Лекция тезистерінің жинағын дайындаған: аға оқытушы Қ. А. Тұрлыбеков
Бейтараптау туралы акт және оның шарты
жүктеу/скачать 221.57 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бейтарап мемлекеттердің халықаралық жағдайы.
| Бейтараптау туралы акт және оның шарты. Негізінде, кез келген мемлекет бейтарап мемлекет болмай-ақ басқа мемлекетпен, егер сол мемлекет езіне қарсы соғыс ашқан жағдайда өзінің бейтараптылығына міндеттеме алып, сол мемлекетпен келісім-шарт жасаса алады. Ал мемлекегтің әрқашан да бейтарап болып қалуын дөлелдейтін бей-тараптау туралы акт жасалады. Мемлекетті бейтарап деп танитын бұл акті - сол мемлекет пен ірі державалардың өзара келісімімен жасалатын халықаралық келісім-шарты болып табылады. Сондыктан да осы халықаралық келісім-шартта тиісті ірі державалар сол мемлекеттің егемендігі мен тәуелсіздігіне және аумағының біртұтастығына ешкімнің ешқашан қол сұқпайтындығына алқалы түрде кепілдік береді. Ал егер, кейбір державалар бүл келісімге қатыспаса, онда қатыспағандары тиісті мемлекеттің бейтарап болуына кепілдік бермесе де, өздерінің қарсы еместіктерін үндемей-ақ білдіре алады. Бейтарап мемлекетке кепілдік берген ұлы державалар берген уәделерін ешқашан бүзбайтыңцық-тарына, сондай-ақ басқа мемлекет тарапынан бүл кепіл-діктің бүзылуына жол берілмейтіндігіне өз тараптарынан міндеттеме алады. Алайда бейтарап мемлекет кепіл берген бүл ірі державаларға қандай да болсын төуелді болмайды. Ал кепіл берген державалар бүл бейтарап мемлекетке, кепілдікке байланыссыз, қандай да болсын өз тарапынан өктемдік жүргізе алмайды. Бейтараптылықтың ең негізгі шарты бейтарапталған мемлекеттің еш уақытта өз жағынан бірінші болып басқа мемлекетке қару көтермеу, әскери жанжал немесе соғыстың өршігуіне әсер ететін, яғнибасталуына жағдай тудыратын қандай да болсын өрекет-терден алшақ болу.
Бейтараптылықта айта кететін шарт, бейтарап мемлекет өзіне кепіл берген үлы державалардың келісімінсіз өз аумағын басқа мемлекеттерге бере алмайды, не ала алмайды. Бейтарап мемлекеттердің халықаралық жағдайы. Бей-тарап мемлекеттер өз тарапынан басқа мемлекетке қарсы қандай да бір өскери жанжал не соғыс жүргізбеуге мін-деттенгендігі салдарынан мүндай мемлекетті толық еге-менді мемлекет емес, жартылай тәуелді мемлекет деген пікірлер бар. Бірақ мемлекетті бейтараптау фактілері мен шарттарына назар аударып қарасақ, бүл көзқарастар не-гізсіз болып табылар еді. Өйткені алдында атап кеткендей бейтарап мемлекетке кепіл берген ірі державалар бүл мемлекеттің егемендігі мен төуелсіздігіне қатысты ешбір өктемдік өрекет жасай алмайды. Мемлекеттің егемеңдігінің, яғни жоғарғы билігінің шектелмеуі - бүл мемлекет басқа кез келген мемлекеттер сияқты егеменді мемлекет болып табылады. Бүл мемлекеттер өз шекаралары шегінде де, одан тыс та тәуелсіз, егеменді болып табылады. Егер бейтарап мемлекет өз мойнына алған міндеттемені бұзса, онда ол өзіне қатысты қорғау кепілінен айырылады. Бейтарап мем-лекет халықаралық келісім-шарттарға отырып, сондай-ақ өз әскері мен өскери флотын кұруға күқылы. Мемлекеттің бейтарап болуы оның атақ дәрежесіне де әсер етпейді. Казіргі кезде бүл мертебеге Швейцария, Австрия, Лаос, Камбоджа, Мальта, Түркменстан т.б мемлекеттер ие. Швей-царияның бейтарап Мемлекет деп танылуы 1815 ж. 8 қарашада Австрия, Үлыбритания, Франция, Ресей мемлекеттерінің келі-сімімен қол қойылып, 1919 ж. Версаль бейбіт келісім-шарты-мен расталды. Бүл келісім-шартта қол қойған державалар Швейцарияның "өрқашан" бейтараптылығьш танып, оның аумағы мен егемендігіне қол сүғылмайтындығьша кепіл берді. 1955 ж. сәуірдегі кеңес-австрия меморандумына сәйкес Австрия өзіне бейтарап мемлекет мөртебесін қабылдауға міндеттеме алды. 1955 ж. 15 мамырда демократиялық және төуелсіз Австрияны қайта қүру туралы мемлекеттік келісімшарт қабылданып, бүл келісім-шартқа II Дүниежүзілік соғыс кезіндегі Үлы Державалар, атап айтқанда КСРО, АҚНІ, Франция, Англия кіреді. Австрияның төуелсіздігі мен аумактық біртүтастығын сыйлайтындықтарын жария-лады. Ал 1955 ж. 26 желтоқсанда Австрияның парламенті Австрия бейтараптылығы туралы Федералды Конститу-циялық заң қабылдады. Бүл заңның 1-бабында өзінің сырт-қы тәуелсіздігі мен аумагына қол сүқпаушылығы мақса-тында Австрия өз еркімен түракты бейтараптылығын жа-риялады. Австрияның бүл мәртебесі аталған державалармен танылғанымен, Швейцариядан ерекшелігі бүл державалар кепілдік берген жоқ. 1962 ж. 23 шілдеде Женевада Халықаралық кеңесте Лаос мәселесін реттеу бойынша 14 мемлекет бірігіп, Лаос Үкі-метінің өтінішімен Лаосты бейтараптау туралы Декларация қабылдады. 1995 ж. 12 желтоқсанда Түркменстан "Түркменстанның конституциясына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңыңда қабылданып, "Түркменстанның түрақты бейтараптылығы туралы" конституциялық заң жарияланды. Бүл заң БҮҮ Бас Ассамблеясының қарарымен 1995 ж. 12 желтоқсанда танылды. Түркменстан бүл конституцияның 1-бабында "Түркменстанды бейтарап деп тану - оның ішкі жөне сыртқы саясатының негізі" делінген. Қорыта келгеңде, қүқықтың тек толық субъектісі — мемлекет қана түрақты бейтарап мәртебесіне ие бола алады. Түрақты бейтарап болу негізіңце пайда болған мінд-еттемелер бүл мемлекеттердің егемендігін шектемейді. жүктеу/скачать 221.57 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|