасырдың 60-шы жылдарына дейін кеңінен қолднылмай келді. Оның негізгі себебі шаруашылықтағы мал мамандарына қарапайым, оңай қолдануға болатын әдістің технологиясының ұсынылмауы.

Өткен ғасырдың 60-шы жылдарының басында Семейдің зоотехникалық-малдәрігерлік институтының ғалымдары шаруашылықтағы мал мамандарына оттегін құрсақ қуысына жіберу арқылы кешенді түрде емдеу әдісінің қарапайым және оңай технологиясын ұсынды.

Біз өз жұмысымызда осы әдісті одан ары қарай жетілдіру мақсатында зерттеулер жүргіздік. Ол үшін төмендегідей мәселелерді шешу керек болды:

1. 
   Сау малдардың құрсақ қуысына жіберілген оттегінің организмге тигізетін әсерін зерттеу;
   
2. 
   Организмнің басқа ағзаларының қызметтеріне кері әсер етпейтін, құрсақ қуысына бір ретте жіберетін оттегінің дозасын анықтау;
   
3. 
   Оттегін құрсақ қуысына жіберуге болатын ең қолайлы нүктені анықтау;
   
4. 
   Осы әдісті қарапайым түрде оңай іске асыруға болатын құрал-жабдықтарды ұсыну.
   

Оттегін құрсақ қуысына жіберуге ең қолайлы, қауіпсіз жер күйіс қайыратын малдың оң жақ аш қарын шұңқырының ортасы. Дәлірек айтқанда, соңғы қабырғаның ортасы мен сербек жотасын қосатын түзу сызықтың орта нүктесі. Сол жерде операциялық орын дайындалғаннан кейін, үші аздап доғалданған инені, өте сақтықпен, жоғарыдан төмен, сол жақ алдыңғы аяқтың шынтағының дөңесіне бағыттап кіргізген дұрыс. Мұндай операцияны түрегеп тұрған малға жасаған қолайлы. Малдың терісі мен ет қабаттарынан өткен иненің үші іш перденің сірі қабатына жеткенде аздап, болар-болмас кедергіге тап болады. Оны тәжірибелі мамандар саусақтың үшімен сезеді. Ине іш пердені тесіп өткенде әлсіз ғана сырт еткен дыбыс сезіледі. Бұл иненің үшінің құрсақ қуысында екенінің белгісі. Инені аздап ары қарай жылжытқан дұрыс. Үші доғалданған ине ішектерді жарақаттай алмайды. Осыдан кейін иненің өзегінде қан бар ма, жоқ па; ине кірген жерде тығыз тұрма, соған көңіл аудару керек. Бәрі дұрыс болған жағдайда оттегін жіберуге кірісе беруге болады.

Құрсақ қуысына жіберілген оттегі онда орналасқан ағзалардың сірі қабықтары арқылы көп кешікпей организмге сіңе бастайды. Оттегін жібергеннен кейін бір сағаттай уақыт өткенде іштің пішіні алғашқы қалпына келіп те үлгереді. Оттегінің құрсақ қуысына жіберу мөлшері малдың 1 кг салмағына есептегенде 100 мл болуы керек. Ол тәжірибе жүзінде дәлелденген.

В.Н.Квятковский өзінің қойға жасаған тәжірибесінде оттегін құрсақ қуысына жібергеннен кейін 48 сағат өткенде бауыр қақпа көк тамырының қанындағы оттегінің мөлшері 7,4 көлемдік пайыздан 12,0 көлемдік пайызға дейін көбейгенін баяндайды. Олай болса, құрсақ қуысына жіберілген оттегі ең әуелде оның негізгі тұтынушысы бауырға барып сіңеді. Ал қолқа тамырдың қанындағы оттегінің мөлшері 12,8 көлемдік пайыздан 15,3 көлемдік пайызға дейін жоғарылаған. Осындай қан құрамындағы өзгеріс 2-3 күнге дейін сақталған.

Оттегін құрсақ қуысына жіберу үшін біз қарапайым аспапты ұсындық. Ол үшін оттегі толтырылған жастық, Жанэ шприці, 250 мл шыны колба, тесігі 3 жаққа шығатын Агали краны, үші доғалданған стерилді ине және осы заттарды бір-бірімен жалғастыратын резина түтікшелері қажет. Колбаға әлсіз концентрациядағы Риванол ерітіндісін құяды. Ол өзі арқылы өтетін оттегін ылғалдандыру арқылы оның тітіркендіру қасиетін төмендетеді және залалсыздандырады. Колбаның тығынындағы екі тесік арқылы екі шыны түтікше орналастырылады. Оның біреуі міндетті түрде Риванол ерітіндісіне батып тұруы керек. Ол оттегінің жастығымен жалғасады, ал екіншісі Агали краны арқылы Жанэ шприцімен және инемен қосатын резина түтікшемен жалғасады. Үш тесікті Агали краны Жанэ шприцін бірде инемен, ал енді бірде оттегінің жастығымен қосуға қолайлы. Көлемі белгілі Жанэ шприці құрсақ қуысына қанша оттегінің жіберілгенін анықтау үшін де қажет.

7-ші сүрет. Оттегін құрсақ қуысына жіберу үшін қолданылған аппарат.

1. 
   Жанэ шприці
   
2. 
   Агали краннигі
   
3. 
   Оттегін ылғалдандыратын және залалсыздандыратын сұйығы бар колба
   
4. 
   Құрсақ қуысына еңгізілетін ине
   
5. 
   Оттегі толтырылған жастық
   

Осындай операцияны мал маманы бір кісінің көмегімен еш қиындықсыз, оңай жүргізе алады. Тек төмендегідей жұмыс ретін сақтаса болғаны:

1. 
   Аспапты құрастырып, оның герметикалық жағдайын тексеру керек;
   
2. 
   Оттегі жастығын редукторлы балоннан оттегімен толтыру керек;
   
3. 
   Емделетін малды станокқа орналастырып, бекіту керек;
   
4. 
   Ине кіргізетін операциялық орынды дайындау керек;
   
5. 
   Залалсыздандырылған инені құрсақ қуысына дұрыс еңгізу керек;
   
6. 
   Аспапты резина түтікше арқылы инемен қосады;
   
7. 
   Агали краны арқылы оттегінің жастығын Жанэ шприцімен қосады;
   
8. 
   Жанэ шприціне оттегін сорып, толтырады;
   
9. 
   Жанэ шприці мен инені қосады;
   
10. 
    Жанэ шприціндегі оттегін құрсақ қуысына жібереді;
    
11. 
    Агали краны арқылы оттегінің жастығы мен Жанэ шприцін қайта қосу;
    

Дем шығарған кездегі ауаның құрамында орташа есеппен 79,7 % азот, 16 % оттегі және 4,4 % көмірқышқыл газы болады. Осы келтірілген деректерді салыстыра отырып тыныс алудың барысында организм 5 %-ға жуық оттегін пайдаланып; 4,4 %-ға жуық көмірқышқыл газын бөліп шығаратынын анықтауға болады.

Дені сау малдардың организмінде мұндай газ алмасу процессі уақытында жүріп отырады. Ал мал ауруға шалдыққан кезде организмде қандай өзгерістер болады? Міне, соған тоқталайық.

Сау малдардың өкпелерінің альвеоллаларындағы ауаның құрамы 80,5 % азоттан; 14,0 % оттегінен және 5,5 % көмірқышқыл газынан тұратын көрінеді. Ал ондағы оттегінің қысымы сынап бағынасы бойынша 102 мм-ге тең. Мал өкпе ауруларына шалдыққан кезде өкпе альвеоллаларындағы оттегінің парциалдық қысымы төмендейді де, оттегінің өкпе альвеолларының қабырғасы арқылы қанға өту процессі бұзылады. Міне, осындай жағдайда өкпе альвеолларындағы оттегінің парциалдық қысымын қалыпты жағдайға келтіру үшін тыныс алатын ауаның құрамындағы оттегінің мөлшерін көбейту қажет. Ол үшін өндірісте шығарылатын медициналық оттегін пайдалануға болады.

Көптеген медициналық және малдәрігерлік ғалымдардың зерттеу нәтижелеріне қарағанда оттегінің мөлшері дем алатын ауада 60 %-дан көп; 34 %-дан аз болмауы керек көрінеді. Дем алатын ауаның осындай қоспасы ауру малдың тыныс алуына ең қолайлы деп саналады. Осындай ауа қоспасын пайдалана отырып шаруашылықтарда жүргізілетін тыныс алу жүйесінің ауруларын емдеу тәсілдерінің нәтижесін жақсартып, емдеу уақытын қысқартуға болатын көрінеді. Ал таза оттегімен дем алдыру малдың тыныс алу жолдарының рецепторларын қатты тітіркендіру арқылы жүйке жүйесінің тыныс алу орталығының жұмысын бүлдіреді.

Белгілі бір мөлшердегі резервуар болған жағдайда, құрамында 34 – 60 %-ды оттегі бар қоспаны дайындау онша қиындыққа соқпайды. Шағын көлемдегі резервуарды өзіне ауа өткізбейтін жұмсақ материалдан жасап алуға болады.

Біз өз тәжірибемізде жеке бұзауларға тыныс алдыру үшін диаметрі 1 метрлік резинадан жасалған метеорологиялық шар-зондты пайдаландық. Ондай резервуардың жартысын атмосфералық ауамен, жартысын таза оттегімен толтыру арқылы құрамында 60 % оттегі бар қоспа алдық. Оны былай есептедік: 500 л атмосфералық ауада 100 л (20 х 5) оттегі бар. Оған таза 500 л оттегін қостық. Сонда 1000 л қоспада 600 л (100 + 500) оттегі болады. Егерде 1-2 айлық бұзаулардың тыныс алу көрсеткіші 250 мл болса, онда 1 минутта 30 рет дем алған бұзау 1 сағатта 450 л (250 х 30 х 60) ауаме дем алатын көрінеді. Олай болса біз ұсынып отырған резервуар бір-бір сағаттан дем алдыру үшін 2 бұзауға жетеді.

Ұсынылып отырған резервуарды іс жүзінде былай толтырдық: сиымдылығы 1500-2000 л болатын резервуардың жарты мөлшерін тұрмыстағы шаң сорғыш аспабын пайдаланып атмосфералық ауамен толтырдық, сондай мөлшерде таза оттегін редуктормен жабдықталған оттегі балонынан алдық. Осылай дайындалған ауа қоспасын бұзаулардың тыныс алу жолына әдейілеп дайындалған маска арқылы қостық. Емдеу әдісін күніне бір рет, 50-60 минут уақыттай өткізіп отырдық. Емдеу ұзақтығы аурудың барысына байланысты 7-10 күндей болады.

3-ші сүрет. Бұзаулардың дем алысын зерттеуге арналған маска.

болады. Осындай арнайы масканы тапсырыс арқылы стандартты түрде жасатып алуға да болады.

Ал топ малды бірден оттегімен байытылған ауамен дем алдырып емдеу үшін арнайы бөлме немесе шатыр керек. Біз өз тәжірибемізде қолдан шатыр жасадық. Ол үшін ағаш тақтайшаларынан биіктігі мен ені 1,5 м болатын 4 тор шарбақ жасадық та, оларды өзара жіктестірдік. Сыртынан арнайы

дайындалған полиэтилен пленкасымен жаптық. Оның ішінің жалпы көлемі 3,375 м³ болды. Тор шарбақтың санын көбейту немесе оның биіктігі мен енін

4-ші сүрет. Қозылардың дем алысын зерттеуге арналған маска.

зарту арқылы шатырдың жалпы көлемін үлкейтуге болады. Шатырға кіргізетін малдың саны оның көлеміне тікелей байланысты. Ғылыми деректер бойынша 1 бұзауға орташа есеп бойынша 1,2 м³ ауаның көлемі қажет. Ал шатырдың ішіндегі ауаны 34-60 %-ға дейін байыту үшін, жоғарыда келтірілген есеп бойынша, делгіленген малдың санын ( біздің есепте 3,375 : 1,2 = 3 бас бұзау) шатырға еңгізіп, оны саңылаусыз етіп жапқаннан кейін редуктормен қамтамасыз етілген оттегінің балонынан оттегін шатырдың ішіне жібереді. Алғашқыда белгілі бір режімді анықтап алған дұрыс. Ол үшін шатырдың ішіндегі ауадағы оттегінің мөлшерін ауық-ауық есептеп отыруға тура келеді. Кейіннен сол режім арқылы жұмыс істеу оңай болады. Ол үшін оттегінің балонын әрбір уақыт бөлігінде белгілі бір уақытқа ашып шатырға оттегін жіберіп отырса болғаны.

Емге арналған медициналық оттегі 120 атмосфералық қысыммен болаттан құйылған балондарда сақталады. Сондықтан оны ауаны жоғарғы қысымда ұстайтын компрессор ретінде әртүрлі дәрілік заттардың қоспасынан ауада қалқып жүретін ұсақ бөлшектер жасауға пайдалануға болады. Мұндай ұсақ бөлшектерді жоғарғы қысымдағы ауа арқылы немесе жоғарғы қысымдағы оттегі арқылы алуға болады. Олардың негізгі қасиеті арналып жасалған генераторлар арқылы жоғарғы қысымның әсерінен шашырап шыққанда өте ұсақ бөлшектерге бөлінеді де, газ тәрізді ортада, жерге шөгіп қалмай, ауада қалқып жүруінде. Егерде осындай бөлшектер жоғарғы қысымдағы ауа арқылы алынса ауалы бөлшектер (аэрозоль) деп, ал жоғарғы қысымдағы оттегі арқылы алынса оттекті бөлшектер (оксигенозоль) деп аталады.

Біз өзіміздің тәжірибемізде дәрілік заттардың осындай ұсақ бөлшектерін алу үшін «САГ-1» генераторын пайдаландық. Осындай әдіспен алынған дәрілік заттардың бөлшектері малдың демі арқылы өкпе альвеоллаларына барады. Жоғарыда атап өтілгендей, мал организмінде оттегінің жеткіліксіздігін тудыратын ауруларды емдеген кезде, осындай дәрілік заттардың ұсақ бөлшектерін оттегімен байытылған ауамен дем алдыру арқылы емдеудің пайдасы зор. Осындай әдіспен тыныс алу жүйесінің ауруларымен ауырған малдарды емдеуді Семейдің зоотехникалық-малдәрігерлік институтының терапия кафедрасының ғалымдары зерттеп, іс жүзіне асырды. Біз бұл әдісті малды топтап, кешенді түрде емдеу әдісі деп атауды ұсындық.

5-ші сүрет. Оттегімен дем алдыру арқылы емдеуге арналған шатыр.

Дәрілік заттардың құрамына аурудың себептеріне, белгілеріне қарсы қолданылатын, белсенділіктері ғылыми тұрғыда анықталған (антибиотиктер, сульфаниламид препараттары және т.б.), жүрек-қан тамырлары жүйесінің қызметтерінің жеткіліксіздігін толықтыратын, қақырық түсіретін және т.б. қажетті дәрілік заттарды қосу керек. Бұл жерде оттегі патогенездік және орын толтыру емдеу тәсідеріне жатады.

Осындай әдіспен ауру малды емдеу үшін герметикалық түрде жасалған арнайы шатыр-палатка, генератор (САГ-1), балондағы қысымдағы оттегі және қысымды төмендететін редуктор қажет. Редуктор арқылы балоннан шығардағы оттегінің қысымын 3-3,5 атмосфераға дейін төмендетуге болады. Редукторға жалғанған жоғарғы қысымға арналған арнайы резина түтік арқылы оттегін шатырдың ішіне шашыратуға болады. Дәрілік заттарды шашырату үшін резина түтік арнайы генераторға жалғанады. Генератордың форсункалары қарама-қарсы орналастырылған екі тостағаншасына дәрілік заттардың ерітіндісі құйылады да, ол дәрілік қоспа оттегінің қысымы арқылы шатырдың ішіне ұсақ бөлшектерге ыдырап, шашыратылады.

Оқушы қауымға түсініктірек болу үшін бұл әдісті бронхопневмониямен ауырған бұзауларды емдеу үшін өзіміздің қалай қолданғанымызды толығырақ баяндай кетелік.

Ол үшін көлемі 12 м³ шатыр-палатка дайындадық. Оған 2-4 айлық 10 ауру бұзауларды (1 бұзауға 1,2 м³ көлемді есепке ала отырып) орналастырдық. Генератордың тостағаншаларының әрқайсысына 500 мл-ден төмендегідей құрамдағы дәрілік заттардың қоспасын құйдық:

1. 
   Белсенділігі ғылыми тұрғыда анықталған антибиотик;
   
2. 
   Суда тез және жақсы еритін сульфаниламид – норсульфазол;
   
3. 
   Бронхылардың өзегін кеңейту үшін – эуфилин;
   
4. 
   Жүрек-қан тамырларының жұмысына жақсы әсер ететін кофеин натрий-бензоат;
   
5. 
   Қақырықты сұйылту үшін – медициналық пепсин;
   
6. 
   Организмнің резистенттілігін жақсарту үшін – тетравит;
   
7. 
   Дәрілік заттардың ұсақ бөлшектерін оттегімен байытылған ауада қалқытып ұстап тұру үшін – 10 % глицерин ерітіндісі.
   

Д = ----------- ;

Р

Бұл жердегі:

А – дәрілік заттың барлық малдардың салмағына есептегендегі адсорбциялық мөлшері, немесе шамамен әр дәрінің еттің ішіне жіберетін мөлшерін алуға болады, бірлік немесе грамм ретінде;

С – 0,467-ге тең тұрақты коэффициент (бұзау үшін);

Р – бұзаудың 1 минуттағы 1 кг салмағына есептегендегі дем алатын ауасының мөлшері (ол көрсеткіш бұзау үшін 0,273 л-ге тең).

Егерде жоғарыда келтірілген деректерге сәйкес белгілі көрсеткіштерді орындарына қойсақ, онда мынандай нәтиже аламыз:
Д = А х 0,467 : 0,273 = 1,7 А.
Сонымен қолдануға ұсынылып отырған дәрілік заттың еттің ішіне жіберілетін мөлшерін анықтамадан тауып алып, оны 1,7 коэффициентіне көбейту керек. Мысалы, кофеин бензоат-натрийдің дозасы 5,0 г х 10 = 50,0. Олай болса,

Д = 50,0 х 1,7 = 85,0 г.

Біз өз тәжірибемізде ол үшін белгілі бір көлемдегі метеорологиялық резервуарға масканың дем шығару қақпақшасы арқылы малдың 5 минутта шығарған демін жинап алып, оны газдың көлемін анықтайтын аспаб арқылы есептедік те, 5-ке бөліп 1 минуттағы дем алу ауасының мөлшерін анықтадық. Ол санды аспабтың шығар аузына қойылған термометрдің көрсеткіші мен су буының серпімділігін еске ала отырып дайындалған түзеткіш коэффициентіне көбейту арқылы малдардың қалыпты жағдайдағы көрсеткіштерімен салыстыруға мүмкіндік алдық.

Белгілі бір ортадағы оттегінің концентрациясын анықтау үшін ГК-1 аппаратын қолдануға болады. Аппарат қарапайым, 100 мл-лік бюреткадан, теңестірілмелі шыны ыдыстардан, оларды жалғастыратын шыны және резина түтікшелерден тұрады. Теңестірілмелі шыны ыдыстың біреуі мыс сыммен толтырылған. Мыс сымы тотығу арқылы тексерілетін ауа қоспасындағы оттегін сіңіреді. Оның мөлшерін 100 мл-лік бюреткадағы шкала арқылы анықтауға болады. Аппаратпен жұмыс істеу тәртібі аппаратпен бірге берілетін нұсқауда келтіріледі.

Аппаратпен жұмыс істегенде кейбір жағдайларға көңіл аударған дұрыс:

1. 
   Мыс сым жіңішкере бастаған кезде оны алмастырып отыру керек;
   
2. 
   Егерде сіңіргіш ыдыстағы ерітінді сарғыш түсті тұнба бере бастаса, онда оны алмастыру керек;
   
3. 
   Жаңа дайындалған ерітіндімен толтырылған аппаратпен алынған 2-3 нәтижелерді есепке алмаған дұрыс;
   
4. 
   Жұмыс істердің алдында аппараттың барлық қосылыстарының герметикалық жағдайын тексеріп отыру қажет;
   
5. 
   Талдауға қажет газ қоспасын аз көлемді метеорологиялық резервуарға алған жөн;
   
6. 
   Шатырдың ішінен газ алу үшін резина түтікше жалғастырылған Жанэ шприцін қолданған қолайлы.
   

Дені сау бұзаулардың газ алмасу процесінің көрсеткіштері

Осы көрсеткіштермен салыстыра отырып ауру малдардың және оларды емдегеннен кейінгі көрсеткіштерін талдап, қорытынды шығаруға болады.

Жоспары:

1. 
   Патогенездік терапия және новокаинмен тежеу әдістерінің теориялық негіздері.
   
2. 
   Мойынның ваго-симпатикалық жүйке жүйесін новокаинмен тежеудің техникасы.
   
3. 
   Плевраүстілік жүйке жүйесін новокаинмен тежеудің техникасы.
   
4. 
   К.Геров ұсынған новокаинмен тежеу әдісінің техникасы.
   
5. 
   Банка қою, қышамен емдеу